Persien

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Hischdorisch isch Persie dr Name für s Land gsi, wo im Gebiet vom hütigen Iran glägen isch. In dr Antike het s zwei bedütendi Perserriich gä, das vo de Achämenide und das vo de Sassanide.

[ändere] Gschicht

608 v.Chr. hai d Perser, zsämme mit de Babylonier und de Meder, z erscht s assyrische Riich vom Assurbanipal zerschdört, und denn vo 550 v.Chr. a Mesopotamie, Partie, Baktrie, Chliiasie und Agypten eroberet. S Achämenideriich isch vom Alexander em Groosse 330 v.Chr. zerschdört worde. D Sassaniide hai sich as d Nochfolger vo de Achämenide gseh und s Neupersische Riich (224–651 AD) gründet.

[ändere] D Achämenide

• Kyros II., 559-529. Er het s medische Riich 550 eroberet, 546 dr König vo Lydie, dr Krösus, besiigt, ganz Chliiasie, au die griechische Küschteschdedt, eroberet. Vo 545 bis 540 het er im Nordoschde Parthie und Baktrie iignoh, und 539 im Weschde Babylonie.
• Kambyses II., 529-522. Er het im Johr 525 Ägypte eroberet.
• Dareius I., 521-486. Im Johr 513 het er d Gebiet bis zum Indus eroberet. Er het d Ufschdänd vo de Grieche in Chliiasie niidergschlage (500-494) und derbii 499 Milet zerschdört. Denn het er s griechische Heimland agriffe, aber noch dr Schlacht vo Marathon (490) het er sich no Chliiasie zruggzoge.
• Xerxes I., 486-465, het Ufschdänd in Ägypte und in Babylonie underdruckt. Er het Griecheland agriffe, sich aber nach dr Schlacht vo Salamis (480) nach Sardis in Chliiasie zruggzoge.
• Artaxerxes I., 465–424. Under ihm isch Babylon d Hauptschdat worde.
• Darius II., 423–404, isch uf e Droon cho, nochdäm dr Sohn vom Artaxerxes I. ermordet worden isch vom Sogdianus, und er dr Sogdianus umbrocht het. Er het sich erscht in Griecheland afo iimische, nochdäm d Macht vo Athen z Syrakus broche worden isch.
• Artaxerxes II., 404–358, het im Peloponnesische Chrieg Schbarta underschdützt und drfür hai ihm d Schbartaner d Macht über ganz Chliiasie verschbroche. Si hai ihr Verschbräche nid welle halte, aber im Königsfriide vo 387 si die griechische Schdedt in Chliiasie widr an ihn gfalle.
• Artaxerxes III., 358–338, isch vom Wesir Bagoas ermordet worde.
• Artaxerxes IV Arses, 338-336, au är isch vom Bagoas ermordet worde.
• Dareius III., 336-330, isch vom Bagoas as König iigsetzt worde, aber won er nid gmacht het, was dr Bagoas het welle und dä ihn denn het welle vergifte, het er en zwunge s Gift sälber z drinke. 336 isch dr Philipp vo Mazedonie in Chliiasie iigfalle, und noch siim Dod het si Sohn, dr Alexander dr Grooss, d Perser im Johr 334 bi Granikos und 333 bi Issos gschlage. Dr Dareius isch vom Alexander em Groosse bi Gaugamela widr besiigt und denn vom Satrap Bessos umbrocht worde, und s Persische Riich isch undergange.

[ändere] D Sassanide

• Ardaschir I., 226–241, isch dr Gründer vom Sassanideriich gsi.
• Schapur I., 241–272
• Bahram I., 273–276
• Bahram II., 276–293
• Bahram III., 293
• Narseh, 293–302
• Hormizd II., 302–309
• Schapur II., 309–379. Under ihm isch d Avesta, d Sammlig vo de heilige Teggscht vom Zoroaschtrianismus, fertig worde. S het au Verfolgige vo Anderschgläubige wie Chrischte ge.
• Ardashir II., 379–383
• Schapur III., 383–388
• Bahram IV., 388–399
• Yazdegerd I., 399–421
• Bahram V., 421–438. Am beschte bekannt as Bahram-e Gur. 427 het er än Invasion vo de Hephthalite abgwehrt und dr persisch Iifluss in Zentralasie vergrösseret.
• Yazdegerd II., 438–457
• Peroz I., 457–484
• Balasch, 484–488
• Kavadh I., 488–496, im Johr 496 isch er vo de Adlige abgsetzt worde.
• Djamasp, 496–498
• Kavadh I., 498–531
• Chosrau I. (oder Anuschirvan), 531–579, isch dr berüehmtisch vo de Sassanide. Er het dr Schdaat reformiert: Schdüüre uf Land, än Armee wo uf dr König und nit uf d Feudalherre loost, ä Bürokratie wo dr Zentralregierig ghört.
• Hormizd IV., 579–590
• Chosrau II., 590-628. Under ihm isch s Sassanideriich am gröschde gsi.
• Kavadh II., 628
• Yazdegerd III., 632-651. D Araber hai Persie 632 agriffe, und d Schlacht vo al-Qādisiyyah im Johr 636 het s Ändi vom Sassanideriich bedütet.