ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ/Kanatami Inuit Uqausingit
From Wikipedia
Contents |
[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ
ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ - ᐅᖃᐅᓯᓕᕆᓂᕐᒥ ᓇᓗᓇᐃᖅᑕᐅᓲᖑᕗᖅ ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ Eskimo-Aleut ᐅᖃᕐᕕᐅᑎᔪᑦ ᐃᓚᒌᑦ «language family» ᐃᓗᐊᓃᑐᓂ.
[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑕ ᐋᖅᑭᒃᓯᒪᓂᖓ
[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] ᐅᖃᐅᑎᓂᒃ ᐃᓕᐅᖅᑲᐃᓂᖅ
ᐅᖃᓪᓚᖕᓂᖅ, ᐅᖃᓪᓚᐅᑎᓂᒃ ᐃᓕᐅᖅᑲᐃᓂᕐᒧᑦ ᒪᓕᒃᑕᖏᑦ, ᑲᑎᖅᓱᐃᓲᖑᕗᖅ ᐅᖃᐅᑎᓂᒃ ᐃᓕᐅᖅᑲᕐᓗᒋᑦ ᐊᒫᒃ:
- ᐃᓪᓗᒧᑦ ᐃᓯᓚᐅᖅᑐᖓ = ᐃᓪᓗ + ᒧᑦ
- ᐃᓯᖅ + ᓚᐅᖅ + ᑐᖓ
ᑕᒪᒃᑯᐊ ᐊᕕᒃᓯᒪᔭᕆᐊᓖᑦ, ᐅᕙᓂ ᐃᓪᓗᒧᑦ ᐃᓯᓚᐅᖅᑐᖓ, ᓇᓪᓕᐊᑐᐃᓐᓇᖅ ᓯᕗᓪᓕᐅᒐᓗᐊᕈᓂ ᓱᖁᑕᐅᙱᑦᑐᖅ: ᐃᓯᓚᐅᖅᑐᖓ ᐃᓪᓗᒧᑦ ᑐᑭᖃᕈᓐᓇᕆᕗᖅ ᐃᓪᓗᒧᑦ ᐃᓯᓚᐅᖅᑐᖓ ᐋᖅᑭᒃᓯᒪᓂᖓᓂᒃ.
ᑖᓐᓇ (–ᒧᑦ) ᐅᖃᐅᑎᐅᑉ ᓯᓂᖓ ᐅᖃᐅᑎᒋᔭᐅᔪᒥᒃ ᓇᓗᓇᐃᒃᑯᑕᐅᙱᒻᒪᑦ ᐃᓚᓕᐅᑎᒐᑐᐃᓐᓇᐅᒐᒥ ᐸᑐᒃᓯᒪᔭᕆᐊᓕᒃ ᐅᖃᐅᑕᐅᔪᒥᒃ ᓇᓗᓇᐃᒃᑯᑕᓕᖕᒧᑦ, ᐆᑦᑑᑎᒋᔭᑦᑎᓐᓂ ᐅᖃᐅᑕᐅᔪᖅ ᓯᓂᖃᖅᐳᖅ (–ᑐᖓ)-ᒥᒃ ᐅᖃᐅᓯᖃᕐᒪᑦ ᐱᓕᕆᔪᒥᒃ.
ᐊᓯᖏᓐᓂᒃ ᐅᖃᐅᑏᑦ ᓯᓂᖃᕈᓐᓇᖅᐳᑦ ᑐᑭᖏᑦ ᒪᓕᒡᓗᒋᑦ; ᐸᑐᒃᓯᒪᓂᖏᓪᓗ ᐊᒻᒪ ᐅᖃᖅᑕᐅᔪᑦ ᐃᑦᑕᖅᑯᑎᖏᑦ (ᑕᒪᒃᑯᐊ ᐅᖃᓪᓚᐅᑕᐅᔪᑦ) ᒪᓕᒃᑕᐅᔭᕆᐊᖃᕆᕗᑦ. ᐅᖃᖅᑕᐅᔪᑦ ᑐᑭᖃᑦᑎᐊᖅᐳᑦ ᐅᖃᐅᑏᑦ ᓯᓂᖏᑦ ᐃᓗᐃᑦᑐᕈᑦᑎᐊᖅᓯᒪᒃᐸᑕ ᐃᓚᓕᐅᑎᓂᖏᑦ.
ᑕᒪᒃᑯᐊ ᐅᖃᐅᑏᑦ ᐊᑯᓐᓂᖓᓂ ᐱᓲᑦ ᓇᓗᓇᐃᒃᑯᑕᐅᕗᑦ ᐅᖃᐅᑕᐅᔪᑉ ᑕᐅᑦᑐᖏᓐᓂᒃ, ᖃᖓ ᐱᖕᒪᖔᑕ, ᐊᒻᒪᓗ ᖃᓄᑎᒋ ᑕᐃᒪᐃᒻᒪᖓᑕ.
