Dyskusja:Ejszyszki

Z Wikipedii

Ejszyszki (lit. Eišiškes) Eišiškiu seniunija

Gmina Ejszyszki zajmuje 63 km2, mieszka w niej 5026 osób. Ejszyszki - miasto położone na 3 km2, liczy 3765 mieszkańców. Na 1 km2 przypada 1286 mieszkańców. Druga co do wielkości miejscowość w rejonie, zdecydowaną większość - 83% mieszkańców stanowią Polacy. 8% mieszkańców miasta stanowią Litwini, 3% - Rosjanie, 2% Białorusini, 2% Cyganie, 2% przedstawiciele innych narodowości. Miasto jest położone na wysoczyźnie Podlasko- Białoruskiej, nad Wersoką, na Trakcie im. Marszałka Józefa Piłsudskiego, prowadzącego niegdyś z Grodna do Wilna (80 km). W Ejszyszkach znajduje się 6 szkół i jedno przedszkole. Ejszyszki - miasteczko wielonarodowościowe, gdzie od wieków żyli Polacy, Litwini, Rosjanie, Białorusini, Cyganie, Żydzi. Bogactwo kultur i religii potwierdzało istnienie w Ejszyszkach dwóch kościołów, trzech synagog i cerkwi prawosławnej. Okolice Ejszyszek to także mozaika własności: dobra magnackie, szlacheckie, kościelne, oraz zaścianki i „okolice” należące do drobnej szlachty. Pod Ejszyszkami mieszkali niegdyś przedstawiciele 16 rodów szlacheckich. Pomimo zawiłych dziejów Ejszyszki pozostają nadal w świadomości Polaków, Żydów, Litwinów bardzo typowym miasteczkiem kresowym. W tradycji zachowało się kilka przysłów np. sennie jak w Ejszyszkach, czy ejszyski świadek.

