Inslagproces (aardwetenschappen)
Van Wikipedia
Het inslagproces is dat geologisch of geomorfologisch proces waarbij een object vanuit de ruimte op het vaste oppervlak van een planeet, maan of planetoïde inslaat. Hierbij worden inslagkraters gevormd. Naar geologische maatstaven gebeurt het hele inslagproces enorm snel. Op enkele minuten is de kraterdepressie gevormd. Latere vervormingen kunnen iets langer duren.
Inhoud |
[bewerk] Hoge snelheid
Meestal slaat zo'n object vanuit de ruimte in met hoge snelheid. Deze hoge snelheid van het object is van groot belang. Experimenten hebben aangetoond dat deze ervoor zorgen dat de vorm van de uiteindelijke inslagkrater cirkelvormig is, onafhankelijk van de inslaghoek. Enkel bij extreem schuine invalshoeken kan er bij hoge snelheid een langgerekte inslagkrater ontstaan. Daarom zijn langgerekte inslagkraters, zoals Messier op de Maan erg zeldzaam. Bij lage inslagsnelheden komen langgerekte kraters veel meer voor.
Als we het ontstaan van inslagkraters bespreken, moeten we een onderscheid maken tussen enerzijds de eenvoudige en complexe inslagkraters en anderzijds de inslagbassins.
[bewerk] Ontstaan van gewone inslagkraters
Bij het ontstaan van inslagkraters onderscheid men drie fasen:
- Compressiefase
- Uitdiepingsfase
- Vervormingsfase
Merk op dat de verschillende fasen elkaar vaak overlappen. Zo is de compressiefase nog niet beëindigd, wanneer de uitdiepingsfase reeds is begonnen.
[bewerk] Compressiefase
De compressiefase begint bij het inslaan van het object op het planeetoppervlak. Door de inslag ontstaan krachtige schokgolven, zowel opwaarts in het projectiel als neerwaarts in het getroffen oppervlak. Hierdoor loopt de temperatuur tot verschillende duizenden graden Celsius op. Tegelijkertijd worden de lagen van het oppervlak door deze schokgolven sterk samengedrukt (met een druk van verschillende honderden gigaPascal). Door deze samendrukking wordt het materiaal van de lagen sterk vervormd. Men spreekt hierbij van schokmetamorfisme. Het materiaal gaat sublimeren of zich als een vloeistof gedragen en wordt lateraal weggeslingerd.
[bewerk] Uitdiepingsfase
In de uitdiepingsfase wordt de eigenlijke kraterdepressie gevormd. Het materiaal wordt zodanig samengedrukt, dat je zou kunnen zeggen dat het is opgspannen als een veer. Als de druk wegvalt zal de 'veer' zich ontspannen en een gordijn van materiaal wordt in een kromme baan naar buiten weggeworpen. Deze beweging zorgt ervoor dat de kraterdepressie naar buiten uit wordt uitgediept, totdat de opwaartse druk kleiner wordt dan de weerstand van het materiaal.
Het materiaal dat buiten de uiteindelijk kraterrand terecht komt wordt het ejecta genoemd. De grootste brokken worden daarbij het dichtst bij het inslagpunt afgezet.
[bewerk] Vervormingsfase
De laatste fase van de kratervorming is de vervormingsfase. Hierbij treden, na het ontstaan van de eigenlijke kraterdepressie, nog allerlei vervormingen op.
Bij kleine (eenvoudige) kraters zijn deze vervormingen beperkt tot het afglijden van puinbrokken langs de kraterwand.
Bij grotere (complexe) kraters glijdt of stort de onstabiele kraterrand langs een rotationeel glijvlak naar beneden. Zo worden de kraterterrassen gevormd. Daarnaast ontstaan ook de centrale bergen door het opheffen van het centrale deel van de kraterbodem. Waarschijnlijk is dit het gevolg van het 'terugveren' van de samengedrukte lagen van het moedermateriaal. Meestal wordt hierdoor de oorspronkelijk stratigrafie van de lagen naar boven gebroken en zelfs gebroken. Over het algemeen blijven de verschillende lagen nog goed te onderscheiden.
[bewerk] Ontstaan van inslagbassins
Een algemeen aanvaarde theorie over het ontstaan van inslagbassins (met haar karakteristieke ringstructuren) bestaat er eigenlijk nog niet. De ringtektoniek-theorie lijkt echter de meest aanvaardbare. Hierin worden drie lagen boven elkaan verondersteld. De bovenste laag is elastisch vervormbaar of valt uiteen onder spanningen. Daaronder ligt een vloeibare laag en daar weer onder ligt terug een vastere laag. De vorm van de krater hangt af van de kracht van de inslag (die op haar beurt de diepte van de krater bepaald) en de dikte van de lagen.
- Wanneer de bovenste laag veel dieper is dan de krater die er gevormd wordt, zal er geen bassin ontstaan, maar een gewone krater zoals hierboven beschreven.
- Wanneer de bovenste laag minder diep is dan de krater die gevormd wordt, kan er zich een uitwendige ringstructuur vormen. De materie van de onderliggende vloeibare laag stroomt namelijk in de krater, maar daardoor vermindert de steun die de bovenste laag krijgt van de vloeibare laag. Er ontstaat dan een belangrijke concentrische breukvorming rond de krater. Voorbeelden van inslagstructuren van dit type zijn Mare Orientale op de Maan en Caloris op Mercurius.
- Wanneer de bovenste laag veel minder dik is dan de kraterdiepte, breekt deze bovenste laag op in verschillende concentrische delen. Een voorbeeld van dergelijke inslagstructuren is Valhalla op de Jupitermaan Callisto.