[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] ᐅᖃᐅᓯᐅᑉ ᓂᐱᖏᑦ
ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑕ ᓂᐱᖏᑦ ᐃᓕᐅᖃᕋᒃᓴᐅᕗᑦ ᐱᒋᐊᕐᓂᖃᕐᓗᓂ ᑕᓕᖅᐱᖕᒥᑦ ᖃᓂᕐᒧᑦ ᓈᓂᓕᐅᕈᑏᑦ (labial consonants); ᐅᑯᓐᓂᖓᓃᓗᒋᑦ ᐅᖃᐅᑉ ᓯᕗᓂᐊᓄᑦ ᓈᓂᓕᐅᕈᑏᑦ (dental-alveolar consonants); ᐊᑯᓪᓕᖅᐹᒧᑦ ᐅᖃᐅᑉ ᓂᕆᓕᖅᑕᒧᑦ ᓈᓂᓕᐅᕈᑎᖏᓐᓄᑦ; ᐃᒫᒃ:
| ᖃᓂᒥᑦ | ᐅᖃᐅᑉ ᓯᕗᓂᐊᓂᑦ | ᓯᕗᐊᑉ ᐅᖓᑖᓂᑦ | ᕿᓚᖕᒥᑦ | ᓂᕆᓕᖅᑕᕐᒥᑦ | _ | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ᓂᓪᓕᕐᓂᖃᙱᑐᑦ ᑲᑦᑐᖅᑕᐅᑏᑦ | p | t | _ | k | q | _ | |
| ᓂᓪᓕᕐᓂᖃᙱᑐᑦ ᑲᔪᓯᔾᔪᑏᑦ | _ | s/ł | _ | _ | _ | [ł]taijausuuq [t]ilanginnu | |
| ᓂᓪᓕᕐᓂᓖᑦ | v | l | j | g | r | ukua marrulilugit kattuqtautiit | |
| ᓱᕐᓗᓂᑕᓂᔪᑦ | m | n | _ | ng | rng | _ |
- ᐅᑯᐊ ᒪᓕᒃᓯᒪᔪᑦ ICI ᑎᑎᕋᕈᓯᖏᓐᓂᒃ
ᐅᑯᓂᖓ ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ ᓂᓪᓕᕈᑎᖃᖅᐳᖅ:
i u a;
ᐊᒻᒪᓗ ᑖᒃᑯᐊ ᒪᕐᕉᑎᓪᓗᒋᑦ ᑕᑭᓈᖅᑐᒥᒃ ᑕᐃᔭᒃᓴᐅᕗᑦ; ᓇᓪᓕᐊᑐᐃᓐᓇᖅ ᐊᐃᑉᐸᖃᕈᓐᓇᖅᐳᖅ ᐱᖓᓱᓕᙱᓱᖓᖅᐸᑕ ᓂᓪᓕᕈᑏᑦ (vowels) ᑕᐃᔭᒥ.
[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᓯᖏᑕ ᓯᐊᒻᒪᖅᓯᒪᓂᖓ
ᑲᓇᑕᒥ ᐃᓄᐃᑦ ᐅᖃᐅᓯᖏᑦ ᑲᓇᑕᐅᑉ ᐅᑭᐅᖅᑕᖅᑐᖓᓂ ᓯᐊᒻᒪᖅᓯᒪᕗᖅ ᐅᐊᓐᓂᕐᒥᑦ ᐃᓄᕕᐊᓗᐃᑦ ᐱᒋᐊᕈᑎᒋᓗᒋᑦ; ᓄᓇᕗᑦ; ᓄᓇᕕᒃ; ᓄᓇᑦᓯᐊᕗᑦ ᑭᓪᓕᒋᓪᓗᒍ. ᐅᖃᐅᓯᖅ ᒪᓕᒃᐳᖅ ᐃᓄᐃᑦ ᐊᓐᓇᐅᒪᓇᓱᒡᕕᒋᔭᖏᓐᓂ ᑕᕆᐅᑉ ᓯᓈᓂ ᑕᒪᒃᑯᓇᓂᓗ ᕿᑭᖅᑕᓂᒃ.
ᑲᓇᑕᓕᒫᕐᒥ ᐃᓄᐃᑦ 50,000* ᑐᖔᓃᕋᕐᔪᒃᐳᑦ. ᐃᓄᖏᑕ ᐊᒥᓲᓂᖏᑦ ᒪᓕᒡᓗᒋᑦ: ᐊᕝᕙᓪᓗᐊᐸᓗᖏᑦ ᓄᓇᕗᒻᒥ ᓄᓇᖃᖅᐳᑦ, 20%-ᖓᓂᑦ ᓄᓇᕕᖕᒥ, ᐊᒻᒪᓗ ᐊᒥᓲᓂᖏᑦ ᐊᔾᔨᒌᐸᓗᕗᑦ ᐃᓄᕕᐊᓗᐃᑦ ᐊᒻᒪᓗ ᓄᓇᑦᓯᐊᕗᑦ 15%-ᖓᓃᑦᑑᒃ ᐃᓛᒃᑯᑦ.