Historia

Nazwa miasteczka pochodzi od nazwiska jego założyciela Ejxisza czy Ejsziusa, Żmudzina, który w roku 1070 miał otrzymać posiadłość od Erdziwiłła, syna Montwiła. Ejszyszki to stare, historyczne osiedle litewskie wymienione po raz pierwszy w 1374 roku w traktacie, który zwarł Witold („Wisesesken”). W XIV wieku Ejszyszki i okolice otrzymał od Witolda rycerz Sudemund. Rzymskokatolicka parafia, obecnie Wniebowstąpienia Pańskiego, została założona wg legendy - jako szesnasta z kolei po chrzcie Litwy w 1398 roku na rozkaz Witolda Wielkiego. Prawdopodobnie żona Witolda, Anna pochodziła właśnie z Ejszyszek. Pamiątką tego okresu jest Majak - miejsce dawnego dworu, resztki fundamentu, które do dziś są jeszcze widoczne. Jako że Witold był wtedy skłócony z Jagiełłą, ten ostatni wkrótce unieważnił nadanie i ustanowił starostwo ejszyskie. W końcu XIV wieku w Ejszyszkach wybudowano kościół pod wezwaniem Bożego Ciała lub Matki Bożej. W 1432 r. świątynia została spalona przez wojska księcia Świdrygiełły. Jednakże staraniami Zygmunta Kiejstuta miasteczko w szybkim czasie odbudowano, jednocześnie zwiększyło się znaczenie Ejszyszek w życiu ekonomicznym i politycznym Wielkiego Księstwa Litewskiego. Król Kazimierz Jagiellończyk w 1443 r. uposażył parafię ziemią i na miejscu spalonego kościoła stanął nowy, murowany (jedna z 23 świątyń na Litwie ufundowana przez tego władcę). Dwie części miasta ukształtowały się w końcu XIII wieku oraz w XIV wieku z obu stron rzeki Wersoki. Południowa część jest większa. Dawny plac rynkowy z przyległymi uliczkami od 1969 roku jest uznany jako zabytek urbanistyczny Litwy. Ejszyszki były znane przede wszystkim ze swych czwartkowych jarmarków na Wniebowstąpienie Pańskie, które odbywały się od 1672 roku. W wieku XIX, chociaż handel w mieście należał do Żydów (w 1866 r. z 715 mieszkańców aż 610 stanowili Izraelici, w 1897- 3196 mieszkańców, a rok wcześniej mieszkało 3156 ludności żydowskiej). Zajmowała się nim także okoliczna szlachta, która na targach sprzedawała trzodę chlewną i konie. Grodzisko ejszyskie położone jest w odległości ponad kilometra od kościoła, przy szosie do Solecznik. Na grodzisku zachowały się resztki budynków telegrafu optycznego Petersburg - Warszawa z pierwszej połowy XIX wieku. 3 kilometry od Ejszyszek, w Gornostajiszkach znajduje się pałac, niegdyś należący do majątku Siekluckich. Parterowy budynek został wybudowany na początku XIX wieku. Na liście zabytków znajdują się też oficyny, młyn wodny, spichlerz, brama wiodąca do majątku. W 1506 roku król Aleksander uposażył świątynię, podobnie uczynił król Zygmunt Stary w 1522 r. W tym czasie w Ejszyszkach były dwa kościoły - jeden, znajdujący się na Juryzdyce, posiadał status parafialnego, inny - w południowej, handlowej części miasta, był filialny. Kościółek na rynku miasta spłonął i nie został odbudowany. 27 stycznia 1527 roku ejszyska fara została inkorporowana do prepozytury mariackiej w Nowych Trokach. Inkorporacja nastąpiła po śmierci ostatniego proboszcza Mikołaja z Pułtuska (był proboszczem jeszcze przed 1522 rokiem), po Janie Iwienieckim (1506 i jeszcze w 1515). Z Ejszyszek wywodził się Jerzy Andrzej Talat alias Jerzy Sołok, ok. 1523 pierwszy prałat kantor wileński, kanonik miednicki, pleban szawelski, potem biskup żmudzki i kijowski (1532-1533). W 1484 roku bakałarzem na Akademii Krakowskiej był Stanisław z Ejszyszek. W 1493 roku w dokumentach występuje inny bakałarz - Narkuski- jako świadek nadania przywilejów kościelnych. Ejszyszki leżały na głównym szlaku z Wilna do Krakowa szlaku zwanym niegdyś „gościńcem raduńskim”. Od 1528 roku Ejszyszki były znane jako centrum powiatu - odbywały się tu sejmiki szlacheckie, aż do 1796r. Samo miasto w XVII wieku miało ratusz, kościół synagogę i cztery ulice. W każdy czwartek odbywały się targi, na dzień Bożego Ciała i Wniebowstąpienia Pańskiego jarmarki. Również szkolnictwo w Ejszyszkach sięga dalekiej przeszłości, bowiem już w 1524 roku przy kościele działała szkoła parafialna, utrzymywana przez szlachtę. . Około 1660 r. urodził się Bartłomiej Hryncewicz, który był plebanem bieniakońskim potem ejszyskim, potem penitencyariuszem katedralnym wileńskim. W XVI wieku okoliczne włości przeszły na własność rodziny Hornostajów, by w połowie XVIII wieku przejść do Sołłohubów. W tym czasie kształtowała się swoista mozaika własnościowa: włości królewskie, magnackie, kościelne średnioszlacheckie i te słynne zaścianki i okolice. Źródła historyczne wymieniają co najmniej 16 rodów okolicznej szlachty zagrodowej: Bartoszewicze, Sienkiewicze, Pacewicze, Radziwiłłowicze, Mickiewicze, Nacewicze, Paszkiewicze, Fietkiewicze, Januszkiewicze, Bohdanowicze, Łukaszewicze, Kozakiewicze, Jamontowie, Wilbikowie, Zapaśnikowie, Butrymowie i inni, którzy jako pochodzący od Kruposa otrzymali potwierdzenie szlachectwa 23 sierpnia 1560 roku. W czasie „potopu” szwedzkiego miasto zostało przez Szwedów spalone i zrabowane, podobnie było w dobie wojny północnej. Prawa miejskie Ejszyszki uzyskały w 1672 r. przywilejem króla Jana III Sobieskiego i było to prawo magdeburskie, które według niektórych źródeł były wznawiane przez Sejm Czteroletni w 1792 roku. Miasto otrzymało m. in. czwartkowe jarmarki na Wniebowstąpienie Pańskie, zwane przez lud ,,szosniakiem” (w szóstym tygodniu Wielkanocy) i na Boże Ciało - ,”dziewiętnikiem” (przypada w dziewiątym). W XVII wieku starostwo wraz okolicznymi wioskami przejęli Sołohubowie. W 1775 roku do starostwa należało miasteczko z dworem oraz wsiami: Tausiuny, Niewosze, Kubańce, Giełuńce, Dejnowo, Gilwiniszki, Żukłańce, Jakańce, Wiżańce, Krumińce, Giniuńce, Butwidańce, Widyniańce, Komurańce, Bartele, Koletańce. W XVIII wieku w miasteczku był kościół, synagoga, szkoła, cztery ulice (Wileńska, Nowa, Raduńska, Rymkuńska), ratusz, karczma zwana Owsiejowską. Mieszkańcami byli przede wszystkim Żydzi (o nazwiskach: Hirszowicz, Morduchowicz, Józefowicz, Mejerowicz, Chaimowicz, Izakowicz, Lejzorowicz, Hirsz i Szlomowicz)- pisze Czesław Malewski.

