پیچیدگی

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

پیچیدگی (complexity) همواره نقشی عمده و پر‌اهمّیّت در همۀ زمینه‌های علمی و فنّی بر عهده داشته است. هرچند بشر از آغاز تا به امروز، به صورتی پیوسته با این مشکل بزرگ دست به گریبان بوده است، امروزه، ظهور و نمود پیچیدگی رشد و شیوعی چنان روز افزون و سریع به خود گرفته است که بسیاری، قرن جدید میلادی را سدۀ پیچیدگی نام نهاده‌اند.

با آنکه هنوز تعریف فراگیر وعامّی برای این پدۀ همه جاگیر و عام میسّر نگردیده است، شاید بتوان رائج‌ترین تعریف تقریبی برای پیچیدگی را اینگونه بیان‌کرد: هرگاه مجموعۀ‌ای متشکّل از عوامل متعدّد و گوناگون، در مقیاس‌های متفاوت، با اتّکا و وابستگی ذاتی و جدایی ناپذیر عوامل بر همدیگر وجود داشته باشد، و بالاتر از همۀ اینها اگر نشود با حذف و قطع برخی از مؤلّفه‌ها و اعضاء به کوچک‌تر ساختن آن مجموعه پرداخت، با پیچیدگی مقابل می باشیم. همچنین، غیر‌خطیّ بودن رفتار مجموعه در همۀ مقیاس‌ها از شرایط لازم برای وجود پیچیدگی‌ست.

نمونه‌های بسیار رایج این پدیده را می‌شود از بدن موجودات زنده، تا بیشه‌ای که در آن حیوانات فراوان از خیلی کوچک تا خیلی بزرگ زندگی می‌کنند، تا جریان های آشفته (turbulent flow) در دینامیک سیّالات (fluid dynamics) و موارد مشابه دیگر شاهد‌آورد. شایان اشاره و تأکید است که آثاری از گونۀ حیات و زنده‌بودن از خصائص بارز در بیشتر پدیده‌های پیچیده است.

[ویرایش] تاریخچه

اگر چه مواجهه و رو‌در‌رویی با امور و پدیده‌های پیچیده تعلّق به زمان خاصّی ندارد، تلاش انسان برای مطالعه و مدل‌سازی ریاضی آنها فصلی بلند (و همیشه ناتمام) را در کتاب بزرگ علوم و معارف انسان می‌گشاید. اگر اعداد را نخستین مدل‌های سادۀ ریاضی بدانیم، بدون تردید می‌شود ابداع جبر و استفاده از متغیر‌ها (variables) برای سامان‌دادن به محاسبات را در ردیف گام‌هایی قرار‌داد که اوّلین بار برای ماشینی‌کردن علوم، و مدیریّت پیچیدگی برداشته‌شده است.

[ویرایش] سامانه‌های پیچیده

سامانه‌های پیچیده (complex systems) بخش بسیار عمده‌ای از پژوهش‌ها و مطالعات وابسته به نظریّه سامانه‌ها (system theory) را به نحوی جدّی به‌خود اختصاص‌داده است. تنها برای نمونه، می‌‌شود به سامانه‌های زیست‌شناسی (biological systems)، سیستم‌های اقتصادی، و شاید از همه بزرگ‌تر و پیچیده‌تر به خود اینترنت اشاره‌کرد.

[ویرایش] پیچیدگی در داده‌ها

پدیدۀ پیچیدگی را از امروز به‌بعد، باید در همه‌جا، هم در داشته‌ها و داده‌ها (data) و هم در خود سامانه‌ها سراغ‌گرفت. در بیشتر پروژه‌های مهندسی امروزین، سیستم‌های رایانه‌ای مدرن، و در اغلب موارد دیگر روشن‌ترین شیوۀ بر‌رسی، مدل‌سازی، و تحلیل از تعریف و تقسیم تمامی امور به دو بخش عمدۀ داده‌ها و سیستم‌های منطقی پرورنده و پردازش کنندۀ داده‌ها شروع می‌شود.

همین‌جا باید اضافه شود که نقش فنّاوری اکس‌ام‌ال (XML) بیان ونمایش داده‌ها (و بویژه داده‌های پیچیده‌تری همچون تصاویر (image)) به شیوه‌ایست که آمادۀ درک و برداشت توسّط ماشین باشد، در حالی که حمل بار سنگین پیچیدگی در منطق و در پردازش بر عهدۀ هوش ماشینی (هوش مصنوعی) و شیوه‌های گونه گونۀ آن نهاده می‌‌شود.