Bram van der Stok
Van Wikipedia
Bram (Bob) van der Stok (Pladju, Sumatra, 13 oktober 1915 – Virginia Beach, Verenigde Staten, 8 februari 1993) was een Nederlandse piloot die tijdens de Tweede Wereldoorlog eerst voor de Nederlandse Luchtvaartafdeling en later voor de Britse Royal Air Force vocht. Hij is de succesvolste Nederlandse gevechtspiloot uit de Tweede Wereldoorlog. Tevens is hij een van de meest onderscheiden Nederlanders aller tijden.
Hij schoot 17 vijandige vliegtuigen neer en vernietigde ruim 30 gronddoelen. Van der Stok werd het meest beroemd vanwege een spectaculaire ontsnapping uit een Duits krijgsgevangenenkamp.
Inhoud |
[bewerk] Jeugd
Abraham Lamertus van der Stok werd op 13 oktober 1915 op Sumatra in Nederlands Indië als zoon van Nederlandse plantagehouders geboren. Hij doorliep de middelbare school in Den Haag en Zuoz (Zwitserland). Daarna ging hij medicijnen studeren in Leiden. Omdat hij meer interesse in vliegen had, stopte hij de studie en begon aan de pilotenopleiding op Vliegbasis Soesterberg. Daarna vervolgde hij zijn medicijnenstudie in Utrecht.
Van der Stok ging in 1936 vliegen met het modernste toestel dat de Nederlandse luchtmacht toen te bieden had: de Fokker D 21. Dit was een kleine eenpersoons eenmotorige jager van hout en linnen. Van der Stok werd al gauw een expert met dit toestel en stond bij zijn collega's bekend als een echte acrobaat: in 1937 haalde hij zelfs de voorpagina's van de kranten toen hij met zijn vliegtuig onder de Moerdijkbrug vloog. Deze roekeloze actie zorgde er bijna voor dat Van der Stok ontslagen werd.
[bewerk] De Meidagen van 1940
In 1939 werd hij gemobiliseerd. Aanvankelijk was hij gestationeerd in Soesterberg, maar al snel werd hij overgeplaatst naar Den Helder. Op 10 Mei 1940 vielen de Duitse legers Nederland binnen. Van der Stok moest met zijn Fokker D21 patrouillevluchten boven Nederland maken en zo de oprukkende Duitse troepen in kaart brengen. Vervolgens moest hij via radio doorgeven waar de Duitsers zich bevonden, zodat de Nederlandse infanterie ze aan kon vallen.
Van der Stok maakte op 10 mei vier patrouillevluchten en vloog onder andere verkenningsvluchten boven de Grebbelinie. Op de terugweg van de vierde patrouille kreeg hij over de radio te horen dat Duitse parachutisten Den Haag wilde veroveren. Van der Stok vloog naar Den Haag en zag daar een grote formatie Junkers Ju 52 transportvliegtuigen die parachutisten uitgooiden boven Den Haag. Van der Stok viel in z'n eentje het hele eskader Ju 52's aan en wist er een van neer te schieten; hij moest zijn aanval echter afbreken toen hij van achteren werd aangevallen door een Messerschmitt Bf 109. De Fokker D21 was een aanzienlijk trager toestel dan de supersnelle Messerschmitt, bovendien had de D21 geen inklapbaar landinggestel hetgeen hem ook veel minder wendbaar maakte. Het vliegtuig was niet gepanserd en was bewapend met slechts vier lichte mitrailleurs. De Messerschmitt was hierentegen veel sterker en beter bewapend. Ondanks de gebreken die van der Stok had won hij het gevecht: na een lang duel wist hij achter de Messerschmitt te komen en schoot hij het toestel neer.
De tweede dag, op 11 mei, hadden Duitse troepen het vliegveld Valkenburg (nabij Rotterdam) veroverd. Ze wilden het vliegveld gebruiken om hun transportvliegtuigen erop te laten landen. Van der Stok vloog samen met twee collega vliegers ernaartoe om te gaan verkennen. Eenmaal bij het vliegveld aangekomen zagen ze dat er tientallen Ju 52's en zweefvliegtuigen geland waren. Van der Stok nam het vliegveld onder vuur en verzorgde een gigantische ravage: niet alleen werden alle 14 Ju 52's en 12 zweefvliegtuigen vernietigd, ook vele Duitse legervoertuigen en infanteristen werden uitgeschakeld. Deze missie wordt gezien als een heldendaad omdat daardoor de verovering van Rotterdam vertraging opliep: hierdoor konden Nederlandse schepen drie dagen langer uitvaren waardoor nog vele mensen en belangrijke goederen en wapens Engeland bereikten.
[bewerk] De Vlucht naar Engeland
Nadat Nederland op 15 mei 1940 geheel door Duitsland veroverd was, vervolgde Van der Stok zijn medicijnenstudie. Maar al snel probeerde hij naar Engeland te vluchten en daar verder te vechten tegen de Duitsers. Van de Stoks eerste poging vond al op 21 mei plaats: hij wilde met een roeiboot naar Engeland varen. Helaas werd hij al na een paar uur door Duitse kustwachters naar Nederland teruggehaald. Dankzij een slimme smoes, hij vertelde dat hij als visser door de stroming uit de kust was gedreven, ontkwam hij aan een executiedood.