Powiat ejszyski

W końcu istnienia Rzeczypospolitej funkcjonował powiat ejszyski. Zachowały się nazwiska dostojników i urzędników powiatu. Budowniczym powiatu był Feliks Turski, regent graniczny (wzmiankowany 21 XI 1793r), chorążym ejszyskim był Ludwik Kamieński, szambelan JKM (15 II 1792 28 X 1792, 31 III 1794, 31 XII 1797), cześnik ejszyski Antoni Turski, komisarz graniczny (21 XI 1793), Horodniczy ejszyski, Stanisław Gzowski, komisarz graniczny (21 XI 1793), koniuszy ejszyski Adam Kamieński, regent ziemski i pisarz dekretowy (21 XI 1793 i 17 VIII 1795), krajczy ejszyski Mikołaj Siedlikowski (21 XI 1793), łowczy ejszyski, Adam Turski, rotmistrz lidzki ((21 XI 1793, 25 XI 1795), miecznik ejszyski, Adam Korkuć, komisarz graniczny, być może wójt lidzki (21 XI 1793), mostowniczy ejszyski Michał Mrokowski, komisarz graniczny (21 XI 1793, 10 I 1794), oboźny ejszyski Antoni Borodzicz, sędzia ziemski (21 XI 1793 i 23 IV 1794), pisarz aktowy ziemski ejszyski Józef Matuszewic, klucznik wileński, regent komisji cywilno-wojskowej powiatu lidzkiego 1791 (17 II 1792, 14 v 1792), pisarz dekretowy ziemski ejszyski Adam Kamieński (1 IV 1792, 31 XII 1793) podczaszy ejszyski Aleksander Mokrzecki, sędzia ziemiański, (21 XI 1793, 23 IV 1794), podkomorzy ejszyski Fulgenty Kamieński, horodniczy i komisarz cywilno-wojskowy powiatu lidzkiego (15 II 1792, 28 X 1793, 1797), podstoli ejszyski Józef Noniewicz, sędzia ziemiański (21 XI 1793 i 23 IV 1794), sędziami ziemiańskimi ejszyskimi byli: Tomasz Franciszek Wilkaniec (1 IV 1792, 16 IV 1794 i wojski), Józef Noniewicz (1 IV 1792, 16 IV 1794 i podstoli), Aleksander Mokrzecki (1 IV 1792, 23 IV 1794 i podczaszy), Antoni Borodzicz (1 IV 1792 i 13 V 1794 i oboźny), Ignacy Dzieżyc (1 IV 1792, 16 IV 1794), Józef Siedlikowski (1 IV 1792 i 31 XII 1793), Marcin Antoni Krahelski (1 IV 1792, 23 IV 1794), Józef Korzeniewski (1 IV 1792 i 31 III 1794), Józef Turski (1 IV 1792, 31 III 1794), Antoni Mrokowski 1 IV 1792 i 11 VI 1794), skarbnik ejszyski Ignacy Dzieżyc, sędzia ziemiański (21 XI 1793, 16 IV 1794 i sędzia ziemiański), stolnik ejszyski Wincenty Jankowski, koniuszy lidzki (21 XI 1793), strażnik ejszyski, starościc puciłański (21 XI 1793), wojski ejszyski Tomasz Franciszek Wilkaniec, sędzia ziemiański (21 XI 1793 i 16 IV 1794). Wspomniany Fulgenty Kamieński (Kamiński) h. Rola (2 poł. XVIIIw), podkomorzy ejszyski, uczestnik powstania kościuszkowskiego w 1773 r. opublikował wiersz „Woyny greckie z Portą Ottomańską, dzielnością Jerzego Kastroyta xiążęcia albańskiego przezwanego Skanderbek wsławione”. Inny Kamieński (Kamiński) Ludwik h. Rola (przełom XVIII-XIX w) chorąży ejszyski, szambelan, uczestnik powstania kościuszkowskiego, w 1794 r. prezydował Komisariatowi Wojskowemu Litewskiemu w Wilnie.

