De Staalmeesters
Van Wikipedia
De Staalmeesters is de naam van een beroemd schilderij van de Nederlandse kunstschilder Rembrandt van Rijn. Het werk, gedateerd op het tafelkleed met 1662, maar boven de lambrisering met 1661, was tot 1771 te bezichtigen in het Staalhof, vervolgens in het stadhuis op de Dam, sinds 1808 in het Trippenhuis, tegenwoordig in het Rijksmuseum te Amsterdam.
Inhoud |
[bewerk] Thema
Het schilderij is een groepsportret van vijf heren van het Amsterdamse Lakengilde die instonden voor de keuring van het laken. Het zijn niet de regenten van het gilde, maar de waardijns: twee katholieken, een doopsgezinde, een remonstrant en een gereformeerde. Hun namen zijn: Jacob van Loon, Volckert Jansz., Willem van Doeyenburg, Aernout van der Meye en Jochem de Neve. Op de achtergrond in het midden, zonder hoed maar met kalot, staat hun bediende, Frans Hendricksz. Bel. Bel had de dienstwoning tot zijn beschikking en sleet zijn leven in het Staalhof.
Het portret was bedoeld voor het Staalhof in de Staalstraat in Amsterdam, de locatie waar de staalmeesters de kwaliteit en de kleur van het aangeboden laken controleerden. Het (blauwe of zwart geverfde) laken is een effen wollen stof die door een langdurige bewerking dicht, warm en glanzend geworden is. Om de kwaliteit van verschillende partijen laken te vergelijken gebruikten ze 'stalen', proeflappen - vandaar hun naam, staalmeesters. Het was een onbetaalde erefunctie, en de waardijns werden benoemd voor een periode van één jaar. Men kwam driemaal per week samen. De bovengenoemde staalmeesters oefenden hun taak uit van Goede Vrijdag 1661 tot Goede Vrijdag 1662. Het boek op de tafel betreft waarschijnlijk de boekhouding van het gilde.
[bewerk] Compositie en stijl
Rembrandt koos in dit werk voor een perspectief met een vrij laag gezichtspunt zodat wij van onderen tegen de tafel aankijken. Het tafelblad is daardoor niet zichtbaar, slechts de aanblik van een zwaar, rijk tafelkleed. Deze vondst maakt het Rembrandt mogelijk de figuren ongeveer op één rij te plaatsen: vijf zwarte volumes, de witte kraag en daarop de frontaal afgebeelde ons ernstig aankijkende staalmeesters, bewust van het belang van hun functie. Door die opstelling zien wij een rij van vijf voorname, indringende gezichten, ongeveer horizontaal geplaatst maar licht schommelend als lampionnen. Door deze schikking krijgen wij een mooie afwisseling van volumes en intervallen met in het midden een vast statig ankerpunt in de vorm van een stabiele driehoek gevormd door twee staalmeesters en de bediende. Dit alles prachtig samengevat tussen het donkerrode volume van de tafel en de hoekige, bruine lambrisering achterin. In de indringende gezichten van de staalmeesters met hun dwingende blik zien wij Rembrandt als begaafd portretschilder met later zijn reeks zelfportretten
Uit een röntgenfoto die van het doek is gemaakt blijkt dat Rembrandt nogal geschoven heeft met de compositie. Er zijn drie tekeningen bekend die als voorstudie voor dit meesterwerk hebben gediend. Hierin oefende Rembrandt vooral op de houding en compositie. In een schets voor het linkerdeel van het werk is de tweede figuur van links nog staand weergegeven. In een andere, aparte studie van deze figuur staat hij zelfs fier rechtop, terwijl hij voor het protocol hoort te zitten.
Rembrandt heeft vermoedelijk de lichtinval op het doek afgestemd op de werkelijke lichtinval op de plek waar het doek van oorsprong zou komen te hangen. Ook zou de lambrisering op de achtergrond van het doek overeen komen met de oorspronkelijke inrichting van de kamer in het Staalhof. Het werk hing vermoedelijk vrij hoog in deze ruimte boven een schoorsteenmantel; daardoor had de opwaartse perspectief in het werk nog een practische functie nl zo kwam het overeen met de blikrichting van de kijker in de kamer zelf.
[bewerk] Bron
- Eeghen, I. van (1957) De Staalmeesters. In: Jaarboek Amstelodamum, p. 65-80.
- Catalogus Schilderijen Rembrandt Tentoonstelling 1956, ter herdenking van de geboorte van Rembrandt op 15 juli 1606
