Aleksander Lech Godlewski

Z Wikipedii

Aleksander Lech Godlewski (ur. 25 września 1905 w Warszawie, zm. 27 listopada 1975) – polski etnograf i antropolog.

Jego ojcem był Mścisław Godlewski - redaktor naczelny "Niwy" i "Słowa", przyjaciel Henryka Sienkiewicza, a matką Elżbieta.

Po ukończeniu warszawskiej szkoły średniej im. Staszica w 1925 r. zafascynowany przyrodoznawstwem obirał studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego na kierunku biologii. Na tym wydziale w 1930 r., w Katedrze Anatomii Porównawczej uzyskał stopień naukowy doktora filozofii na podstawie rozprawy dyplomowej pt. Anomalie jajników małp z zachodniej Afryki. Pracą tą Godlewski niejako zamknął okres swoich zainteresowań zoologicznych.

Po odbyciu służby wojskowej w 1931 r. objął pracę zawodową w charakterze nauczyciela biologii w Gimnazjum i Liceum Żeńskim im. Z. Wołowskiej w Warszawie, jednocześnie był wykładowcą w Uniwersytecie Powszechnym dla Młodzieży Robotniczej, a także pracował w Świetlicy dla Młodzieży Robotniczej Oświaty Pozaszkolnej Magistratu m. st. Warszawy. Na tym stanowisku pozostawał aż do 1938 r. Przerwaną na krótki okres pracę pedagogiczną podjął na nowo w czasie wojny. W latach 1940-45 prowadził tajne komplety dla młodzieży gimnazjalnej z Państwowego Liceum im. Władysława IV i był wykładowcą na Tajnym Seminarium Nauczycielskim. Równocześnie prowadził w latach 1942-43 wykłady z etnografii ogólnej zorganizowane przez profesora J. Lotha na Tajnym Uniwersytecie Warszawskim. 7 sierpnia 1943 r. zawarł związek małżeński z Klarą Collonna-Walewską.

Godlewski w 1931 r., kiedy podejmywał pracę nauczyciela, wszedł w bliski kontakt z Instytutem Nauk Antropologicznych i Etnologicznych. Nie wystarczała mu wiedza zdobyta w Katedrze Anatomii Porównawczej i zainteresował się antropologią i etnologią. Interesowały go odlegle kultury, fascynują różnice w odmianach ludzkich, różnice kulturowe człowiek. Tej sferze zagadnień pozostaje wierny do ostatnich chwil życia. A oto co sam na ten temat pisze w swoim życiorysie:

Od 1931 roku byłem przez szereg lat współpracownikiem naukowym Instytutu Nauk Antropologicznych i Etnologicznych Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, gdzie pod kierunkiem dyrektora Instytutu prof. dr St. Poniatowskiego przygotowywałem się do wyprawy naukowej na wyspy Centralnej i Wschodniej Polinezji.

Przy poparciu profesora Poniatowskiego i pomoc dyrekcji Łódzkiego Muzeum Etnograficznego w 1938 r. wyruszył na Pacyfik. Przeprowadził badania na siedmiu wyspach Polinezji Centralnej i Wschodniej: Bora-Bora, Huahine, Tahiti, Moorea, Tahaa, Nuku-Hiva i Raiatea. Niestety rozpoczęte działania wojenne spowodowały, że zmuszony został przedwcześnie przerwać swoje badania. Wrócił do kraju z pełnym bagażem spostrzeżeń, pomysłów, zebranych eksponatów i materiałów w postaci notatek o życiu tamtejszych ludzi. Cały ten dobytek potem procentował w postaci szeregu publikacji naukowych i popularnonaukowych.

Po zakończeniu działań wojennych nadal pozostawał w Warszawie. W latach 1945-51 zaczął pracować w Wydziale Oświaty jako prelegent międzyszkolny dla szkół dla pracujących, a także podejmuje się pracy dziennikarskiej w Polskim Radio i w miesięczniku "Morze" jako współpracownik wydziału wydawniczego. W tym czasie wiele pisał i publikował.

Od marca 1946 r. zaczął pracować na Uniwersytecie Warszawskim jako asystent przy seminarium socjologicznym profesora Jana Bystronia. Następnie w latach 1951-54 pracował jako starszy asystent przy Katedrze Antropologii na Wydziale Biologii i Nauk o Ziemi. Jego zainteresowania skupialy się wówczas się nad antropologią etniczną ludów Australii i Oceania. W 1954 uzyskał tytuł docenta przyznany przez Centralną Komisję Kwalifikacyjną dla Pracowników Nauki na podstawie monografii zatytułowanej Struktura antropologiczna Polinezyjczyków

W latach 1954-58 pełni funkcję docenta etatowego przy Katedrze Antropologii UW, a do 1961 r. obowiązki jej kierownika. Równocześnie, w latach 1955-61 był zatrudniony na Akademii Wychowania Fizycznego, gdzie prowadził Zakład antropologii.

W latach akademickich 1957/58 i 1958/59 pełnił obowiązki prodziekana Wydziału Biologii i Nauk o Ziemi UW. Od lipca 1956 r. objął funkcje redaktora działu Ośrodka Bibliografii i Dokumentacji Naukowej, gdzie pracował do końca istnienia tej placówki, tj. do końca 1958 r. W 1958 r. Polska Akademia Nauk powołała Godlewskiego do pełnienia obowiązków członka Komitetu Antropologicznego PAN.

Okres "warszawski" był dla Godlewskiego jako naukowca bardzo twórczy i pracowity: wiele w tym czasie publikował (do 1961 r. ukazało się drukiem ponad 100 mniejszych i większych prac) i pełnił liczne obowiązki w placówkach naukowych.