Ejszyszki w XIXw

31 maja 1809 roku Ejszyszki odwiedził generał-gubernator Litwy, Michał Kutuzow, późniejszy dowódca wojsk rosyjskich podczas wojny z Napoleonem w 1812 roku (chrzcił wraz z baronesą Marią de Benigsen córkę Kazimierza Narbutta - Aleksandrę). 10 listopada 1827 r. miasteczko odwiedziła Maryla Wereszczakówna. Razem z mężem Wawrzyńcem hr. Puttkamerem byli chrzestnymi Onufrego Rymszy (późniejszego wieloletniego sędziego nowogródzkiego) . W 1831 roku koło Ejszyszek stoczono kilka bitew z wojskami rosyjskimi (Kozakami). 29 kwietnia 1831 roku skromne siły powstańcze dowodzone przez Emeryka Stankiewicza, Wincentego Pola (1807-1872) ), Hipolita Klimaszewskiego (1802-1874) ) zostały zaatakowane przez Kozaków. W czasie wymiany ognia kilku Kozaków padło, pozostali wycofali się w stronę Wilna. Kilka godzin później na powstańców uderzyły kolejne oddziały rosyjskie. W walce szala zwycięstwa przechyliła się na stronę powstańców. Rosjanie mając kilku zabitych wycofali się, po stronie polskiej poległ Giewgowd . Ośrodkiem życia miasteczka i okolic był kościół pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego zbudowany (w stylu neoklasycyzmu) dzięki staraniom księdza proboszcza Pawła Kalinowskiego. Po śmierci Kalinowskiego proboszczem został, w 1854 roku, ksiądz Ludwik Łunkiewicz, który zakończył w 1857 roku budowę ogrodzenia dookoła świątyni i dzwonnicę. W 1859 roku majątek skarbowy Ejszyszki składał się z 1 miasteczka, 14 wsi i 3 słobódek, wszystkiego 6358 dziesięcin. Wsie: Jurysdyka, Zachowszczyzna, Dziegucie, Tawsiuny, Dumbla, Miedziusze, Gilwiniszki, Dejnowo, Wieżańce, Żukańce, Słobódka Szlejtas, Kruminy, Jakiańce, Butwidańce, Giniuńce, Giełuńce, Kubańce, Dawidańce. W majątku 1 młyn, 23 sklepików, 3 karczmy, 6 szynków. . W Ejszyszkach był wikariuszem ks. Romuald Skibiński (1832-1880), później proboszcz w Dziembrowie - za odczytanie manifestu rządu narodowego i przystąpieniu do powstania sąd wojenny skazał go na 8 lat katorgi, gdzie zmarł. Z Ejszyszkami mocno związany był Wandalin Szukiewicz - badacz przeszłości Wileńszczyzny. Ur. w 1852 roku w majątku Nacza. Naukowiec - samouk, najwybitniejszy badacz historii Wileńszczyzny na przełomie XIX i XX wieków. Interesowały go okolice Ejszyszek, Radunia i Dubicz, tj. terenu, gdzie się sam urodził. Znajdujące się koło rodzinnych miejscowości starożytne kurhany i grodziska, rozrzucone na brzegach rzek kamienne narzędzia, były tymi pierwszymi zabytkami, z którymi zetknął się już w młodości. Interesował się także naukami przyrodniczymi, na drogę samodzielnych badań przyrodniczych skierował go były profesor botaniki Józef Jundziłł. Działalności naukowej poświęcił on 36 lat. Na brzegach Mereczanki, Kotry, Wersoki, Pielasy i kilku innych rzek, Szukiewicz znalazł kilka tysięcy sztuk dawnych narzędzi z krzemienia i kamienia. Odkrył ponad 100 obozowisk dawnego człowieka z epoki kamienia.

W Ejszyszkach pracował ksiądz Józef Horbaczewski (1837-1895), kapelan powstania styczniowego. Jako wikary odczytał Manifest rządu narodowego i wstąpił do partii Narbutta, walczył pod Dubiczami, ranny, wyemigrował do Francji, w 1880 r. do USA. Mieszkańcy byli uczestnikami bądź świadkami wydarzeń powstania styczniowego. 9 marca 1863 roku powstańcy rozbili oddział Kozaków pod Rudziszkami, ale 23 czerwca ponieśli klęskę, kiedy to partia Narbutta w boju pod Korkucianami została rozbita. Po powstaniu styczniowym żydowska rodzina Pajkowskich otrzymała nadania ziemi za wierną służbę carowi. Ale oto inna rodzina szynkarza Kijuczewskiego, Żyda, przechowywała samego komendanta Narbutta, za co w Polsce niepodległej otrzymała nagrodę. Pełny „plon” działalności Murawiewa na Litwie w ciągu dwóch lat jego rządów w Wilnie, od maja 1863 do kwietnia 1865 roku przedstawia się następująco: rozstrzelano lub powieszono 128 osób (wśród nich: Konstanty Kalinowski, Albert Laskowicz, Józef Jabłoński, Karol Sipowicz, bracia Rewkowscy, Henryk Makowiecki, Jan Bieńkowski, Jan Marczewski, Edward Czapliński, Jakub Ciechanowicz), na katorgę zesłano 972 osoby, na osiedlenie na Syberii 1 427 osób, do wojska wcielono przymusowo 345 młodych mężczyzn, do rot aresztanckich 864. Do guberni położonych wewnątrz Rosji zesłano 1529 osób, równocześnie przesiedlając do nich 4 096 osób. Łącznie na skutek murawiowowskich represji ucierpiało 9 341 osób. Do tego dodać trzeba zamknięcie kilkudziesięciu kościołów i kasatę ponad 30 klasztorów katolickich, likwidację szkół polskich oraz zakaz posługiwania się językiem polskim w miejscach publicznych. Uległo konfiskacie 1794 posiadłości. W 1866 roku Ejszyszki miały 715 mieszkańców, w tym 610 Żydów. W 1867 roku w Ejszyszkach było 729 mieszkańców, z tego 119 chrześcijan i 610 Żydów. W miasteczku było 205 domów do Żydów należało 175 a do chrześcijan 30. W parafii ejszyskiej było 28 majątków ziemskich, 6 folwarków 34 okolic, 24 zaścianki i 56 wsi. W 1897 r. miasto miało 3 196 mieszkańców, w tym 3156 Żydów. W 1895 roku w Ejszyszkach wybuchł olbrzymi pożar. Po pożarze miasteczko zostało przebudowane, poszerzono ulice.

