Estat federau
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Lo federalisme supausa un sistèma de govèrnament de dos degràs. La federacion es formada de divèrs estats o províncias que gausisson d'una autonomia que lor permet de reglar coma entendon de questions coma lo dreit civil, l'educacion, la santat publica.
Lis estats federats aun mai o mens d'autonomia segon li país : atau, al Canadà - estat federau despuèi 1867 -, las detz províncias aun pas que li dreits que lor son expressament reconeguts per la Constitucion federala; quand ditz pas res, la competéncia reven a la federacion. Is Estats Units, al contrari, li cinquanta estats aun toti li poders sonca li que son nomadament atribuits per la Constitucion a l'estat federau.
Lis estats membres aun sovent d'institucions similaras a las de l'Estat federau. Atau, al Canadà, cada província es governada segon lo sistèma parlamentari, mas lo Parlament a pas qu'una chambra, d'a part al Quebèc. Is Estats Units, cada estat es organisat segon lo regime presidenciau.
Lis estats federats son totjorn representats al nivèl federau per una segonda chambra parlamentària, que a sovent lo nom de Senat. Dinc aquel Senat, lis estats son representats o d'un biais egau coma is Estats Units, onde i a dos senators per estat, o d'un biais inegau coma al Canadà (i a vint-e-quatre senators per l'Ontario e lo Quebèc, detz, sièis o quatre per las autras províncias). I a tamben dinc lis estats federaus una Cort suprèma (de nau jutges al Canadà e is Estats Units), que règla li problèmas pausats per l'interpretacion de la constitucion dinc lei relacions entre la federacion e lis estats.
I a d'estats federaus sobre toti li continents (Alemanha, Belgica, Mexic, Cameron, Índia). Mas un es ben particular: la Confederacion elvetica, reire-confederacion devenguda federacion.
Li cantons aun una larja autonomia. Amai, lo federalisme soïsse, gràcias a un territòri pro pichon, pòt utilizar la democracia dirècta o mieja dirècta. Dinc li cantons, i a un quite dreit de revocacion populara dis elegits: atau, lo parlament cantonau pòt èsser dissolgut per votacion a la demanda de 12 000 ciutadans a Bèrna e 5 000 a Lucèrna, e lo govèrn federau pòt èsser destituit per lo pòble a la demanda de quauques milierats de personas dinc quatre cantons. Aquessi dreits, pasmens, son quasiment pas jamai utilisats.
Darrièra particularitat del regim soïsse: mentre que l'Assemblada federala noma e revòca li membres del Conselh federau, organe executiu, aqueste pòt pas dissòudre l'Assemblada. Aquò es un regim d'assemblada onde lo Parlament es mèstre de la situacion.
Un aute tipe de federalisme apareguèt ambe la refòrma constitucionala en Belgica, en ginier de 1989 : un Estat federau fondat sobre lo compartiment dei competéncias e dei ressorgas d'un reire estat centralisat. L'Estat federau s'opausa a la confederacion d'estats onde li membres aun pas nosat entre guessi que de ligams plan tèunes (a l'origina, la Soïssa foguèt una confederacion) e a l'estat unitari coma la França. Es entremieg aquessas doas fòrmas extrèmas d'estats, e pòt nàisser de l'evolucion d'una d'aquessas doas fòrmas.
