Tronca de Nadal
De Biquipedia
A tronca u toza de Nadal (u tamién de Nabidat) ye un elemento caracteristico d'as tradizions nadalencas altoaragonesas, asinas como d'as tierras bezinas catalana e oczitana, probablement ligata á lo folclor, a machia e mitolochía pirinenca, á la tradizión de l'árbol de Nadal e á ritos e zelebrazions antigos d'o solstizio d'ibierno.
Consiste en a toza más gran d'a leñera, que s'ha guardato á esprés ta ista fiesta, pus ha d'ofreixer as estrenas d'a Noitebuena. Gosa á meter-se á canto lo fogaril u, más modernament, chunto con l'árbol de Nadal. Es presents apareixen ya á lo redol d'a toza ya en a corada d'a tronca, que á ixa fin ye bofa u tien bela ralladura.
Es ninos d'a casa son es encargatos de, á la par que dizen as frases e bendizions rituals, dar una ripa trucazos á la toza ta que ista "cague" es presents, que acostumbran á estar lamins, carambels, frutos secos e altras cosetas ta minchar u chuguez chicoz. A bendizión se fa dimpués de ruxiar un siñalín a tronca con un porrón u es ditos mullatos de bin u bel altra bebita, con frases improbisatas u bien con bendizions como «Buen tizón, buen barón, buena casa, buena brasa, Dios mantienga á l'amo e á la dueña d'ista casa».
Con a despoblazión e o progresibo decliu d'a cultura popular de l'Alto Aragón, ista tradizión, bien enradigata güe en Cataluña, cuasi dispareix d'es rituals nadalencos aragoneses. En l'actualidat dibersos colectibos miran de conserbar e fomentar a suya zelebrazión per tot Aragón.