W 1911 roku w okolicznych wioskach mieszkało 10 386 katolików, z których aż 9 758 to Polacy. 8 (21) stycznia 1907 roku w Ejszyszkach założone zostało koło ochronkowe Polskiego Towarzystwa Oświatowego w Wilnie. Była tu ochronka, czytelnia, dokonano trzech odczytów. Przestało istnieć 15(28) lutego 1908 r., po rozwiązaniu towarzystwa przez władze carskie . Wg spisu parafian z 25 kwietnia 1911 roku wynikało, że z 10 385 osób mszy w języku litewskim żądało 79 osób, a 807 mówiło, lecz nie żądało kazania po litewsku. Od 1911 r. i przez cały okres międzywojenny sześć razy w roku odbywała się msza po litewsku (we wsi Nowy Dwór). W okresie międzywojennym proboszczem w Ejszyszkach był ks. Bolesław Moczulski (1865-1947) .

w II Rzeczypospolitej

W okresie pierwszej wojny światowej i później do roku 1920 miasto przechodziło siedem razy z rąk do rąk. W listopadzie 1918 roku powstała w Ejszyszkach Samoobrona Ejszyska. Organizatorem był podkapitan Kazimierz Ilcewicz. Podkapitan Kazimierz Ilewicz ur. 4 marca 1893 r w zaścianku Kukawka koło Ejszyszek. Ksztalcił się w Wilnie, potem pracował w aptece, w 1915 roku uzyskał w carskiej armii stpień oficerski. Potem znalazł się w I Korpusie gen. Dowbór Muśnickego. W grudniu 1918 r oddelegowany do formowania Samoobrony W Ejszyszkach. W styczniu 1919 roku łączy się w Półstokach z Oddziałem majora Dąmbrowskiego. W ejszyskiej samoobronie służyli podoficerowie: Jan Jazukiewicz i Piotr Miszkinis, żołnierze: Aleksander Matulewicz, Józef Malewski, Benedykt Monkiewicz, Józef Baranowski, Jan Wojsiat, Witold Zaborowski, Władysalw Witkowicz, Antoni Chorościn, Stanisław Czeglik, Józef Dubrawski, Michał Dowgiało, Franciszek Daglis, Józef Gierdziejewski, Jan Gierdziejewski, Marcin Jusiewicz, Władysław Krukowski, Witold Korkuć, Stanisław Stankiewicz, Aleksander Sankowski, Józef Wasilewski, Bolesław Walkiewicz, Antoni Zyliński,, Józef Znamierowski, Józef Bartoszewicz i Wincenty Łabowicz. Ponadto ppor. Stanisław Bednarski i ppor. Józef Matulkiewicz oraz Leon Ilewicz. Ogółem szósta drużyna raduńska formująca się w Ejszyszkach, łącznie z oddziałem konnym pod dowództwem por. Konrada Jodko liczyła 60 żołnierzy .W 1919 r. w okresie krótkotrwałej władzy bolszewików doszło do krwawych walk, a potem w wyniku czerwonego terroru aresztowano i wywieziono szereg osób polskiego pochodzenia, w tym miejscowego wikariusza ks. Jana Naruszysa (1863-1939). Był wikariuszem parafii Soły, a następnie parafii Oszmiana. Za opuszczenie podczas uroczystego nabożeństwa przepisanych modlitw za cara został przez władze państwowe ukarany izolacją w byłym klasztorze franciszkańskim w Grodnie przez 14 miesięcy. Po odbyciu kary został mianowany w 1894 wikariuszem parafii Olkieniki, proboszczem par. Zalesie k. Sokółki, w latach 1903-1909 był proboszczem parafii Kuźnica, a w latach 1909-1914 proboszczem par. Jewje. W latach 1914-1918 przebywał w Witebsku jako uciekinier z terenu walk ros.-niem. Po powrocie w 1918 był wikariuszem parafii Ejszyszki. Podczas inwazji bolszewickiej w 1919 na Wileńszczyznę był aresztowany i osadzony w więzieniu na Łukiszkach w Wilnie jako podejrzany o udział w walkach pol.-bolsz. pod Ejszyszkami po stronie pol. Uwolniony po zajęciu Wilna przez Polaków w 1919. 7 października 1920 roku doszło w Ejszyszkach do incydentu, który mógł zaważyć na powodzeniu akcji gen. Żeligowskiego. Trzech oficerów z 3 baterii 126 pap. odmówiło wzięcia udziału w marszu na Wilno. Żeligowski kazał ich odesłać do Grodna . W nadleśnictwie w Ejszyszkach pracował Marian Hoppen (1911-1946), leśnik, po ukończeniu szkoły trafił do Ejszyszek, w 1939 roku był w partyzantce mjr Dąmbrowskiego , potem w łagrach, od 1942 r. w armii Andersa, walczył pod Monte Cassino, po wojnie w Anglii. W latach 1937-1939 sędzią grodzkim w Ejszyszkach był Emanuel Krzysztofek (1901- 1975). Z pobliskich Marcinkiszek pochodził znany ks. Józef Songin (1870-1936), twórca prasy polskojęzycznej w Wilnie. Dobrze zapisali się w pamięci potomnych proboszcz ks. Bolesław Moczulski i rabin Szymon Rozowski. W latach 1921 -1939 miasteczko znajdowało się w powiecie lidzkim województwa nowogródzkiego. W 1925 roku na 132 sklepy i zakłady istniejące w Ejszyszkach, aż 130 należało do Żydów. W 1935 roku odpowiednio 117 i 106 . W 1927 roku Ejszyszki liczyły 2 382 mieszkańców , był tu sąd pokoju, urząd gminy, kościół, trzy synagogi, szpital rejonowy, kasa spółdzielcza, młyn, liczne garbarnie. Ponadto działały stowarzyszenia kupieckie i rzemieślnicze. We czwartki