Mitolochía galesa
De Biquipedia
A mitolochía galesa son güé os repuis de l'antiga mitolochía pre-cristiana d'os antigos Britonicos, s'alzato prou alterata dica os nuestros días grazias a bels manuscritos meyebals galeses como lo Libro Royo de Hergest, o Libro Blanco de Rhydderch u os libros d'Aneirin y de Taliesin.
As falordias en prosa d'os libros Blanco y Royo son conoxitas como los Mabinogion, tetulo dato por a suya primera tradutora, Lady Charlotte Guest, y emplegato dimpués por os siguiens tradutors. Poemas como lo Cad Goddeu (u tamién dito A Batalla de os Arbols) y as Triadas de a Isla de Bretaña (en galés Trioedd Ynys Prydein) tamién contienen asabelo material mitolochico.
Atras fuens son Historia Britorum, una compilazión istorica de o sieglo IX en latín y Historia Regum Britanniae, escrita por Godofredo de Monmouth en o S XII. Tamién o folklore tardano replecato por W. Jenkyn Thomas (1908) en The Welsh Fairy Book.
Contenius |
[editar] As cuatro brancas de o Mabinogi
As istorias con más contenito mitolochico de a colezión de mabinogion se claman en conchunto As cuatro brancas de o Mabinogi. O filo argumental en as cuatro brancas ye a bida de l'eroe Pryderi. Ye conzebito, Ye naxito y li se posa nome en a primera branca, luita por Bran Vendigeit en a segunda, pierde y recupera o suyo reino en a terzera, pero as menzions en a segunda y a cuarta son aneudoticas, car se zentran más en os fillos de Llyr y os fillos de Dôn, dos clans de presonaches que se remontan a antigos dioses zeltas.
[editar] Pwyll, Principe de Dyfed
A primera branca rezenta como Pwyll, o prinzipe de Dyfed, cambea o suyo lugar por un año con Arawn, o sobirán de Annwn (l'inframundo), derrota a Hafgan, l'enemigo de Arawn, y dimpués troba a Rhiannon, una dama polita que tién una yegua que no puet estar alcanzata. El consigue a suya man en contra Gwawl, a qui Rhiannon yera promesa, y li da un fillo, pero o nino desaparexe poco dimpués de a naxetura. Rhiannon ye acusata de matar-lo y ye castigata a levar imbitatos en a suya espalda como castigo. Un mostruo agafó o nino y serán Teyrnon y a suya muller qui lo rescatarán y lo criarán como suyo, clamandolo Gwri pelo dorato, dica que o parexito con Pwyll esdebién claro. Lo tornan a os suyos padres de berdat, a Rhiannon li quitan o castigo y a mesache li posan de nome Pryderi.
[editar] Branwen, filla de Llyr
En a segunda branca, Branwen, chirmana de Bran Vendigeit, rai de Britania, ye oferita pa casar-se con Matholwch, rai de Irlanda. O meyo chirmán de Branwen Efnisien insulta a Matholwch mutilando os suyos caballos, pero Bran Vendigeit li da nuebos caballos y tesoros, incluito o caldero machico que puet tornar a bida a os muertos, en compensazión. Matholwch y Branwen tienen un fillo, Gwern, pero Matholwch contina maltratando-la, pegando-li y fendo-ne una esclaba. Branwen adiestra un paxaro pa nimbiar-li un mensache a Bran Vendigeit, que declarará a guerra a Matholwch. O suyo exerzito cruza o mar d'Irlanda en naus, pero Bran Vendigeit ye tan gran que lo fa a piet. As naus no podeban pasar por o río Llinon y el mesmo fazió de puén, dizindo: que aquel que siga mainate faiga de puén. Os irlandeses ofrexen a paz y costruyen una casa prou gran pa rezibir a Bran, pero drentro penchan un zentenar de 100 sacos. Li dizen a Efnisien que yeran sacos de farina, pero en realidat i yeran guerrers armatos. Efnisien aprieta os sacos y mata a toz os 200 guerrers menos menos a un. Dimpués en o banquet, Efnisien tira a Gwern a o fuego y luitando fuye. Esto creya confusión y comenzó a batalla entre os dos exerzitos. Os irlandeses emplegan o caldero pa resuzitar a os suyos muertos. Efnisien s'amaga entre os cuerpos y fa esclatar o caldero, morindo. Nomás que siet omes, toz galeses, sobrebiben a la batalla, incluindo Pryderi, Manawyddan y Bran Bendigeit, que ye ferito de muerte por una lanza emberenata. Bran demanda a os companers que li tallen a capeza y que la tornen a Britania. Branwen muere de pena tornando a o suyo país. Zinco mullers preñatas sobrebiben y repueblan Irlanda.
