گنبدکاووس
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
 |
این مقاله به تمیزکاری نیاز دارد. لطفاً آن را تا جایی که ممکن است از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید. سپس این الگو را از بالای مقاله حذف کنید. محتویات این مقاله ممکن است غیرقابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد. |
گنبد یا گنبد کاووس یا گنبد قابوس که پیشتر جرجان یا گرگان خوانده می‌شد. گرگان(نام سابق گنبد کاووس) نام شهر و شهرستان و نیز نام سرزمینی باستانی در جنوب شرقی دریای خزر است. در زبان باستانی آن را گورگان و ورکان و در زبان یونانی هیرکان یا هیرکانیا و در زبان عربی جرجان می‌گفتند. (شهر و شهرستانی که امروز گرگان خوانده می‌شود تا سال ۱۳۱۶ شمسی موسوم به استرآباد بود، و کل منطقه گرگان قدیم، در تقسیمات کشوری امروز، استان گلستان نام دارد.) کاوشهای باستان‌شناسی پیشینه تمدن این منطقه را ۵ تا ۶ هزار سال اعلام کرده‌اند. با این تمدن کهن، تاریخی پرفراز و نشیب، آثار و بقایای باستانی فراوان و با دانشمندانی نامدار و اقوامی مقتدر و نجیب، گرگان(کنبد کاووس) جایگاهی رفیع و سهمی ارزشمند در تاریخ و تمدن باشکوه ایران دارد. با ورود اسلام و در سده‌های آغازین آن ایالت گرگان جایگاه ارزشمندی در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی داشت. شهرهای جرجان و استراباد از این ایالت مهد دانشمندان بزرگ آن دوران بود. عنصرالمعالی کیکاوس (از آخرین امیران آل زیار و نگارنده کتاب گرانقدر قابوسنامه) و عبدالقاهر جرجانی (صاحب تألیفات گرانبها در صرف و نحو و معانی و بیان عربی) در تحول ادبیات فارسی و عربی نقش مهمی داشتند. قابوسنامه را، همچنین، مجموعه تمدن اسلام پیش از مغول نام نهاده‌اند.
در علم پزشکی نیز این منطقه سهم عمده‌ای در جهان اسلام داشته به‌گونه‌ای که دو تن از معروفترین پزشکان ایران و جهان، ابوسهل مسیحی و سیداسماعیل (حکیم) جرجانی صاحب دایره‌المعارف ذخیره خوارزمشاهی، از این سرزمین بوده‌اند. این سرزمین که طول تاریخ از ایالت‌های مهم ایران بود، بر اثر سیاست‌های نابجای حکومت پهلوی و با نادیده گرفتن واقعیت‌های تاریخی و منطقه‌ای در سال ۱۳۱۶ به سرزمین مازندران ملحق گردید. این اقدام نادرست در طول شش دهه موجب عقب‌ماندگی و رکود منطقه در تمامی ابعاد رشد و توسعه شد. در ازمنه قدیم بزرگترین شهر شمال کشور و مرکز هیرکان یا ورکانه بوده است. جرجان در حمله مغولان ویران شد. شهری که هم‌اکنون گنبدکاووس خوانده می‌شود در اواییا قرن ۱۴ شمسی در زمان رضاخان شاه اول پهلوی به سبک شهرهای جدید دنیا و با خیابان‌بندی و رعایت بعضی اصول مهندسی ایجاد شد. شهر گنبد بالغ بر ۱۵۰ هزار نفر و شهرستان گنبد در حدود ۳۰۰ هزار نفر جمعیت دارد و در کنار گرگان کنونی (استرآباد سابق) بزرگترین شهر استان گلستان را تشکیل می‌دهند.
عمده ساکنان این شهرستان (حدود ۶۵ درصد) را ترکمنها و بقیه را مهاجرانی از مناطق دیگر از جمله سیستان و بلوچستان، شاهرود و سمنان و خراسان و ... تشکیل می‌دهند. این شهر بزرگترین شهر ترکمن نشین در ایران است.