Okres od 1961 do 1975 r., to lata pobytu we Wrocławiu, do którego przeniósł się służbowo wraz z żoną i dwoma synami. Zaczął tam pracę w ówczesnej Katedrze Etnografii Ogólnej i Słowian Uniwersytetu Wrocławskiego im. B. Bieruta i aż do śmierci był związany ściśle z tą Uczelnią.

Tutaj założył jedyną w Polsce Pracownię Etnografii Ludów Oceanii, a od 1965 r. objął obowiązki kierownika Katedry Etnografii. Pracował także i wykładał w innych placówkach naukowo-dydaktycznych. Prowadził zajęcia w Katedrze Nauk Biologicznych na WSWF-ie we Wrocławiu, gdzie od 1962 r. przez cztery lata był prodziekanem Wydziału Wychowania Fizycznego. Współpracował także z Akademią Teologii Katolickiej w Warszawie, gdzie wykładał na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej etnografię społeczeństw plemiennych. Przez sześć lat (1962-68) prowadził wykłady z antropologii regionalnej i etnicznej dla studentów lat wyższych w Katedrze Antropologii Uniwersytetu Poznańskiego im. A. Mickiewicza.

W uznaniu sukcesów naukowych w latach 1967 i 1973 otrzymał kolejno tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego, a następnie zwyczajnego.

Działalność i zasługi Profesora Godlewskiego należy rozpatrywać w kilku wymiarach: naukowym, popularyzatorskim, dydaktyczno-wychowawczym, a także w aspekcie działalności społecznej.

Zainteresowania Godlewskiego początkowo koncentrowały się na embriologii i teratologii w ramach zoologii. Po uzyskaniu stopnia doktora zmienił swoje zainteresowania na zagadnienia z zakresu nauk antropologicznych i etnologicznych. Szczególną uwagę zwracał na problemy związane z etnogenezą ludów Oceanii i Australii. Do badań swych wprowadził oryginalne polskie metody antropologiczne. Wyjaśnił wiele spornych dotąd zagadnień.

Wyniki tych prac szerokim echem odbiły się wśród znawców przedmiotu, co poświadczyć mogą np. recenzje znanych antropologów H. V. Vallois i M. Schwidetzky.

W swych pracach etnogenetycznych łączył metodę punktów odniesienia Wankego z diagraficzną metodą różnic Czekanowskiego. O przydatności polskich metod antropologicznych przy badaniach etnogenetycznych wygłosił kilka odczytów, przebywając na stypendium w paryskich środowiskach naukowych, m. in. w Towarzystwie Naukowym Oceanistów, a także w Zakładzie Antropologii przy Uniwersytecie Paryskim.

Niejednokrotnie podnosił na szeregu sympozjów, sesji i konferencji naukowych w kraju i za granicą problematykę zróżnicowania etniczno-kulturowego wyspiarskiego Pacyfiku, zwracając szczególną uwagę na zagadnienia etnogenetyczne tego rejonu świata. Na VII Międzynarodowym Kongresie Nauk Antropologicznych i Etnologicznych, który odbył się w Moskwie w 1964 r., wygłasił referat przedstawiający paralele między tradycjami migracyjnymi ludności polinezyjskiej a porównawczą charakterystyką antropologiczną wyspiarzy.

Dość wyraźnie polemizował z hipotezą o transpacyficznej migracji ludności w kierunku wschód-zachód, która miała zaludnić wyspy Oceanii. Wyniki jednej z ostatnich jego prac z tego zakresu pt. "Powiązania serologiczne układów grupowych A BO, MN, Rh między populacjami Oceanii a mieszkańcami Indonezji oraz Indianami wybrzeża pacyficznego Ameryki" wyraźnie opowiadają się za hipotezą azjatyckiego pochodzenia ludności Oceanii.

W polskim środowisku naukowym, zarówno antropologicznym jak i etnologicznym, był postacią szczególną. Był obok S. Klimka jedynym badaczem w Polsce, którego zainteresowania skupiały się wokół etnogenezy Oceanii.

Pracował w szkolnictwie ponad 40 lat. I nadal po przejściu z dniem 1 października 1975 r. na emeryturę, mimo znacznego wyczerpania chorobą, nadal prowadził wykłady i seminaria.

Jego praca jako nauczyciela akademickiego przyniosła duże rezultaty: promował około 150 magistrów i 4 doktorów, recenzując ponad 200 prac magisterskich i około 50 doktorskich z zakresu antropologii i etnologii. Profesor prowadził na szeroką skalę zakrojoną działalność popularyzatorską, tak w dziedzinie wydawniczej, jak i odczytowej. Wydal wiele prac popularyzatorskich.

Należał: m. in. do Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego, Dolnośląskiego Towarzystwa Kulturalnego, brał także czynny udział w szeregu towarzystw naukowych. Był Sekretarzem Generalnym i członkiem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, członkiem Komitetu Nauk Etnologicznych PAN i członkiem Komitetu Nauk Antropologicznych PAN. Był wieloletnim członkiem Zarządu Polskiego Towarzystwa Antropologicznego. W pięćdziesiątą rocznice powstania PTA został jego honorowym członkiem.

Brał także czynny udział w życiu społecznym. Był członkiem Wojewódzkiego Komitetu Frontu Jedności Narodu we Wrocławiu, pełnił także funkcje społeczne w Chrześcijańskim Stowarzyszeniu Społecznym. Za zasługi położone na polu naukowym i społecznym wyróżniony był szeregiem odznaczeń, m. in. Orderem "Polonia Restituta".

[edytuj] Bibliografia

• Adam Paluch Aleksader Lech Godlewski jako człowiek i uczony, [W:]Ludy i kultury Oceanii, pod. red. Paluch A., Warszawa 1979, ISBN 83-01002891.