Gravensteen (Gent)
Van Wikipedia
Het Gravensteen te Gent is als enig overgebleven middeleeuwse burcht in Vlaanderen met een vrijwel intact verdedigingssysteem een bijzondere bezienswaardigheid, hetgeen dan ook een belangrijke toeristische troef vormt voor de stad.
Het poortgebouw, de walmuur, de donjon, de grafelijke residentie en de paardenstallen zijn voor bezoekers toegankelijk. Het Gravensteen is dagelijks geopend van 1 april tot 30 september van 9u-18u en van 1 oktober tot 31 maart van 9u-17u.
Inhoud |
Geschiedenis
Voor de bouw van een versterkte residentie kozen de graven van Vlaanderen voor een hoge zandduin met moerassige oevers temidden de Leie-armen. Deze plek had al eerder kortstondige bewoning gekend in de Romeinse tijd (tijdens de 1ste-2de eeuw), maar werd daarna opnieuw verlaten.
Het Gravensteen in de middeleeuwen
Graaf Boudewijn I (° 837 - † 879) zou de de eerste versterking laten oprichten hebben als verdediging tegen de invallende Noormannen.
Graaf Arnulf I (° 889 - † 965) liet de versterking drastisch verbouwen tot wat gezien kan worden als de eerste echte voorloper van de latere burcht. Op een met hout versterkte ophoging bevond zich een groot centraal gebouw, met verscheidene bijgebouwen bedoeld voor onder meer de opslag van graan en andere levensmiddelen. Alle gebouwen waren uit hout vervaardigd. In de Miracula Bavonis (midden 10de eeuw) wordt het gebied "novum castellum" of nieuwe versterking genoemd. Er woonden lederbewerkers en mogelijk was er ook al een kapel.
Graaf Robrecht I van Vlaanderen (° tussen 1029/1032 - † 1093) liet de bestaande versterking drastisch ombouwen. De centrale houtbouw werd vervangen door een grote stenen donjon van 33 bij 18,8 meter, die drie verdiepingen telde. De drie grote zalen boven elkaar, de monumentale stenen trap, de lichtopeningen, de wandhaarden en de latrines beklemtonen de luxe en het comfort van die tijd. Het grote zaalgebouw, of aula, had vooral een representatieve functie. De eigenlijke grafelijke leefruimte, of camera, moet vlakbij gelegen hebben. Rondom bevonden zich opnieuw houten nutsgebouwen. Een toren en een omheining maakten het geheel compleet.
Tijdens een volgende bouwfase ontstond een mottekasteel, met een kenmerkende opperhof en voorhof. Rond de stenen donjon werd een motteheuvel gevormd, met aarde afkomstig uit de romdom gegraven slotgracht. De vroegere benedenzaal, die oorspronkelijk op het gelijkvloers lag, werd daardoor een kelder. Op het motteplateau bevonden zich ook allerlei houten bijgebouwen. Een stenen poort en stenen omheining schermden het opperhof af van een voorhof, waar nutsgebouwen stonden.
Mottekastelen waren algemeen verspreid in de 11de en de 12de eeuw. Zo bevestigden de edelen, en dus ook de graaf van Vlaanderen, hun aanwezigheid in een bepaald gebied tegenover de vorst, andere edelen en ondergeschikten. Een grote brand teisterde in 1176 het mottekasteel en de gebouwen op het voorhof.
Graaf Filips van de Elzas (° 1142 - † 1191) liet op het bestaande kasteel een geheel nieuwe burcht optrekken (1180). De motteheuvel werd verhoogd en verbreed als basis voor een nieuwe reeks houten bijgebouwen. De centrale zaalconstructie werd opgetrokken tot een majestueuze donjon of Hall Keep van zowat 30 m. De poort kreeg een voorbouw en sloot aan bij een omheining met 24 uitkragende torens. Stenen van diverse kleur gaven de militaire architectuur een rijkelijke uitstraling. Zo symboliseerde het kasteel een niet mis te verstaan teken van de grafelijke macht in het woelige Gent en vormde het een tegenwicht tegen de hoge stenen huizen van de rijke patriciërs aan de overzijde van de Leie.
Graaf Lodewijk van Male (° 1330 - † 1384) vond dat het Gravensteen hem te weinig comfort bood en verplaatste de residentiële functie naar het Hof ten Walle (het latere Prinsenhof, waar op 24 februari 1500 Karel V geboren werd). Het kasteel behield wel zijn algemene bestuursfunctie in het graafschap Vlaanderen. Vanaf 1353 werd de Munt van Gent naar het kasteel overgebracht. Vanaf 1407 vond ook de Raad van Vlaanderen, het hoogste rechtscollege in het graafschap, er onderdak. De burcht werd nu ook als gevangenis gebruikt.
Het Gravensteen in de late 18de eeuw en de 19de eeuw
Door de eeuwen heen slibden de grachten langs het Sint-Veerleplein en de Geldmunt dicht. Op deze opvullingen en langs een tot riool gereduceerde gracht bouwden tal van stadslieden huizen, die het grafelijk kasteel tot omstreeks 1900 grotendeels aan het zicht onttrokken.
