Alèxi Peiret
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Alèxi Peiret (en castelhan, Alejo Peyret, Sèrra Casteth, l'11 de deceme de 1826 - 1902), escrivan occitan, ingeniaire agronòm e professor d'istòri bearnés qui s'estremè en Argentina per'mor deus sons engatjaments dens la Revolucion de 1848 e de la soa oposicion au regim deu IIIau empèri.
[Modificar] Vita
Peiret que vadó en Bearn dens ua familha conservadora e agricòla. Lo son ajòu e lo son pair qu'èran estat consos de Sèrra Casteth. Aus detz ans qu'entrè au Collègi Reiau de Pau (uei Collègi Loís Barton). Après escàder s'i au bachilierat qu'etudiè au Collègi de França un deus sons professors èra Jules Michelet. Que participè a la Revolucion de 1848, en ajudar dab los sons escrits dens lo jornau L'Avenir. Aquò que'u miè entau tribunal on savó virar se las e bèth obtiéner l'aquitament. Totun, en 1852, per'mor de l'escaduda de Napoleon III que s'aviè de cap a l'immigracion, entà Montevideo puish entà Argentina qui, arron de la caduda deu son capdau Juan Manuel de Rosas, entrava dens ua temporas de grans cambiaments. En 1855 que ho nomat professor d'istòria en la vila Argentina de Concepción del Uruguai. Lo generau e president Justo José de Urquiza lo mandè alavetz fondar ua colonia a San José, província d'Entre Ríos on e's carguè de l'adminitracion, de la logistica e da la justícia per detz annadas, abans de tornar préner la soa cadièra de professor en tot publicar de contunh un sarròt de libes sus l'istòri argentina. Arron, que ho nomat Inspector de Tèrras e Colonias e que participè a la representacion d'Argentina per l'escadença de l'Exposicion Universau de Paris de 1889.
[Modificar] Poesia occitana
Qu'ei a Concepción del Uruguai que publiquè la purmèra edicion deus sons Contes Biarnès. Dens la purmèra edicion que conta la soa relacion literária dab l'erudit Bearnés Vastin Lespy e dab l'escrivan Xavièr Navarròt. Lespy, d'aillors, que citè, deus Contes Biarnés, lo poema Los sovenirs de casa dens la soa Gramatica bearnesa. Aqueth medish poema que ho hicat en musica peu cantaire bearnés Marcel Amont. Peiret, dens l'introduccion de la purmèra edicion, que debana lo topic classic de l'escivan occitan qui's domanda per qui e escriu puish qu'ei uns deus darrèrs a parlar la lenga. Detz ans arron, totun, dens la dusau edicion, que soslinha que dilhèu e s'enganava en tan que la distáncia no'u dava pas lo parat de conéisher lo felibritge, e despuish que's domanda se la lenga non serè pas a reviscolà's.
Los sobenirs de casa
Òras d'arríder,òras leugèras,
De l'amistat e de l'amor,
Deu temp passat aimadas messatgèras
Per qué tornatz auprès de jo ?
Lo sovenir qu'ei ua malaudia
Qui hè lo còr me triste que la nuèit,
He negrejar la bère lutz deu dia,
E tot endret, que'u he paréisher vueit,
Qu'ei lo veren qui goasta l'aiga neta,
On lo sorelh e's vienè miralhar ;
Qu'ei lo vent hred qui tòrra la floreta,
Quan au printemps s'anava esparpalhar. [...]
Vedetz aquiu, deu costat de l'Espanha,
Lo pic tot blu, tot coronat de nèu !
Qu'aví vint ans quan pujèi la montanha,
Tròne deu só, gran escalèr deu cèu.
En aqueth temps e'n cantàvem de bèras !
Per aqueth ròcs ben hasèm de beths sauts !
Lo cabiròu qui ei lo rei de la sèrras,
N'èra pas lhèu mei leste que nosauts. [...]
On ei l'arriu on se perd la memòri ?
Puish tot aquò n'ei pas que saunejar ?
Songes d'amour, de bonur e de glòria,
Songes daurats, que cau tot desbrombar,
Jo per ací tot solet que demori,
E vos auts qu'etz a l'aut' part de la mar :
Tot qu'ei fenit, e per arren que plori :
Lo temps passat non pòt pas mei tornar.''