odbywały się słynne targi. W miasteczku istniała straż pożarna, którą kierował Stanisław Gotowiecki (1929). Lekarzem był Władysław Jahołkowski, E. Lehr i E. Religioni, ponadto było dwóch felczerów, trzech dentystów: Berłowicz, G. Kuperman i F. Mostkow; weterynarz: M. Siemiątkowski, adwokaci: Gotowicki Michał, Sienicki Samuel, Strzeszyński Jan, Maracewicz Włodzimierz i M. Wajn; cztery akuszerki: W. Grzymajło, Kantor Fesensztajn, Staken Gurwicz, S. Tawszuńska; apteka (M. Koryś) i trzy składy apteczne: I. Kac. O. Kac i M. Kopelman; Żydowski Bank Handlowy sp z o. o.. Handel i rzemiosło reprezentowało 21 sklepów bławatnych: J. Gordon, Karkuczańska, Konuchowska, M. Kopelman, B. Korkuczańska, P. Koweńska, T. Krajnowicz, L. Krapownicki, L. Nochimowicz, G. Płocka, H. Portnoj, I. Rabinowicz, H. Szuster, J. Wajdenberg, J. Wicherkiewicz, B. Wileńska, G. Epsztajn, D. Kaganowicz, B. Nachimowicz, I. Płocki, B. Wilewska. Produkcją wyrobów cementowych zajmował się Ch. Moszczeński, ciesielstwem: M. Sienkiewicz, I. Solczyński i P. Wiąckiewicz. Było 4 czapników: L. Kapłan, Ch. Michałowski, Sz. Michałowski i B. Pocjanko; drzewem handlowali B. Kijuczewski i Sz. Kowarski; farbiarnię miał J. Tafszyński, farbami handlował Ch. Perelman. Felczerami byli: A. Gurwicz, J. Zagzdryn, zakłady fotograficzne mieli: Fejga i I. Kac. Inne branże to fryzjerstwo: B. Boduński, 12 sklepów z galanterią: M. Gordon, I. Hutowicz, P. Kopelman, R. Kuczaj, A. Kudlańska, J. Michałowski, S. Paltiel, L. Słonimski, B. Strzelecka, L. Wejnger, M. Brzezkin, Ch. Finkielsztajn, Ch. Goldsztejn, garbarnie: G. Jurkańska, S. Kabacznik, A. Sonenson, A. Poczter, 5 herbaciarni: Sz. Lewin, D. Piluk, A. Poczter, M. Sancon, M. Zubyszki; wyroby gliniane: N. Lejbowicz; hotel: S. Kacenelebogen; szewcy i kamasznicy: H. Chorościn, H. Jurkański, E. Korkuczański, Sz. Pajkowski, J. Szewicki, E. Chojfec, M. Lewitan, D. Szwarz; kamieniołom: F. Kozakowski; kaszarnia; M. Wileńczyk; artykuły kolonialne: F. Chazanowicz, M. Deguczyński, Ch. Pacjanko, Ch. Pergament; kołodzieje: M. Kaleko i M. Lewin; kowale: L. Berkowicz, F. Dobrowolski, W. Horodko, L. Jankielewicz, L. Lubecki, D. Perelman, Sz. Pintel, C. Solomjański, A. Stoler, L. Szmidt, M. Szmidt; krawcy: W. Dudo, M. Pajkowski, Ch. Portnoj, A. Procki, B. Rachowski, B. Szwarc, A. Ślepok, H. Tatarski, H. Kremien, Ch. Lewit, D. Motykowski, N. Matykańska, J. Michałowska; usługi malarskie: M. Mackiewicz; kuśnierz: Sz. Michałowski; manufaktura: L. Krapowicki, Ch. Kunichowska; mąka: A. Lubicki, młyny: G. Groźnik i A. Szmerkowicz (motorowy), Olszewski; piekarze: A. Drewieński, A. Kac, L. Kaganowicz, E. Leszin, A. Poczter; piwiarnie: Berkowicz, B. Bichwid, S. Dubczańska, J. Girszowski, Sz. Girszowski, L. Głębocki, P. Jurkański, L. Kacenelebogen, G. Tatarska, Wojnicki Jan., Sz. Lewin, R. Lubecka, S. Poczańska, F. Rogaczewska, Ch. El. Słonimski; biuro pisania podań i tłumaczeń: J. Jazukiewicz; restauracje: A. Dakiniewicz, J. Hołowacz, R. Kijuczewska. W mieście funkcjonowała Spółdzielnia Rolniczo - Handlowa. Owocami handlował: Sz. Polaczek; artykułami różnymi: J. Sokołowski; rzeźnicy: J. Grabiewczyk, N. Kalko, Z. Koweński, M. Rawiński, A. Rozański, wyrób serów: W. Polaczek; siodlarze: Ch. Jurkowski, Szl. Mackiewicz, skóry: S. Kabacznik, M. Lewitan, Sz. Pajkowski, A. Szczuczyński; wyroby skórzane: E. Hejfec; wyroby spirytusowe: W. Mliczkowski, R. Wiesiołowski, K. Koszczak, Muzykański; artykuły spożywcze: Ch. Druzgienicka, Dubczańska, R. Jundziłł i L. Dakiniewicz, M. Kabacznik, B. Kaganowicz, P. Kopelman, E. Kowarska, Ch. Lewin, D. Maszczenik, Ch. Pacjanko, Ch. Perelman, Ch. Pergament, E. Politacka, G. Portnoj, Ch. Remz, Z. Reznicka, Ch. Rzeźnik, Sz. Rogaczewska, G. Rudzin, J. Siehień, D. Słonimska, H. Szamowicz, S. Berkowicz, I. Hutowicz, Z. Krasiulewicz, Sz. Krisiłow, L. Politacka. Stolarze: G. Cofnas, A. Frenkiel, J. Orański, Ch. Szuster, szewcy: W. Ambrużewicz, J. Busz, K. Gimuński, M. Korkuczański, I. Lański, I. Lejbowicz, H. Lidski, I. Pajkowski, K. Pajkowski, E. Michałowski, P. Pajkowski; szkło i porcelana: P. Kopelman; ślusarze: W. Dobrowolski, A. Piotrowski; tapicerzy A. Epsztajn; wyroby tytoniowe: A. Dakiniewicz, Sz. Lidzki, H. Wolf, H. Miasnik, Myzykański; woda sodowa: J. Gordon; wozy: M. Marciszewski; zajazdy: M. Dubczański, H. Jurdyczowska, D. Słonimska; zdun: M. Moszczenik; zegarmistrze: J. Sołomiewski, Z. Szewicki; żelazo: M. Abelow, Ch. Benjanowicz, S. Bojarska, Ch. Gurewicz, I. Leszyn, M. Mackiewicz, N. Mackiewicz.

