Nedersaksisch

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.

't Nedersaksisch is de volkstaol vaan 't groetste deil vaan Oos-Nederland en vaan bekaans gans Noord-Duitsland. In Duitsland is 't en deil vaan de taol met de naom Plattdüütsch, in Nederland weurt meistaol denao verweze mèt de naome vaan de versjèllende streiktaole. De naom Nedersaksisch is boete de taolkunde nog neet zoe ingebörgerd.

[bewirk] Verspreiing

't Nedersaksisch taolgebeed begint in Gelderland: de Betuwe, Nijmege en Arnem zien nog Frankischtaoleg, meh vaanaof de oostelike Veluwe en de Achterhook begint 't Saksisch. De provincies Euveriesel, Drente en Greuninge zien hielemaol Saksich, 't zuidweste vaan Friesland (de Stellingwerve) ouch. In dat gebeed woene oongeveer drei miljoen minse, boevaan nao sjatting 1.800.000 minse Nedersaksich praote. De ciefers vaan 't Duitse Nedersaksisch zien neet bekind.

Boete 't Saksisch kolonisatiegebeed vint me 't Nedersaksisch nog o.m. in de Vereinegde Staote es Plautdietsch, en in Rösland en de Oekraïne.

[bewirk] Kinmerke

Mier nog es 't Limburgs is 't Nedersaksisch verdeild in versjèllende dialekte; daodoor kinne versjèllende saorte Nedersaksisch mer hiel weinig kinmerke werkelik deile. De hoofstroum vaan de Nedersaksiche dialekte deilt de meiste volgende kinmerke evels wel:

'n Einheidsmiervoud op -t bij verbe in 't presens: wiej waarkt, ieleuj waarkt, ziej waarkt (Twents: "veer wèrke, geer wèrk, zie wèrke"). In 't Wes-Veluws en 't Greunings/Oosfries is dit neet aonwezig: dao is 't einheidsmiervoud -en. In 't imperfectum (verleien tied) is 't einheidsmiervoud in alle dialekte -en.
Behaajd vaan de aw vocaole ii en uu ("ie" en "oe"), wie in de meiste Limburgse dialekte. Allein in de westelike sjèl vaan dialekte in Nederland (Drents, Sallands, Veluws) is de oe in uu veranderd. Veur 't Sallands en e deil vaan 't Achterhooks gelt evels get vreems: sommege wäörd höbbe 'n uu gekrege, ander höbbe de oe behawwe.
Oetspraok, meistal syllabedraogend, vaan de n nao 'n sjwa. Dit is e versjèl mèt 't Nederlands (Hollands en Braobants) en Limburgs.
'n Daarde (en soms ouch twiede, es 't dialek 't wäördsje doe kint) persoen inkelvoud vaan 't presens bij sterke verbe mèt klinkerverkorting: heej lik "heer liek".

Wijers höbbe väöl dialekte umlaut in diminutieve, evezoegood wie 't Duits, Limburgs en Oos-Braobants.

[bewirk] Dialekte

Me oondersjeit drei hoofgróppe: Noord-Nedersaksisch, Wes-Nedersaksisch en Oes-Nederduits. De in Nederland gesproke dialekte hure alle bij 't Wes-Nedersaksisch, behave 't Greunings en 't Kollumerlands.

In Nederland oondersjeit me de volgende dialekte:

Wes-Veluws, e Nedersaksisch-Nederfrankisch mingdialek;
Oos-Veluws, Nedersaksisch mèt Nederlandsen invlood;
Urkers, e hendeg idiosyncratisch mingdialek tösse 't Nedersaksisch en Nederfrankisch mèt e weineg Friese invlode;
Sallands, Nedersaksisch mèt gedeiltelik Nederlandse vocaole;
Stellingwerfs, Nedersaksisch mèt Friese invlode;
Middel- en Zuiddrents;
Achterhooks en Twents, Nedersaksisch mèt conservatief vocaole, die veur e good deil aonslete bij 't Limburgs;
Greunings, Nedersaksisch op e Fries substraot;
Kollumerlands, Nedersaksisch op e Fries substraot mèt Friese invlode.