Martín, Baleira

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Santiago de Martín

• Freigresía pertencente o arciprestazgo de Luaces, está limitada con Piquín e Lúa (Ribeira de Piquin) o Norte; Cubilledo e Retizós o Sur; Piñeira (A Fonsagrada) e Piquín (Ribeira de Piquin) o Leste; Milleirós e Valonga (Pol) o Oeste. Os seus 154 poboadores agrupanse en 17 entidades cunha densidade media de 6'1 hab/km2 no 2003. No lugar de Coroto encontramos os restos prehistóricos dun castro con lendas sobre mouros e cautivos.
  

  

  Vista satelite parroquia de Martin
• As entidades de poboacion son as seguintes: O Casal (11), A Chousa (4), Coroto (24), A Cortevella (13), A Costa (2), Coto de Pedra (8), Fórneas (5), Landeira (5), Loureiro (7), Martín (12), Mendreiras (26), Murias (11), Paradela (16), As Penelas (abandoado), O Real (abandoado), As Salgueiras (10), San Bernabe (abandoado) e A Xesteira (4).

Situacion xeografica da capital parroquial:

Latitude: 43º 07'

Lonxitude: 7º 13'

Superficie: 25,24 Km²

Altitude media: 400 m.

• Monumentos:

Conta esta parroquia con alguns monumentos relixiosos e con algunha aldea ancestral ou da época castrexa. Na aldea de San Bernebé, hoxe abandoada, localizamos a Capela de San Bernabé. Unha pequeña capela de pranta rectangular, con presbiterio da mesma forma, maior que a propia nave. A conforman muros de mampostería de lousa, e a cuberta é do mesmo material a duas e catro augas. A portada é adintelada, e remata no frontis cun campanil sinxelo.

A xentes do lugar lembran a existencia dun "calvario" con tres cruces nun monte do mesmo nome, cerca do monte Panda. Nesta zona se facían prerrogativas ante os cruceiros (de madeira). Hoxe (aunque a xente din que eran cruceiros con seculos de antigüedade) xa non queda nada na devandita zona.

A Igrexa parroquial de Santiago de Martín da nome a aldea donde esta construida. O edificio, de pranta rectangular esta dividido en varios sectores. O presbiterio é de pranta cadrada, do mesmo ancho que a nave, e ten acaroada na parte posterior a sacristía, de pranta semicircular, como si dun ábside se tratara. No lateral do presbiterio hai unha pequena capela de pranta rectangular. Os muros que a conforman son de mampostería e sillería de lousa e granito, e a cuberta de lousa a duas augas. O arco triunfal e o de acceso a capela lateral son de medio punto, con impostas, pilastras e cúpula sobre pechinas no presbiterio, e bóveda de canón con xanelas laterais na capela lateral. O frontis ten unha portada adintelada, e sobre ela un pórtico rectangular con tres entradas. Culmina no alto o frontis cunha espadana dun corpo con duas troneiras e duas campas, e na cima das troneiras unha terceira troneira cunha campá en deshuso. Na parte de atras da Igrexa e apezada a mesma hai un cobertizo cerrado coa de "camarín"; e cuia finalidade era, antigamente a servir para facer autopsias, sen contar, que facia a veces de merendeiro para aqueles cregos e filigreses que se quedaban a comer despois dun enterro. Esta igrexa posee unha lenda, da cal falaremos o fondo deste artigo.

Tamen esta parroquia garda restos da nosa inquedanza, resto agochado na arquitectura popular, podemos velos nas aldeas; a primeira delas é a Aldea de A Cortevella. Esta composta por un nucleo de poboación formado por varias casas de construcción tradicional, abandoado case na sua totalidade. Os muros das casas son de mampostería e sillería de granito e lousa, e as cubertas do mismo material. Nesta aldea conservase unha pequena capela do seculo XVI, de corte popular, de pranta rectangular, cunha soa portada adintelada, e un campanil dunha soa campa. Conserva no seu interior un sinxelo retablo de estilo barroco.

A seguinte aldea e a Aldea de Fórneas. O núcleo de poboación esta formado por varias casas de construcción tradicional, realizadas con muros de mampostería e sillería de granito e pizarra, e cubertas do mesmo material. Nesta aldea conservase unha pequena capela do seculo XV, de corte popular, de pranta rectangular, co pavimento interior de lazas de lousa.

A derradeira aldea desta parroquia e a Aldea de Murias. Consta dun núcleo de poboación formado por varias casas de construcción tradicional. Está formada por construcciones tradicionais realizadas con muros de mampostería e sillería de granito e lousa, e cubertas do mesmo material. Nesta aldea conservase unha pequena ermida de construcción popular. Localizase a marxe esquerda do río Eo.

• Lendas:

A Lenda da Igrexa de Martín. Conta a lenda que na parte superior desta igrexa existia unha campá, das pequenas, cuios efectos a tocarse soian ser desatrosos. Tiña a denominación de "esquilón" e producía un son moi agudo; tanto era asi, que podia volver un día perfectamente despexado nunha tarde de tronos, treboadas e pedrisco. Din que hai moitos ano existía un home, que procedia de familia boa, pero a desgracia ceibouse nel, as xentes do lugar dician que non era ben da cabeza. Pero tiñalle gusto estar tocando as campas, tanto era asi que houbo veces quelle tiñan sangrado os pes (pois atabanlle as mans). Comentan que o bo do home tiñalle tino querer tocar do "esquilon" e, sorriase vendo correr as xentes a recolle-los rabaños, roupa e outras cousas por mor a que as treboadas o estragaran todo. A mencionada campá foi inhabilitada (e aunque hoxe existe na igrexa), ninguen ten permitido tocar dela.

Outra lenda decia que as persoas non creintes (os ateos) eran soterrados detrás da igrexa sen ataude nin panteón ou tumba previamente feita; tan só nun foxo e, cada vez que se formaba unha procesión (sexa pola semana santa, sexa para unha rogativa) era paso obrigado pasar enriba destos.

Tamén se decia que en tempos (se ven se mira aun subsistia a principias dos anos 1950) era costume enterrar o morto con cestas de comida; noutras, as cestas facían de merendolas a aqueles que ían os enterros (mesmo algún, teñen dito, non comia nada nos dias antecedentes o suceso, para, despois darse a gran fartura: istos, entre as xentes dos lugar, eran chamados os famentos). Outro tanto ocorria seica nunha boda ou nun bautizo.

Lugares da parroquia de Martín no concello de Baleira (Lugo)
O Casal | Coroto | A Cortevella | A Costa | Coto de Pedra | Fórneas | Landeira | Loureiro | Martín | Mendreiras | Murias | Paradela | As Penelas | O Real | As Salgueiras | San Bernabel | A Xesteira