Do ejszyskiej gminy należały wtedy: Gilwiniszki, Hornostaiszki, Jurgiszki, Juryzdyka, Koleśniki, Korsaki, Kukawka, Płytnica, Podborze, Ponieździl, Songiniszki, Świackiewicze, Tawsiuny, Tetiańce, Wersoka, Młyny. 

W okolicznych wioskach pod Ejszyszkami handlem, rzemiosłem i usługami w 1929 r. zajmowali się: kowale: Kaszkiewicz A. - Swiackiewicze, i Kaszkiewicz St. - Tietiańce, młyny: Ilckiewicz M. - Kukawka, Milikowski Sz. i Bielicki D. w Wersoce, Pryszman K. w Ponieździlu, Rodziewicz. J. w Hornostaiszkach, handel zwierzętami prowadzili: J. Młodajła z Tietańców, W Szymaszko ze Świackiewiczów, w Jurgiszkach funkcjonowała smolarnia należąca do Z. Szkolnikowicza i M. Zolickiego, rzeźnictwem zajmował się J. Wojsiat z Tietańców, sklepy z artykułami spożywczymi prowadzili: W. Kamiński w Podborzu i E. Witukiewicz w Juryzdzyce, warsztaty stolarskie: M. Smykowski w Juryzdyce, szewc Z. Jańczuk w Koleśnikach. Okoliczne majątki ziemskie trzymali: Antoniszki - Józef Bomblewicz 115 ha, Białopiotry - Zenon Kuncewicz, 218 ha, Bratomierz - Stanisław Mongiełło, 88 ha, Chomicze - Songin Ewa, 83 ha, Dziczkańce - Albin Wołochowicz, 190 ha, Dzierżaniszki - Stanisław Worsocka, 55 ha, Emilucin - Gabriel Sieklucki, 484 ha, Gajdzie - Jan Walicki, 55 ha, Hermany - Stefan Wersocki, 66 ha, Hornostaiszki - Józef Sieklucki, 417 ha, Hubertowo - Wacław Monkiewicz, 86 ha, Jawór- Alfred Brzozowski, 115, Jurele - Antoni Jodko, 95 ha, Jurgiszki - Witold Świackiewicz, 242 ha, Jurszyszki - Helena Kejzerling, 369 ha, Koleśniki - Dymitr Titow 108 ha i Michał Titow 106 ha, Korkuciany - Cyprian Korkuć, 66 ha, Korkuciany- Jerzy Wincza, 55 ha, Korsaki - Antoni Bejharowicz (181 ha), Lubkiszki - Marian Bernowicz, 295 ha, Marcinkiszki - Paweł Jassowicz, 56 ha, Marianówka- Wincenty Motusiowicz, 54 ha, Marianowo - Marian Swiackiewicz, 510 ha, Milaciszki - Józef Kuncewicz, 185 ha, Mongieliszki - Wojciech Jacuński, 77 ha, Nowokuńce- Piotr Wojsiat, 66 ha, Pietuchowo - Józef Szalciński, 55 ha, Płytnica - Bronisław Mongiełło, 109 ha, Ponieździl - Tekla Woszwiłło, 66 ha, Raubiszki - Ewa Siedlikowska, 186 ha, Rynkuny - Antoni Gadomski, 55 ha, Stryciszki - Józef Wołochowicz 66 ha, Wersoka - Adam Szalewicz, 284 ha, Wersoka - Aleksander Sumorok, 275 ha, Wersoka - Piotr Siedlikowski, 221 ha, Wersoka - Paweł Ejsmont, 55 ha, Wojdagi - Józef Songin, 77 ha, Wojdagi - Wincenty Bogumiłło 109 ha, Wojsiaty - Emil Wojsiat, 66 ha, Woroniszki- Michał Titow, 93 ha, Zalesie - Józef Wilkaniec, 55 ha, Zubiszki - Jerzy Kuncewicz, 155 ha, Zubiszki - Piotr Siedlikowski, 284 ha. Wójtem gminy ejszyskiej był Józef Wojciechowicz. W 1939 roku parafia ejszyska należała do największych w archidiecezji wileńskiej, liczyła bowiem 10 5404 wiernych. W gminie żydowskiej dominowali konserwatywni ortodoksi. Dużą aktywność przejawiali syjoniści, głównie z Poalej Syjon (Robotnicy Syjonu). Silny był też Bejtar . Bejtarowcy często występowali przeciwko komunistom, szczególnie przy ochronie targów w Ejszyszkach. W Ejszyszkach funkcjonowało kółko rolnicze, kasa spółdzielcza, zapewne Związek Strzelecki „Strzelec”. Brak informacji o istnieniu czy składzie innych polskich czy kościelnych instytucji.