De Raad bleef het kasteel gebruiken tot 1778, wanneer men startte met de verkoop ervan aan particulieren. Uiteindelijk was het Jean-Denis Brismaille die zich de voormalige opperhof van het Gravensteen aanschafte, en liet ombouwen tot een industrieel complex. In 1807 werd er een katoenspinnerij in de donjon gevestigd, waarbij andere gebouwen dienden als huisvesting voor vijftig arbeidersgezinnen. Deze omvorming van een groot complex als het Gravensteen is kenmerkend voor de eerste industriële ontplooiing in Gent.
Later verhuisden de bedrijven en de arbeiderswoningen naar de rand van de stad. Het zowat volledig vervallen Gravensteen was klaar voor de sloop. Voor het merendeel deel van de Gentse publieke opinie stond het kasteel symbool voor machtsmisbruik, feodale onderdrukking, gruwelijke foltermethodes en onverdraagzame inquisitie.
Het Gravensteen vanaf de late 19de eeuw
In de late 19de eeuw vond er een herwaardering van het Gravensteen plaats. Het rijk en de stad kochten het complex in diverse etappes uit particulier bezit terug, en bij ontmantelingswerken werd zowat alles wat niet van Doornikse steen was verwijderd. Zo kwamen de imposante resten van het middeleeuwse kasteel te voorschijn, en na jaren van administratieve problemen en discussies startte een eerste grote restauratie in 1894 onder leiding van architect Joseph de Waele.
In de voetsporen van de grote Franse restaurateur Eugène Viollet-le-Duc (1814-1879) opteerde hij voor een eerder romantisch getinte interpretatie van het kasteel ten tijde van graaf Filips. Zo ziet het Gravensteen er heden ten dage uit, maar zo heeft het er in feite nooit echt uitgezien. Heel wat details, zoals bijvoorbeeld de platte daken en de vensters van het oostelijke bijgebouw, gaan zeker niet terug op een reële middeleeuwse situatie.
Door de restauratie kreeg het Gravensteen echter een nieuwe betekenis: het verwierf een wereldfaam als het meest bezochte toeristische monument in Gent, zoals bij de Wereldtentoonstelling van 1913. Hoewel het Gravensteen gedurende de hele 20ste eeuw één van de meest bezochte monumenten in Gent bleef, had men helaas weinig aandacht voor het instandhouden ervan. Dit leidde tot stabiliteitsproblemen en nieuw verval. Ook wetenschappelijk gezien was het Gravensteen één van de minst gekende grote monumenten van Noordwest-Europa.
Een eerste reeks opgravingen in 1951-1954 gaven een nieuwe aanzet. De nieuwe herwaardering ging definitief van start met de viering van 800 jaar Gravensteen in 1980, onder impuls van Joan Vandenhoute (1951-1981). Een diagnose van de grootste problemen leidde tot een restauratieprogramma in diverse fasen. Alle consoliderings- en restauratiewerken worden voorafgegaan door nieuw archeologisch bodem- en muuronderzoek. Terzelfdertijd zoekt de stad Gent naar nieuwe vormen voor de culturele en toeristische beleving van dit unieke Gentse monument. Zo werd begin 2002 naast het Gerechtsmuseum, dat kan bogen over een unieke verzameling dwang- en foltertuigen, ook het Wapenmuseum geopend.
Studentikoze bezetting
Het gravensteen is in het Gentse ook bekend om de zogenaamde "Slag om het Gravensteen". Deze vond plaats op 16 november 1949, toen Gentse studenten de burcht bezetten. Dit gebeurde volgens de overlevering uit protest tegen de verhoging van de bierprijs en het feit dat politie zijn witte helmen zou vervangen door blauwe kepies, zodat ze moeilijker te onderscheiden waren van postbodes en taxichauffeurs. De studenten die het plan bedachten hadden inderdaad spandoeken met slogans aangaande de bierprijzen en de politiekepies gemaakt, maar volgens getuigenissen van enkele van de initiatiefnemers (H. Hubené en J. De Seranno) ging het om een studentengrap zonder expliciete statements die uit verveling ontstond. Politie, brandweer en rijkswacht werden ingeschakeld om het Gravensteen te ontruimen, wat uiteindelijk ook lukte. Mede onder druk van de publieke opinie werd geen enkele student gerechtelijk vervolgd. Tot op de dag van vandaag wordt deze "grootste studentengrap aller tijden" jaarlijks herdacht met de "Gravensteenfeesten". Deze worden naar unanieme wens van de oud Gravensteenbezetters georganiseerd door het Gentse Senioren Konvent. Dit is elk jaar een feest voor een kleine duizend Genste studenten.
Bronnen
http://users.pandora.be/gentmijnestad/paginas/gravensteen.htm http://www3.gent.be/evenementenkalender/Evenement_detail.aspx?idEvent=3122 http://www4.gent.be/gent/nieuws/showitem.asp?ID=06/0422&NAV=ON
Foto's
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Zie ook
- Gravensteen (Leiden), het minder bekende monumentale gebouw in Leiden.