- ᐅᑯᐊ ᓈᓴᐅᑎᒧᑦ ᓇᓗᓇᐃᖅᓯᒪᔪᑦ ᐊᒥᓲᓂᓚᑦᑖᖏᓂᒃ ᐅᖃᐅᑎᖃᙱᓚᑦ, ᐊᖏᓂᖏᓐᓂᒃ ᓇᓗᓇᐃᒃᑯᑕᑐᐃᓐᓇᐅᕗᑦ.
[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] Kanatami Inuit Uqausingit
Kanatami Inuit Uqausingit - uqausilirinirmi nalunaiqtausuunguvuq Kanatami Inuit Uqausingit Eskimo-Aleut uqarviutijut ilagiit «Language Family» iluaniituni.
[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] Inuit Uqausingita Aaqqiksimaninga
[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] Uqautinik Iliuqqainiq
Uqallangniq, uqallautinik iliuqqainirmut maliktangit, katiqsuisuunguvuq uqautinik iliuqqarlugit amaak:
- illumut isilauqtunga = illu + mut
- isiq + lauq + tunga
tamakkua aviksimajarialiit, uvani illumut isilauqtunga, nalliatuinnaq sivulliugaluaruni suqutaunngittuq: isilauqtunga illumut tukiqarunnarivuq illumut isilauqtunga aaqqiksimaninganik.
Taanna (–mut) uqautiup sininga uqautigijaujumik nalunaikkutaunngimmat ilaliutigatuinnaugami patuksimajarialik uqautaujumik nalunaikkutalingmut, uuttuutigijattinni uqautaujuq siniqaqpuq (–tunga)-mik uqausiqarmat pilirijumik.
Asinginnik uqautiit siniqarunnaqput tukingit maliglugit; patuksimaningillu amma uqaqtaujut ittaqqutingit (tamakkua uqallautaujut) maliktaujariaqarivut. Uqaqtaujut tukiqattiaqput uqautiit siningit iluitturuttiaqsimakpata ilaliutiningit.
Tamakkua uqautiit akunningani pisuut nalunaikkutauvut uqautaujup tauttunginnik, qanga pingmangaata, ammalu qanutigi taimaimmangata.
[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] Uqausiup Nipingit
Inuit Uqausingita nipingit iliuqaraksauvut pigiarniqarluni taliqpingmit qanirmut naaniliurutiit (labial consonants); ukunninganiilugit uqaup sivunianut naaniliurutiit (dental-alveolar consonants); akulliqpaamut uqaup niriliqtamut naaniliurutinginnut; imaak:
| qanimit | uqaup sivunianit | sivuap ungataanit | qilangmit | niriliqtarmit | _ | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| nillirniqanngitut kattuqtautiit | p | t | _ | k | q | _ | |
| nillirniqanngitut kajusijjutiit | _ | s/ł | _ | _ | _ | [ł]taijausuuq [t]ilanginnu | |
| nillirniliit | v | l | j | g | r | ukua marrulilugit kattuqtautiit | |
| surlunitanijut | m | n | _ | ng | rng | _ |
- ukua maliksimajut ICI titirarusinginnik
Ukuninga Inuktitut nillirutiqaqpuq:
i u a;
ammalu taakkua marruutillugit takinaaqtumik taijaksauvut; nalliatuinnaq aippaqarunnaqpuq pingasulinngisungaqpata nillirutiit (vowels) taijami.
[ᓱᖁᓯᖅᐹ ᐃᓚᖏᐅᑎᑎᑦᓯᒍᑎ/suqusiqpaa ilangiutititsiguti] Kanatami Inuit Uqasingita Siammaqsimaninga
Kanatami Inuit Uqausingit Kanataup ukiuqtaqtungani siammaqsimavuq uannirmit Inuvialuit pigiarutigilugit; Nunavut; Nunavik; Nunatsiavut killigillugu. Uqausiq malikpuq Inuit annaumanasugvigijanginni tariup sinaani tamakkunanilu qikiqtanik.
Kanatalimaarmi Inuit 50,000* tungaaniirarjukput. Inungita amisuuningit maliglugit: avvalluapalungit Nunavummi nunaqaqput, 20%-nganit Nunavingmi, ammalu amisuuningit ajjigiipaluvut Inuvialuit ammalu Nunatsiavut 15%-nganiittuuk ilaakkut.
- ukua naasautimut nalunaiqsimajut amisuunilattaanginik uqautiqanngilat, angininginnik nalunaikkutatuinnauvut.
