Antonina Niemirycz

Z Wikipedii

Antonina z Jełowickich Niemirycz - (ur. ok. 1702 - zm. 1780) - polska poetka, tłumaczka o pseudonimie A.Z.I.N.L.O. (Antonia Z Iełowickich Niemiryczowa Litewska Oboźna).

Urodzona w Ożeninie (Koleśnikach) w pow. ostrogskim, w majątku swego ojca Józefa Jełowickiego, przydomku Bożeniec h. własnego (1667 - 1708), miecznika (1692), a następnie łowczego wołyńskiego. Jej matką była Konstancja z Zorzewskich (u T. Żychlińskiego: Zarzecka), 1 - o voto Samuelowa Kałusowska, a babką Zofia Hieronimowa Kurdwanowskich Jełowicka, która w 1704 roku zapisała swej wnuczce pewną sumę.

Kształciła się w klasztorze Bernardynek we Lwowie, umieszczona tam zapewne dzięki pozycji swego stryja Hieronima - Macieja, kanonika lwowskiego. Zostawała też w domu pod opieką jakiegoś „światłego nauczyciela”, sprowadzonego z Warszawy, zapewne przede wszystkim dla nauki brata Franciszka (ur. 1699); późniejszego starosty nowosieleckiego, który otrzymał staranne wykształcenie.

Zdobyła dobrą znajomość języka francuskiego i literatury francuskiej, a także włoskiej i niemieckiej. Wiele utworów umiała na pamięć. Otrzymała ponadto przygotowanie muzyczne, grała i miała sama komponować utwory. Ponoć też malowała.

W 1719r. w Koleśnikach, została wydana za mąż za Karola Józefa Niemirycza.

W 1724r. kwitowała brata Franciszka z wypłaty posagu 30.000 złp. Zamieszkiwała z mężem, w jego dobrach, w Czerniechowie w Owruckiem. Niemiryczowie rozporządzali majątkiem wcale pokaźnym, do którego należały m. in. Kraska Dąbrowa koło Przyborska, którą Karol Niemirycz objął w r. 1745. po śmierci brata Aleksandra i scedowaniu mu swoich działów przez pozostałych braci oraz posiadał prawem zastawnym miasteczko Derezna w kluczu stepańskim ordynacji ostrogskiej (1749).

W okresie bezkrólewia, po śmierci Augusta II. Niemiryczowie trzymali stronę Stanisława Leszczyńskiego, za co po powrocie męża z elekcji, oboje małżonkowie zostali najechani przez oddział wojska płk-a Samuela Łubkowskiego, zmuszeni do zapłacenia znacznej sumy i po tygodniu trzymania w areszcie, przewiezieni zostali do tłumaczenia się przed regimentarzem. Uniewinnieni w 1734r., protestowali w grodzie lwowskim przeciwko doznanej krzywdzie. Być może z tą sprawą wiąże się sprawa w Trybunale Lubelskim, która mimo przegrania, była powodem napisania przez nią pochwały sędziów Trybunału.

Posiadali zaopatrywaną w nowości bibliotekę. Oboje parali się literaturą. Antonina już około 1750r. była znana jako poetka. Szybko zdobyła uznanie Józefa Aleksandra Jabłonowskiego, Józefa Andrzeja Załuskiego i Jana Daniela Janockiego za czystość i wdzięk polszczyzny.

Utrzymywała korespondencję z Franciszką Urszulą Radziwiłłówną, chociaż wyraźnie różniła się od niej gustem; gdy Radziwiłłowa od baroku przeszła do adaptacji klasycyzmu francuskiego, Niemiryczowa zbliżyła się do rokoka, bliższą się stając, pod tym względem także w zakresie uprawianych gatunków literackich (romanse i drobne formy erotyki dworskiej) oraz zróżnicowania tonacji, Elżbiecie Drużbackiej.

Debiut Antoniny „Krótkie ze świata zebranie koniektur, odmienne alternaty przez pieśni świeckie wyrażające, samej prawdzie nieskazitelnej Bogu przez krótkie aprobaty przyznawające, od jednej polskiej damy, tj.: A.Z.I.N.L.O., komponowane dla częstej refleksji człowiekowi roku 1743”; wydane we Lwowie w 1743r. którego egzemplarz nie był znany W. Gomulickiemu, miał zawierać pieśni przypominające ody J. J. Rousseau, poziomem literackim jednak ustępujące wierszom E. Drużbackiej. Wczesne źródła określały je różnie, jako: „Carmina vernacula”; „Geistliche Lieder” (Janocki), skąd Jan Sowiński i inni wymieniali jako „Duchowne pieśni”.

Ulegając modzie, Niemiryczowa przełożyła wierszem popularny romans pseudohistoryczny (co najmniej 5. przekładów w XVIII. wieku): „Le beau Polonois” (1681r), niejakiego de Prechac i wydała pod tytułem „Feniks rzadki na świecie tj. Przyjaciel w różnych intrygach i awanturach stateczny, JMPan Walewski wojewodzic chełmiński...” (b.m. 1750; wyd. 2. b.m. 1783 pod tyt: „Historia o kawalerze polskim Walewskim...z Beraldą w intrygach statecznej miłości zostający...” i dedykowała go Stanisławowi i Józefowi Lubomirskim, właścicielom Śmilańszczyzny, nabytej po Walewskich. Bohater romansu, zdaje się, był jednak postacią fikcyjną, którego losom nadano pozór historii autentycznej, kreślonej w powiązaniu z panowaniem Michała Korybuta Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego.

