Hadron

From Wikipedia

Hadronen sünd een Grupp von Elementardeelken – man in’n eegentlichen Sinn gor nich würklich Elementardeelken, as se no de Quantenchromodynamik ut Quarks tohopensett sünd.

De Hadronen warrt dör de stark Wesselwarken beinflusst. An bekannsten sünd dorvon de Nukleonen (Neutronen un Protonen), ut de de Atomkarns opboot sünd. Dat sünd ok de eenzig beiden Hadronen, de Bestand hebbt. Al de annern verfallt meist temlich gau in liechtere Hadronen oder Leptonen oder Gammastrahlen.

Hadronen warrt ünnerdeelt in Mesonen un Baryonen. Woneem en Hadron tohöört, hingt dorvon af, ut watvon Quarks he opboot is. De Mesonen bestaht ut je een Quark un een Antiquark – dat is dat Antideelken to een Quark – un de Baryonen sünd jümmers ut dree Quarks (bi Antibaryonen sünd dat denn dree Antiquarks) tohopensett. Wat noch nich klaar is, sünd de Pentaquarks. Wenn dat de würklich gifft, deen se ut veer Quarks un een Antiquark bestahn un harrn denn de Baryonentall +1. Dormit deen se to de Baryonen tellen.

Dorut folgt ok, dat Hadronen to de Klass von de Fermionen (mit halftallig Spin: Baryon) ober ok to de Klass von de Bosonen (ganztallig Spin: Meson) tohöörn künnt.

De in een Hadron bunnen Valenzquarks, wokeen de Quantentallen von dat Hadron defineert, sünd – tohopen mit de Gluonen, wokeen de starke Karnkraft twüschen de Quarks överdreegt – von een Wulk von schienbar Quark-Antiquark-Paaren ümgeven. Disse Paaren warrt as See-Quarks betekend un dreegt t. B. bi dat Pion den gröttsten Deel von de gesamte Masse von dat Hadron bi. Normalerwies kummt de Masse bi Hadronen ut liechte Quarks to’n gröttsten Deel nich von de Valenzquarks. Man kann ehr dör spontan Symmetriebreken in Sigma-Modellen verklaaren.

De bannige Tall von Hadronen warrt to een grooten Deel von de Resonanzen innohmen. Dat sünd bannig kottlevige anregte Tostännen, de man verglieken kann mit dat Anregen von Elektronen in de Elektronenhüll. Ähnlich Anregen sünd in de Karn- und Radiochemie wichtig.