Zeven pogingen later ging hij in juni 1940 mee als verstekeling op een Zwitsers vrachtschip. Van der Stok verstopte zich in het kolenruim en werd ontdekt door een andere Engelandvaarder: dit was Erik Hazelhoff Roelfzema, de latere auteur van Soldaat van Oranje. Van der Stok kwam in juli in Engeland aan en raakte aldaar bevriend met Prins Bernhard. Via hem kwam Van der Stok bij de Royal Air Force en na een korte opleiding van een maand werd hij piloot van een Spitfire gevechtsvliegtuig.
[bewerk] De Slag om Engeland
De slag om Engeland was al begonnen toen Bram van der Stok in september 1940 bij vliegveld Aberdeen werd ingezet. Als Spitfire piloot vocht hij tegen de grote eskaders Duitse bommenwerpers die de Britse vliegvelden bombarderen. Op 15 september schoot Van der Stok, boven de Noordzee, een Heinkel He-111 bommenwerper neer. Kort daarna vernietigde hij op 19 september op een dag, een Messerschmitt Bf 109 en een Heinkel. In totaal zou Van der Stok tijdens de slag om Engeland zes vijandige vliegtuigen neerhalen.
Op 24 oktober 1940 werd Van der Stok zelf boven Engeland neergeschoten, hij wist echter met zijn parachute uit het toestel te springen. Toen hij boven Engeland neerkwam werd hij door Engelse boeren aangehouden. Van der Stok sprak de boeren in Engels aan maar de boeren dachten aan zijn Nederlandse accent te horen dat hij een Duitser was. Van de Stok werd gevangen genomen en uitgeleverd aan het Engelse leger. De boeren stonden verontwaardigd te kijken toen ze hoorden dat ze een Engelse piloot hadden gepakt.
[bewerk] Het krijgsgevangenschap
Vanaf 1941 ging Van der Stok Engelse bommenwerpers escorteren op hun vluchten boven Frankrijk. Van der Stok maakte talloze van deze vluchten boven vijandig gebied, maar in februari ging het fout: boven noord Frankrijk werd het eskader bommenwerpers op de terugweg aangevallen door Duitse Focke-wulf FW 190 jagers. Van der Stok wist een Focke Wulf neer te schieten waarna een andere Focke-Wulf zijn olieleiding kapot schoot; de motor van de Spitfire vloog in brand. Van der Stok wilde uit zijn vliegtuig springen en gooide de glazen kap van de cockpit los. De kap vloog echter door de lucht en belandde in de propeller van de Focke Wulf die vlak achter Van der Stoks Spitfire vloog. De Focke Wulf storte nu zelf ook neer.
Van der Stok wist met zijn parachute uit de Spitfire te ontkomen en landde in Frankrijk. Hij werd gevangen genomen door de Duitsers en geplaatst in het krijgsgevangenenkamp Stalag Luft in Zuid-Duitsland. Van der Stok wilde dolgraag weer terug naar Engeland om het gevecht door te zetten. Samen met 300 andere krijgsgevangenen, voornamelijk Britten, dacht hij maar aan een ding: ontsnappen.
[bewerk] De ontsnapping
Het kamp Stalag Luft 3 stond bekend als een kamp waaruit ontsnappen onmogelijk was. De gevangenen sliepen in grote houten barrakken terwijl het kamp omringd was met prikkeldraadhekken en hoge wachttorens. Bijna iedere dag probeerde wel een of meerdere gevangenen te ontsnappen, maar vrijwel iedere keer mislukte het. Uiteindelijk kwam Bram van der Stok samen met de andere gevangenen op het idee om een tunnel te graven die onder de omheining liep. De bedoeling was dat alle 250 gevangenen tegelijk door de tunnel zouden kruipen en weg zouden rennen.
In de nacht van 14 juli 1942 vond de ontsnapping plaats: 79 gevangenen wisten door de tunnel te kruipen en zo te ontsnappen voordat de tunnel werd ontdekt. De andere 171 gevangenen werden gesnapt. De Gestapo opende een klopjacht op de ontsnapte gevangen. Na een week waren er 76 gepakt; 50 werden op bevel van de Führer geexecuteerd.
Bram van der Stok behoorde tot de gelukkige 3 die ontsnapt waren: terwijl twee Noorse krijgsgevangenen samen naar Zweden waren geroeid, was Van der Stok in z'n eentje op de fiets naar Nederland gegaan. Daar was hij in contact gekomen met het Nederlandse verzet en is hij met hun hulp naar Spanje gevlucht. Vanuit Spanje vluchtte hij naar Engeland.
De bovenstaande gebeurtenissen zouden later worden verfilmd in de Hollywood-klassieker The Great Escape.
