Gottfried Benn
Van Wikipedia
Gottfried Benn (Mansfeld, 2 mei 1886 — Berlijn, 7 juli 1956) was een Duits schrijver, stammend uit het expressionisme.
Inhoud |
[bewerk] Leven
Benn was de zoon van een dominee en moest aanvankelijk theologie studeren, wat hem niet beviel. Na wat aandringen mocht hij in Magdeburg, en later Berlijn, geneeskunde aanvatten; zijn eerste gedichtbundel, Morgue, over het Parijse lijkenhuis, werd op controverse onthaald: Benn hanteerde zeer plastische beschrijvingen van dood en verval.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog was Benn als legerdokter in Brussel werkzaam. Hij publiceerde onder de titel Gehirne („hersenen“) een aantal novelles omtrent de dokter Rönne; zijn stijl was ontdaan van alle gekunsteldheid, en incorporeerde medische vaktermen, alledaagse spreektaal en vreemde woorden. Benn schreef als een medicus, met veel aandacht voor het onderscheid tussen lichaam en geest en expressieve beeldspraak die vaak schokkend was in haar onverbloemdheid. Na de oorlog vestigde hij zich in Berlijn als specialist voor huid- en geslachtsziekten.
Benn werd een zeer gezaghebbend dichter, die talloze essays en redevoeringen schreef, waaronder een over Stefan George, die in 1933 overleed. Met George had Benn de strikte scheiding tussen kunst en de wereld gemeen; parallel met Nietzsche streefde hij naar een vernietiging van de achterhaalde waarden van religie en staatsordening, en geïnspireerd door de 'irrationele' psychologieën van onder andere Jung zocht hij heil in de scheppingskracht van de kunstenaar, getuige hiervan de stukjes die hij bijvoorbeeld schreef over de jonge Nietzsche en de jonge Hebbel. Dit waren grote, zelfstandige figuren, die zich weinig van de sociëtale conventies aantrokken.
De oplossing voor de kapotte cultuur school volgens Benn in het nationaal-socialisme: zijn slecht draaiende artsenijpraktijk sloot hij in 1934, met goede hoop dat de machtsovername door de NSDAP het volk zou verenigen tot iets 'hogers', iets wat de lastige en teleurstellende plichtplegingen van de democratie niet nodig zou hebben en ruimte zou laten voor de ultieme artistieke expressie. Zijn ontnuchtering kwam echter snel toen de nazi's zijn verzamelde gedichten fel bekritiseerden. Hij weigerde nochtans te emigreren, en diende de vele schrijvers die Duitsland verlaten hadden van repliek. Desalniettemin nam de nazistische overheid aanstoot aan zijn notoire lijken- en rottingsgedichten, die niet bij de uitstraling van het Derde Rijk pasten. Teneinde zich tegen meer kritiek in te dekken, nam hij dienst bij de Wehrmacht. Hij kreeg in 1938 een publicatieverbod opgelegd en hield zich tijdens de Tweede Wereldoorlog gedeisd.
Na de Tweede Wereldoorlog publiceerde Benn zijn autobiografie, Doppelleben, waarin hij de strikte scheiding tussen 'Benn de kunstenaar' en 'Benn de militair' uitlegt. Benn was een overtuigd cultuuraristocraat en in dat opzicht met Ernst Jünger vergelijkbaar, zij het dat Benn het estheticisme losliet ten voordele van de rauwe expressiekracht. Zijn elitarisme, dat hem in het vaarwater van het nazisme had gebracht, was er een van het streven naar 'totale kunst', geheel in de traditie van Stefan George. Zijn antiburgerlijke, conservatieve ideeën waren niet op rassen- of volkerentheorie gebaseerd — Benn schreef letterlijk: „Die Rassen sind zu Ende“ —; het betrof een absolute cultus van de kunst, die politiek-ideologisch volstrekt onverschillig diende te blijven. Tot dit inzicht kwam men in de jaren 1980, toen het werk van Benn onder invloed van het postmodernisme gerehabiliteerd werd.
Hij was na de Tweede Wereldoorlog wederom arts in Berlijn geworden, en bleef het tot zijn dood in 1956. Zijn late periode bracht veel verhandelingen over poëzie voort, alsmede verdere gedichtbundels, een luisterspel en een korte roman. Waar de jonge Benn een „medicynicus“ werd genoemd, handelde zijn latere lyriek over de problematiek van de kunst in de moderne wereld, waar geen afstanden meer bestaan, geen afzondering en geen expressiviteit meer in de taal, die is uitgehold en afgevlakt. Benns oeuvre wordt zeer hoog gewaardeerd om zijn poëtische en evocatieve zeggingskracht; zijn persoonlijk-politieke opvattingen hield hij steeds volstrekt apart van zijn kunst en zijn in die optiek in feite irrelevant.
[bewerk] Werken
- 1912 Morgue und andere Gedichte
- 1913 Söhne. Neue Gedichte
- 1916 Gehirne. Novellen (proza)
- 1917 Fleisch. Gesammelte Lyrik
- 1919 Der Vermessungsdirigent. Erkenntnistheoretisches Drama (toneel)
- 1920 Schöpferische Konfession (essay)
- 1920 Das moderne Ich (essay)
- 1924 Schutt
- 1925 Spaltung. Neue Gedichte
- 1925 Betäubung
- 1930 Zur Problematik des Dichterischen (essay)
- 1930 Der Aufbau der Persönlichkeit. Grundriß einer Genealogie des Ich (essay)
- 1932 Akademie-Rede (essay)
- 1933 Der neue Staat und die Intellektuellen (essay)
- 1933 Antwort an die literarischen Emigranten (essay)
- 1934 Rede auf Stefan George (essay)
- 1936 Ausgewählte Gedichte
- 1947 Berliner Novelle (proza)
- 1948 Statische Gedichte
- 1949 Der Ptolemäer (proza)
- 1949 Roman des Phänotyps (proza)
- 1949 Weinhaus Wolf (proza)
- 1950 Doppelleben. Zwei Selbstdarstellungen (proza)
- 1951 Probleme der Lyrik (essay)
- 1952 Vortrag in Knokke (essay)
- 1952 Die Stimme hinter dem Vorhang (toneel)
- 1953 Destillationen. Neue Gedichte
- 1955 Aprèslude
| Bronnen en referenties: |
|
