Antoni Żubryd
Z Wikipedii
Antoni Żubryd ps. Zuch - (ur. 4 września 1918 , Sanok - zm. 24 października 1946).
Pochodził z rodziny robotniczej, kapitan WP, dowódca antykomunistycznego Samodzielnego Batalionu Operacyjnego NSZ o kryptonimie "ZUCH". Batalion podlegał pod Oddział III, Komendy Okręgu VII (Kraków). Działał na terenie powiatu sanockiego i ościennych w okresie 1945-1946. W roku 1945 po ucieczce z Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, Żubryd stworzył ok. 300 osobową oddział, składający się z byłych partyzantów AK oraz dezerterów z MO, UB i WP. Oddział zwalczał przede wszystkim funkcjonariuszy UB, żołnierzy KBW, członków PPR i konfidentów. Jednak podstawowym zadaniem była również obrona polskiej ludności przed atakami ze strony UPA. Głównym miejscem stacjonowania oddziału była wieś Niebieszczany.
W okresie działalności partyzanckiej dochodziło również do współpracy batalionu z 34 Pułkiem Piechoty LWP, m.in. w dostawach oraz remontach broni, oraz wspólnych akcjach przeciwko UPA. W okresie tym wielu żołnierzy oraz oficerów zdezerterowało z wojska i zasiliło oddziały partyzanckie. Oddział "Żubryda" został rozbity przez pracowników Informacji Wojskowej z 8. Dywizji Piechoty, którzy wprowadzili do oddziału własnych ludzi. Antoni Żubryd zginął wraz ze swoją żoną, wyeliminowany przez agenta UB Jerzego Vaulina ps. "Mar", we wsi Malinówka k/Brzozowa. Ostatni żołnierz Żybryda został aresztowany zimą 1950 we wsi Mrzygłód.
Spis treści |
[edytuj] Życiorys
W roku 1933 rozpoczął naukę w Szkole Podoficerskiej dla Małoletnich w Śremie. Szkołę ukończył w roku 1936 otrzymując przydział wojskowy do 40 pułku piechoty „Dzieci Lwowskich.” Podczas wojny obronnej w roku 1939 brał udział w obronie Warszawy. W trakcie walk został awansowany do stopnia sierżanta i odznaczony Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji dostał się do niewoli, następnie zbiegł z oflagu. W przebraniu powrócił do Sanoka. Na przełomie roku 1939 i 1940 Żubryd przedostaje się przez niemiecką granicę na tereny okupowane przez Rosję radziecką. Ujęty przez NKWD zostaje zmuszony do współpracy z radzieckim wywiadem. Jako agent o ps. „Orłowski” prowadził rozpoznanie niemieckich umocnień nad Sanem. W październiku 1940 ożenił się z Janiną Praczyńską. Po czerwcu 1941 aresztowany przez Niemców i skazany przez Sondergericht w Tarnowie na śmierć. W drodze na egzekucję, pomimo postrzału udaje mu się zbiec z transportu, powraca do Sanoka. W sierpniu roku 1944 po wkroczeniu Armii Czerwonej Żubryd zgłasza się do sowieckiego dowództwa z chęcią kontynuowania dalszej współpracy. Zostaje odkomenderowany do placówki NKWD, gdzie pełnił funkcje oficera śledczego i tłumacza; jako śledczy różnił się od innych tym, że nie torturował przesłuchiwanych, tylko umożliwiał im ucieczkę, jednocześnie ostrzegając ich o planach dalszych aresztowań ich współtowarzyszy broni. Niedługo później otrzymuje stanowisko zastępcy szefa Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku otrzymując stopień porucznika. W czerwcu 1945, w otoczeniu zaufanych ludzi żąda a następnie wyprowadza z gmachu UB przy ul. Sienkiewicza w Sanoku dziesięciu więźniów podejrzewanych o przynależność do Armii Krajowej. Nie zatrzymywany przez nikogo Żubryd wraz ze swoją grupą oddala się w stronę Krosna. Następnego dnia, fortel zostaje ujawniony. W związku z tym UB-ecy schwytali teściową i czteroletniego syna Żubryda. 15 czerwca 1945 "żubrydowcy" zlikwidowali szefa sanockiego PUBP Tadeusza Sieradzkiego, po czym wzięli do niewoli załogę posterunku MO w Haczowie i zagrozili, że milicjantów rozstrzelają, jeśli syn i teściowa Żubryda nie zostaną zwolnieni. W maju 1946 roku "żubrydowcy" zlikwidowali szefa sztabu 8. Dywizji Piechoty ppłk. Teodora Rajewskiego. W kilkanaście dni później niedaleko Niebieszczan Żubryd osobiście dokonał egzekucji na szefie Wydziału Polityczno-Wychowawczym 8 DP mjr Abrahamie Premingerze.
[edytuj] Epilog
Dnia 28 czerwca 1994 Sąd Wojewódzki w Rzeszowie unieważnił postanowienia Wojskowej Prokuratury Rejonowej z dnia 12 grudnia 1946 roku dotyczące umorzenia postępowania wobec śmierci Antoniego Żubryda. W roku 1999 Sąd Okręgowy w Krośnie rozpoczął proces przeciwko Jerzemu Vaulinowi pod zarzutem zabójstwa dowódcy batalionu NSZ.
[edytuj] Personalia SBO NSZ o kr. ZUCH
- Antoni Żubryd - dowódca oddziału
- Mieczysław Kocyłowski ps. Czarny, zastępca dowódcy batalionu
- Kazimierz Kocyłowski ps. Kozak, Wichura, dowodca III Kompanii
- Dragan Sotirovič ps. Draża, zastępca dowódcy oddziałów leśnych 14 pułku ułanów AK
- Janina Żubryd z dm. Praczyńska ps. Janek,
[edytuj] Literatura
- Andrzej Romaniak, "Byłem zastępcą Żubryda", Sanok, 1999, ISBN 83-907352-8-8