[bewerk] Terug bij de RAF
Bij zijn terugkomst werd Van der Stok ontvangen als een held. Toch wilde men hem aanvankelijk niet bij de RAF terug hebben. De Britten waren namelijk bang dat, wanneer hij weer neergeschoten zou worden, hij door de Duitsers gemarteld zou worden en zo de locatie van het Nederlandse verzet zou verraden.
Prins Bernhard deed echter een goed woordje voor hem en Van der Stok werd na enige aarzeling toch weer bij de RAF aangenomen. Hij ging vliegen met een nieuw vliegtuig: de Hawker Tempest. Met dit toestel, bewapend met snelvuurkanonnen, raketten en bommen, moest hij Duitse grondtroepen bestoken.
Op 6 juni 1944 nam Van der Stok deel aan de invasie van Normandië. Op deze D-day vernietigde hij diverse Duitse legertanks die de geallieerde troepen op de stranden van Normandië onder vuur namen.
Duitsland begon kort daarna met vernietigende tegenaanvallen met V-1 raketten. Deze afstandgeleide raketbommen brachten veel schade toe aan de Engelse steden en fabrieken. Van der Stok vloog met zijn Tempest recht op de raketten af en schoot ze met de snelvuurkanonnen kapot. Dit was echter zo gevaarlijk dat hij een andere tactiek bedacht: hij vloog tot vlak naast de raket en duwde met z'n vleugel tegen de raket aan. De raket werd hierdoor uit koers geduwd en stortte in zee. Op deze manier wist Van der Stok 16 V-1 raketten te vernietigen.
In oktober 1944 viel van der Stok samen met 12 andere Hawker Tempest vliegtuigen een V-1 raketbasis in Nederland aan. De lanceerinstallatie en de hangar vol raketten werd vernietigd, maar een aantal geallieerde bommen kwam op een nabijgelegen dorpje terecht. Hierbij kwamen onschuldige burgers om het leven. Hoewel het een ongeluk was, heeft Van der Stok dit zichzelf nooit vergeven.
Later nam Van der Stok in november 1944 deel aan de vernietiging van een V-1 fabriek in Noord-Frankrijk. In december 1944 wist hij bij het Ardennenoffensief boven België een aantal Duitse tanks te vernietigen.
[bewerk] Na de oorlog
Na de bevrijding kreeg Van der Stok voor het eerst de gelegenheid zijn familie te bezoeken. Hier kwam hij tot de afschuwelijke ontdekking dat de Gestapo zijn broer had vermoord omdat die contacten met het verzet had. Ook had de Gestapo zijn vader mishandeld, verminkt en blind gemaakt. Dit alles als represaille voor Van der Stoks ontsnapping uit het krijgsgevangenkamp.
Van der Stok werd vanwege z'n prestaties in de oorlog onderscheiden met talloze medailles en titels. Hij kreeg de Bronzen Leeuw (een Nederlandse dapperheidsonderscheiding), La Croix d'honneur (hoogste Franse onderscheiding), het Distinguished Service Cross en nog zo'n 30 andere onderscheidingen. Ook werd Van der Stok benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Hij is hiermee nog altijd een van de meest onderscheiden Nederlanders.
Aanvankelijk werd Van der Stok gevraagd mee te gaan helpen aan de wederopbouw van de Nederlandse luchtmacht. Van der Stok wilde echter iets totaal anders en ging opnieuw medicijnen studeren. Na zijn afstuderen vertrok hij naar Amerika. Hij gaf les aan universiteiten en deed onderzoek naar bloedarmoede. In 1957 werd hij Amerikaans staatsburger.
In 1980 verscheen zijn autobiografie Oorlogsvlieger van Oranje. Hij stierf in 1993 een natuurlijke dood.
[bewerk] Van der Stok in The Great Escape
In 1963 verscheen de oorlogsfilm The Great Escape. In deze film, die ging over de beroemde ontsnapping, was Van der Stok een van de hoofdpersonages. De schrijvers van de film hadden hun scenario grotendeels gebaseerd op de autobiografie van Van der Stok en ze waren aanvankelijk van plan om het personage ook echt Bram van der Stok te gaan noemen. Van der Stok las echter vlak voor de filmopnamen het scenario en was het niet eens met het romantische beeld dat de filmmakers van de ontsnapping schetsten. Hij eiste daarom dat de naam van zijn personage veranderd zou worden.
In de film is het personage, dat gespeeld wordt door James Coburn, daarom een Australiër genaamd Sedgwick. Wel is de ontsnapping in grote lijnen hetzelfde: Sedgwick gaat per fiets naar Frankrijk (Van der Stok ging naar Nederland toe) en komt daar in contact met het Franse verzet (bij Van der Stok was het dus het Nederlandse). De moordaanslag op Duitse officieren waarbij Sedgwick betrokken was, heeft nooit echt plaatsgevonden. Uiteindelijk gaat Sedgwick, net als Van der Stok, naar Spanje.