[editar] Manawyddan, fillo de Llyr
Pryderi y Manawyddan tornan ta Dyfed, on Pryderi se casa con Cigfa y Manawyddan con Rhiannon. Sindembargo una boira baixa a ran de tierra dixando-lo tot bueito y desolato. Os cuatro aguantan cazando a o prinzipio. Astonces se'n ban ta Anglaterra on se ganan a bida fendo sillas de montar, escutos y zapatos de tanta cualidat que os artesans no pueden competir con ellos, y los fan fuera de cualsiquier lugar on baigan. Tornan ta Dyfed y se tornan a fer cazataires. Mientras cazan un chabalín blanco los leba ta un castiello misterioso. Pryderi i entra no fendo caso a o consello de Manawyddan. Rhiannon i entra pa imbestigar y lo troba con as mans pegatas a una copa y sin poder fablar. Ella agafa a copa, li se pegan os piez a las richuelas y le pasa lo mesmo que a Pryderi. O castiello desaparixe con ellos drentro. Manawyddan y Cigfa tornan ta Anglaterra como zapaters, pero atra begata os zapaters locals los fan fuera y se'n tornan ta Dyfed. Ellos beyen tres campos de trigo, pero o primero ye malmeso enantes de a collita. A l'atra nuei o segundo tamién. Manawyddan cusira o terzero y bei que a culpa ye de os xoriguez. Agafa a o mainate de os xoriguez y dezide penchar-lo. Un escolán, un mosen y un bispe li ofrexen regalos a cambeo de a bida de o xoriguet, pero Manawyddan no azepta. Li preguntan que que quiere a cambeo de a bida de o xoriguet y diz que quiere que li retornen a Prydery, Rhiannon y que Dyfed dixe d'estar maldato. O bispe diz que ye d'alcuerdo, porque o xoriguet ye en reyalidat a suya muller y que el yera fendo una guerra machica contra Dyfed porque ye amigo de Gwawl, a qui Pwyll, o padre de Pridery eba umillato.
[editar] Math, fillo de Mathonwy
Mientres Pryderi gobierna Dyfed, en o sur de de Gales, Math ap Mathonwy gobierna en Gwynedd, o norte de Gales. Os piez suyos han de descansar denzima de as gambas d'una moza birchen, menos cuan luita en a guerra. O sobrino de Math, Gilfaethwy ye enamorato de Goewin, a moza que aguanta os piez. Gwydion, o chirmán de Gilfaethwy, engaña a Math pa que se'n baiga a fer a guerra contra Pryderi, y asinas que Gilfaethwy pueda tener contauto con ella. Gwydion mata a Pryderi en un combat singular y Gilfaethwy fuerza a Goewin. Math se casa con Goewin y la salva de a desonor. Castiga a Gwydion y Gilfaethwy transformando-los primero en zierbos, dica que paren un zerbato, dimpués en tozins dica que paren un litón, y a o remate en lupos, dica que paren, y a o terzer año tornan a forma umana y a casa.
Math nezesita una nueba birchen que aguante os suyos piez, y Gwydion li ofrexe a suya chirmana, Arianrhod. Math prueba con machia a suya birchinidat, no pasa a prueba y pare dos fillos. Arianrod tira a o primero, Dylan Eil Ton, a a mar, y se niega a reconoxer a o segundo. A o segundo lo cría Gwydion, pero Arianrhod li dize que nunca no tendrá ni nome ni armas si ella no li'n da, y se niega a da-li-ne. Pero Gwydion la engaña pa que sin saber-lo li de nome y li de armas: Llew Llaw Giffes. Astonzes ella diz que nunca no tendrá muller de garra raza que biba en a tierra. Asinas Gwydion y Math fan una muller con flors, clamata Blodeuwedd. Pero Blodewedd s'enamora de un cazataire clamato Goronwy, y piensa en matar a Llew. Blodeuwedd engaña a Llew preguntando-li a unica manera como li-se puet matar, y dimpués dizindo-li-ne a Gronw, pero cuan Gronw preba de matar-lo, Llew escapa trasformato en una alica.
Gwydion troba a Llew, lo torna a trasformar en ome, y castiga a Blodeuwedd trasformando-la en choliba. Grown ofrexe compensar a Llew pero Llew se niega y insiste en bergar-se. Gronw demanda amagar-se dezaga una roca cuan el prebe de matar-lo y Llew azeuta. Mata a Gronw con su lanza, chitata con tanta fuerza que forata a roca dezaga d'on s'amagaba Gronw.
[editar] Lludd y Llefelys
Atra historia mitolochica incluita en o a colezión de Mabinogion ye a falordia de Lludd y Llefelys. Lludd ye rai de Britania, and o suyo chirmán, Llefelys, ye rai de Franzia. O raino de Lludd ye acosato por tres amenazas: los Coraniaid, un pueblo de diaples que pueden sentir-lo tot; un chilo terrible que se siente toz os 1 de mayo y atemoriza a la poblazión y a desaparixión cutiana de probisions de a cort reyal. Lludd demanda aduya a Llefelys charrando con él por un tubo de metal pa que os Corianiaid no puedan sentir-lo. Llefelys creya una pozión con insectos esclafatos en augua que acotola os Coraniaid cuan les ne ruxia. O chilo, descubre que bién de dos dragons luitando. Los fa beber idromiel y ya capins los crema en o zentro de Britania. Venze a o bruxo que yera robando las probisions reyals y lo fa sierbo de Lludd.
