Fatimiyan

Ji Wîkîpediya

Fatimîyan dewleteke misilmanên Şî, navbera 909 û 1171an de li Maxrêb, Misir û Sûrî serwerî ajotî bû.

Ji pê dema Hz. Elî şunda misilman wek Şî û Sunî parva bûn re, xelifetîya Şîyan Îmaman, yên ji zayenda keça Hz. Elî Fatima de, dewam dikirin. Lê ji pê re Şî jî wek Îmamî, Îsmaîlî û Zaidî parva bûn.

[biguherîne] Fatimiyan li Maxrêb

Di sedsala 9'an de Ebdûllah el-Ekber dest bi pêşengiya Îsmaîlîyan kir. Lê wî paşwerên xwe ji bo qedexeyan misyonên xwe veşartî dewam dikirin. Li îraq, Yemen û Maxrêb veşartî mezheba xwe bela dikir. Ji pê wan li Maxrêb mezheba xwe nav Berberan de belav kir û dijwar dest xwe xistin re wan li Maxrêb serwerîya xanedana Exlabîyan leqand û Ebdûllah el Mehdî dewleta Fatimîyan demezrand. Ebdûllah el Mehdî xwe wek xelîfe da zanîn û bajarê bi navê xwe El Mehdîyye ava kir. Di dema El Mehdî de Sîcîlya, Misir, Cezayêr û Fas hat dagir kirin.

Lê di dema Ebûl Qasim el Qaîm(910–934) de Sîcîlya bi piranî şunda ji dest der ket. Dîsa di dema wî de Xarîcîyan di serdarîya Ebû Yezîd de serîhildan û paytext El Mehdiyya dorpêç kirin. Di dema Îsmail el-Mansûr (946–953) û Ebû Tamîn el-Mûîzz (953–975) de dewleta şunda hêza xwe kir û bi generalê Cafer es-Siqillî de heta beravên Atlantîk dagir kirin.

Kargerên Fatimiyan li Maxrêb;

Ebdûllah el-Mehdî (910–934)
Ebûl-Qasim el-Qaim (934–946)
Îsmaîl el-Mansûr (946–953)
Ebû Tamin el-Mûîzz (953–975)

[biguherîne] Fatimiyan li Misir

Di 969an de Fatimîyan Îşidîyan bin xistin û Misir dagir kirin. Di 972an de jî xelîfe El-Muizz paytext bire Qehîre û Zîrîdan kirina xanedana pardara împaratorî ye.

Ji pê Ebu Tamîn el-Muizz Misir kira navenda kargerîye wan heta 978 Felêstin û Sûrî jî dest xwe xist. Di wê demê de wan qontrola Mekke û Medîne dest xwe xist û bû serdijwara misilmananê wê deme.

Di dema Fatimîyan de Misirê aborî, çendayî demeke rind dît. Fatimîyan li Misir Zanîngeha el-Ezhar ava kir.

Di dema El Hakîm de, di 1017an de, li Misir mezhebeke nûyê wek bawer dikir ku Xwedê di El Hakîm de çê bûye der ket. Ji pê re wan wek Durzî hatin navandin.

Di dema xelîfe El-Mûstansîr de (1036–1094) xelifetîyê dema xweya herî rind dît. Dewletê xakên xwe li Îraq jî fireh kirin û Îsmaîlîyan Bexda di 1059 de demek kurt dest xwe xistin.

Lê ji pê vê belav bûnê re dewlet ji dijwar de ket û lawaz bû. Çiqas Ziridan li Maxrêb serwerîya xwe dewam kirin jî Sûrî û Flestîn di 1076an de derbaza Selçûqîyan bû.

Ji pê Seferên Xaçiya destpêkir û Quds di Sefera Xaçiyayê Yekem de dest xaçiyan ket re Fatimiyan dijwareke bihêz li hembera xwe dît.Di 1163an de kargerî Şam Nur ed-Dîn, arteşek şanda Misir û Silhedînê Eyûbî 1171an de dewleta Fatimîyan hilweşand û dewleta Eyûbî demezrand.

Kargerên Fatimiyan li Misir