Oudemanhuispoort

Van Wikipedia

De Oudemanhuispoort is een der hoofdlocaties van de Universiteit van Amsterdam. Het gebouw werd voordat het een universitaire instelling werd gebruikt als bejaardentehuis voor mannen. Het gebied bevindt zich tussen het Spui en het Waterlooplein.

De doorgang van de poort die van de Oudezijdsvoorburgwal naar de Kloveniersburgwal loopt, dateert ongeveer uit 1601, toen het complex als Oudemannen- en vrouwengasthuis verrees. In 1602 verhuisden 45 arme oude mannen en vrouwen van hun oude bestemming aan de Nieuwe Zijde in gezelschap van 55 andere lotgenoten naar het nieuwe gebouw. Tussen 1754 en 1757 werd het complex onder leiding van architect G. Maybaum verbouwd. In 1786 kreeg de doorgang aan weerskanten zijn huidige opmerkelijke poortjes. De winkelkasten werden reeds in 1757 in gebruik genomen door handelaren in goud, zilver, boeken, galanterieën en andere zaken; zij waren een onderdeel van het Oudemannen- en vrouwengasthuis die de toen achttien aanwezige kasten aan deze kooplieden verhuurde. Omstreeks 1830 kwam die handel in de Oudemanhuispoort in verval en werd een drietal winkelkasten in gebruik genomen als slaapplaatsen voor dienstboden van het Gasthuis. Van 1836 tot 1870 had de Koninklijke Akademie voor Beeldende Kunsten een vestiging in het complex; daarna van 1870 tot 1875 de Rijksacademie. Ook het Museum Van der Hoop was van 1855 tot 1885 in de achterzalen van de Koninklijke Akademie gevestigd. In 1880 werden de gebouwen in gebruik genomen door de Universiteit van Amsterdam. Op het binnenplein, grenzend aan de ingang in het midden van de Poort, werd in 1881 een borstbeeld van Minerva geplaatst in het middenperk van het plantsoen. De aula werd op 25 november 1891 aan het complex toegevoegd. In 1920 ging men een deel van de gebouwen ingrijpend verbouwen. Tijdens een verbouwing in 1979 van het Binnengasthuis-complex en de Universiteit van Amsterdam, werd winkelkast no. 6 uitgebroken om als aparte doorgang te dienen tussen de ingang van het Universiteits-complex en het terrein van het voormalige Binnengasthuis, zodat nu nog veertien winkelkasten in gebruik zijn.

In de Oudemanhuispoort bevinden zich onder andere de faculteiten rechten en sociale wetenschappen en de afdeling wijsbegeerte. Op dit moment (2005) is het gebouw slechts een van de belangrijke locaties. De UvA heeft vestigingen verspreid over de stad. Andere complexen zijn het Roeterseiland, het Science Park Amsterdam in de Watergraafsmeer, het P.C. Hoofthuis, het Bungehuis en het Bushuis.

In het openbare deel van de Oudemanhuispoort is een dagelijkse boekenmarkt.

In de binnenstad van Amsterdam, op een enigszins verscholen plek die vaak voor buitenstaanders nogal moeilijk is te vinden, huist één van de meest opmerkelijke boekenmarkten, waar een keur aan tweedehands en antiquarische boeken en prenten verkocht wordt. Van Maandag tot en met Zaterdag kan men daar van ongeveer 9.30 uur tot 18.00 uur terecht. De boekenmarkt gelegen in de Oudemanhuispoort, voor insiders kortweg de Poort genaamd, tussen de Oudezijds Achterburgwal en de Kloveniersburgwal, is een unieke locatie in Nederland waar al sinds jaar en dag een geconcentreerde handel in oude boeken plaats vindt. De markt is reeds ontstaan in 1879 toen een destijds op de Botermarkt (nu Rembrandtsplein) gevestigde boekenmarkt werd opgedoekt en de betrokken boekhandelaren een plaats in de Oudemanhuispoort konden krijgen. Zij namen hun intrek in de vijftien zogenaamde winkelkasten. Tot 1941 werd de handel in boeken voornamelijk door joodse boekhandelaren gedreven. Daaronder waren bekende namen zoals: Barend Boekman (1869-1942), Emanuel de Wolff (1867-1934), Juda Emmering (1879-1934), David Blok (1821-1904), Jacob Mossel (1852-1916), Mordechai “Markie” Lobo (1826-1899), de van Kollem’s en Barend Frank (1869-1943). Na 1941 werd het de joodse handelaren geleidelijk aan onmogelijk om hun handel voort te zetten en werden ze afgevoerd naar Westerbork en later in de Duitse concentratiekampen om het leven gebracht. Alleen Betsy en Jacques van Kollem overleefden de oorlog en kwamen daarna weer een aantal jaren terug in de Poort. De andere winkelkasten in de Poort kwamen toen in andere handen.

In het open gedeelte van de Poort, aan de kant van de Oudezijds Achterburgwal, vestigde zich in 1924, in de daar aanwezige winkelruimte, de befaamde antiquaar Hendrik Daniël Pfann (1889-1957) met zijn boekhandel “In ’t Oude Boeckhuys”. Hij was een flamboyante figuur, uitgedost in zijn fluwelen jas en met grote zwarte hoed op, die van de verkoop van ieder boek en elke prent een heel toneelspel maakte. Omstreeks 1919 was hij met een boekenkraampje hij op het Amstelveld begonnen, vervolgens op de Nieuwmarkt en daarna op het Waterlooplein. Na zijn dood in 1957 werd hij in de Poort opgevolgd door zijn zoon Hendrik Daniël Pfann de tweede (1911-1974), die van daaruit een uitgebreid boekenimperium in Nederland zou vestigen, onder andere in Haarlem, Hilversum, Den Haag en Apeldoorn. Zijn hoofdvestiging was later op de hoek van het Spui en het Rokin in Amsterdam. Na de dood van deze Hendrik Pfann in 1974 ging de handel nog een tijdje door onder leiding van de derde generatie, ook natuurlijk weer een Hendrik Daniël Pfann, die rond 1980 nog enkele jaren in de oude vestiging in de Poort heeft gewerkt, waar hij naast zijn antiquariaat ook nog een winkelkast in de Poort had.

Tot begin 1970 waren er, naast de boekhandelaren, in de Oudemanhuispoort sinds 1891 Italiaanse scharenslijpers gevestigd, eerst Raimondo Frizzi die werd opgevolgd door zijn broer Fiorino. Hij zou het bedrijf later overdoen aan zijn neef Pietro Gozzini die de slijperij in 1928 aan zijn zoon Bino Gozzini overdroeg.

De universiteit en de boekenstalletjes zijn onverbrekelijk met elkaar verbonden, duizenden studenten en medewerkers hebben herinneringen aan het snuffelen tussen de boeken.

Als de winkelkasten in de avond, de nacht en het weekend onbemand zijn, maken zij met hun enorme gesloten luiken, die overdag omhoog geschoven kunnen worden, een ietwat onwerkelijke indruk. De door de week zo gezellige Poort krijgt dan een bijna Kafkaiaans beklemmende uitstraling.

Literatuur; Jurjen Vis; De Poort, de Oudemanhuispoort en haar gebruikers 1602-2002. Boom Amsterdam 2002. ISBN 90 5352 845 8 52° 22' NB, 4° 54' OL