Stanisław Jaszowski, zamiast tej pozycji, wymienia poetyczne tłumaczenie romansu pana Prechac: „La bonne Polonoise” (Lwów 1743), skądinąd jednak nieznane i identyfikowane przez badaczy z „Feniksem rzadkim na świecie”, to znów określane jako „Dobra Polka”.

W 1748 roku Karol Niemirycz dokupił wieś Horoszki w pow. żytomierskim. Już w końcu lat trzydziestych Niemiryczowie mieszkali w Złotyjowie (Zołotyjów) pod Równem. Na „figury” (malowidła), zdobiące pokoje tego dworu (sceny miłosne i myśliwskie, wizerunki świętych i popularne alegorie, ornamentyka oparta na motywach ptaków), Niemiryczowa napisała liczne inskrypcje, wśród których, obok epigramatów treści moralistycznej czy czysto praktycystycznej, pojawiają się wierszyki żartobliwe, erotyczne i towarzyskie, godne rokokowego buduaru. Zbiór tych „wierszów polskich”, datowany na 3. VII. 1753, stanowi główny jej tytuł do sławy. Ani bowiem „Rady dane przyjaciółce przez P.P. *** tłumaczone z francuskiego” (Lwów 1755), ani inne jej utwory jakie pozostały w rękopisach nie są znane. W opinii współczesnych uchodziła za surowego krytyka poezji.

Niemiryczowie cieszyli się opinią łagodnych panów. W roku 1753. mieli proces o chłopów zbiegłych do ich wsi Wysokie z dóbr Jana Bogusza, miecznika mińskiego.

W 1744r. ustanowili w katedrze lwowskiej fundusz (30.000 złp.) na jednego kanonika z rodziny Niemiryczów lub Jełowickich, pod warunkiem odprawiania dwóch mszy tygodniowo: jednej za ofiarodawców, drugiej za poddanych. Być może, w związku z tym, pozostaje wypłacenie kapitule w roku następnym 15.000 złp. [trzech Jełowickich było na tej kanonii: ostanim był ks. doc. dr Eustachy Jełowicki, zm. w 1930r].

Wg panegiryku Walentego Macieja Teppera, dzieliła Antonina z kościołami swój majątek „na poły”. W 1753r. wraz z mężem wznoszą i uposażają kościół w Deraźnem na Wołyniu.

W czerwcu 1755r. umiera Karol Niemirycz, a pogrzeb odbywa się w Równem 9. czerwca 1755r.

Po śmierci męża (zm. 1755), mieszkała okresowo na wsi, okresowo we Lwowie, a przez około dwa lata w Warszawie (prawdopodobnie w początkach panowania Stanisława Augusta, gdyż miała się prezentować i na jego dworze).

Według, dziś nie dających się sprawdzić ustaleń rodziny, dokonanych na podstawie archiwum Łanowieckiego Jełowickich, zmarła na wsi w r. 1780, która to data była już wymieniana w najstarszych opracowaniach; u Pułaskiego data śmierci nawet 1789); ze wskazaniem jednak na Lwów, jako miejsce zgonu. W nowszych pracach śmierć jej datowano najpóźniej na rok 1760., a to na skutek błędnej interpretacji źródeł sądowych przez A. Prochaskę.

Faktycznie Niemiryczowa zbierała publiczne pochwały jeszcze w styczniu 1774r., kiedy to wspomniany Walenty Maciej Tepper, profesor retoryki w Akademii Zamojskiej, nauczyciel poetyki jej wnuka Henryka Niemirycza, dedykował wierszem babce pupila swój, inscenizowany rok wcześniej na popisach szkolnych, „Wiersz smutny śmierć męczeńską św. Jana Chrzciciela wyrażający” (Zamość 1744).

Ostatnio przypomniał poezję Niemiryczowej Z. Libera komentując: „...wiersze odznaczają się ujmującą prostotą, tchną spokojem i szczęsną wiarą opartą na ufności w Boga...Wierszyki „spod figur” odznaczają się swoistym wdziękiem salonowym...”

Wcześniej wiersze i rękopisy skomentował i opisał W. Gomulicki: „Zapomniana poetka polska” oraz A. Czyż: „Antonina Niemiryczowa czyli rokoko metafizyczne”.

Utwory pisane były na odwrotach listów prywatnych do adresatki, od [bratanka] Wojciecha Bożeniec - Jełowickiego z Aleksandrii, Stanisława i Izabeli z Bielińskich, Franciszki Urszuli ks. Radziwiłłowej z Ołyki, ks. Lubomirskiej, R. Pociejowej itp., a kopię utworów zakończono 6 Juliy (iulii) Anno Dmi. 1753.

[edytuj] Źródła

1. W. Gomulicki „Tygodnik Mód i Powieści” 1900r.; nr 17, s. 29 – 31, nr 27, s. 36 – 39.
2. Encyklopedia Wiedzy Ogólnej; Wędrowiec 1875r; IX, 373.
3. W. Gomulicki „Zapomniana poetka polska” w „Kłosy polskiej niwy”; Warszawa 1912; s. 289 – 382.
4. A. Czyż „ Antonina Niemiryczowa czyli rokoko metafizyczne” w „Ja i Bóg” Wrocław 1988; s. 101 – 106.
5. PSB XXIII; 1 – 3.
6. Z. Libera „Poezja polska w XVIII wieku” Warszawa 1976r.; s. 103 – 105, 117.