[editar] Culhwch y Olwen
Encara que Culhwch y Olwen, se trobe en a colezión de Mabinogion, ye prinzipalmén una falordia arturica, en a que o eroe Culhwch d'alista con Arturo pa ganar a mán de Olwen, filla de o chigán Ysbaddaden. Feita con muitos detalles de fondo, muitos d'orichen mitolochico. Presonaches como Amaethon, o labrador divín, Mabon ap Modron, o fillo divín y o psicopombo psychopomp Gwyn ap Nudd fan aparizión. O zaguero en una batalla con Gwythr ap Greidawl por a man deCreiddylad. A situazión de Culhwch con a suya madre ye parexita a la de Llew Llaw Gyffes con Arianrhod, y a plegata de Culhwch's ta a corte d'Arthur ye a mesma fegura mitolochica que a plegata de o dios irlandés Lug ta a corte de Nuada en Cath Maige Tuireadh.
[editar] Presonaches
Cuan os testos de a mitolochía galesa s'escribioron os galeses ya yeran cristians dende fa barios sieglos. Os dioses los eban transformatos en reis y eroes pasatos a l'estilo meyebal. Muitos de os presonaches que tienen carauters dibinos pertenexen u a a familia de os fillos de Dôn, Plant Dôn u a a familia de os fillos de Llyr, Plant Llyr.
Atros de os presonaches y puestos d'estas istorias son meyebals, como o contesto en que han sido escritos u recullitos. Sin d'embargo i trobamos presonaches y istorias de a epoca de luita contra a imbasión romana (Caradawc y Caswallawn) y mesmo de a epoca d'espansión zelta por os Balcans y norte d'Italia (Mabinogion de Branwen).
En a mitolochía galesa, tamién i trobamos presonaches meyo istoricos y meyo lechendarios como Artur, Merlín, Gwalch Mai, Peredur, que resistiban a imbasión anglosacsona y esto ha desembocato en a creyazión d'uno de os ziclos literarios más importans en a edat meya europeya: a materia de Bretaña u de a Tabla Redonda, salindo-se-ne ya de o contesto de a mitolochía galesa propiamén dita, porque son mitos meyo cristians meyo pagans prou ixemenatos en tota a Europa ozidental, probablemén grazias a un sustrato zelta afín.
[editar] Os fillos de Dôn
Dôn, chirmana de Mathonwy, yera a matriarca de la una familia. Fegura como o suyo marito Beli. Os fillos son:
- Arianrhod
- Gwydion
- Gilfaethwy
- Gofannon
- Amaethon
Esta familia tamién incluye a os fillos de Arianrod, Dylan y Llew Llaw Gyffes. Caswallawn (l'istorico Cassivellaunus), Lludd, Nyniaw, Llefelys, yPenarddun son clamatos fillos de Beli Mawr, que a begatas ye bisto como marito de Dôn.
[editar] Os fillos de Llŷr
Llŷr, o patriarca de l'atra familia, ye posiblemente amprato de o Lir, o dios de a mar de a mitolochía irlandesa. L'orichen forano lo suchiere l'epiteto Llediaith. Fegura como a suya muller a begatas Penarddun, y os fillos son:
- Manawydan
- Bran Vendigeit
- Branwen
Penarddun tamién tién dos fillos, Nisien y Efnisien, con Eurosswydd. Caradawg (l'istorico Caratacus) ye clamato fillo de Bran Vendigeit.
[editar] Atras deidaz probables
- Arawn
- Afallach
- Blodeuwedd
- Ceridwen
- Creiddylad
- Cyhyraeth
- Gwenn Teir Bronn
- Gwyn ap Nudd
- Llefelys
- Lludd Llaw Eraint
- Mabon ap Modron
- Modron
- Rhiannon
[editar] Atros presonaches
- Cigfa
- Gwern
- Math ap Mathonwy
- Matholwch
- Pryderi
- Pwyll
- Taliesin
- Teirnon
[editar] Presonaches arturicos
- Ambrosius (Ambrosius Aurelianus)
- Arthur (King Arthur)
- Bedwyr (Bedivere)
- Cai (Kay)
- Cadwr (Cador)
- Caradog Freichfras (Caradoc)
- Culhwch
- Trystan (Tristan)
- Essylt (Iseult)
- Geraint
- Gwalchmai (Gawain)
- Gwenhwyfach
- Gwrtheyrn (Vortigern)
- Gwenhwyfar (Guinevere)
- Mabon and Modron
- Macsen Wledig (Magnus Maximus)
- Medrawd
- Myrddin Emrys and Myrddin Wyllt (Merlin)
- Olwen
- Owain (Ywain)
- Peredur (Perceval)
- Urien
- Uther Pendragon