Zagłada kresowego miasteczka

17 września 1939 r. Polska została zaatakowana przez Sowietów. Przez Ejszyszki, z racji położenia przy bitym trakcie, przemieszczały się różne jednostki wojska. Nocą 18/19 września kompania zapasowa 85 pp. wycofywała się przez Ejszyszki na Orany, kierując się w stronę Grodna. Pod Oranami, nad Mereczanką, Litwini nie otworzyli przejścia na granicy, aż sowieci 21 września wzięli wszystkich uchodźców do niewoli. Sowieci zajęli Ejszyszki 20 września 1939. W okolicy działał jeszcze oddział rtm. Jerzego Dąmbrowskiego - do połowy października. Ogromna większość ejszyskich Żydów witała sowietów jak wybawców (W. Andruszkiewicz - „Agawa”: „społeczność żydowska miasteczka w swej ogromnej większości przyjęła wkraczającą do Polski Armię Czerwoną z otwartymi ramionami, aktywnie demonstrując radość z komunistycznego „wyzwolenia”). Żydzi też obsadzili z miejsca większość stanowisk w miejscowej administracji i władzach bezpieczeństwa” ). Około 100 osób wyjechało z Ejszyszek do innych miast i miasteczek w celu objęcia eksponowanych i intratnych stanowisk w administracji i aparacie bezpieczeństwa. Trzeba stwierdzić, że były też przypadki zsyłania Żydów w głąb Rosji sowieckiej. Po wejściu sowietów zaprowadzono nowe porządki, zakładając Rewolucyjny Komitet, na czele którego stanął Żyd Chaim Szuster. Starszym gminy żydowskiej był Szwarc, który zmienił nazwisko na Czarny-Czornyj. NKWD dokonywało licznych aresztowań głównie Polaków. Uwięzieni zostali ziemianin Józef Sieklucki, komendant straży pożarnej Stanisław Gotowiecki, urzędnicy gminni: Antoni Bukiejko i Ambroży Walukiewicz. Wywiezieni, zostali zamordowani bądź zaginęli w Związku Sowieckim. Pod koniec października 1939 roku na mocy podpisanego układu litewsko -sowieckiego do miasta wkroczyli Litwini. Ejszyszki stały się miasteczkiem nadgranicznym, a Żydzi w zasadzie powrócili do swych poprzednich zajęć. Ludność zaczęła się trudnić szmuglem i przeprowadzaniem osób przez pobliską granicę ) W 1940 roku znowu przyszli Sowieci i nastał czerwony terror. Szefem partii komunistycznej została Luba Ginuńska, a komendantem milicji Alter Michałowski. Sowieci dokonywali konfiskaty majątków, sklepów i warsztatów rzemieślniczych. Józef Mackiewicz tak opisuje tamte czasy: „Miasteczko Ejszyszki od wieków zamieszkałe było głównie przez handlarzy żydowskich. Brukowane kocimi łbami, wykoszlawionymi jak stare obcasy; rynek pusty w dnie nietargowe; sklepy w których wiszą konopiane sznury, łańcuchy, babskie chusty, w oknach stoją zakurzone talerze z fajansu, a w drzwiach beczka ze smarem do kół, czasem po społu z workiem mąki lub zardzewiałym pługiem. Cztery restauracyjki z przygodnym zajazdem. W tej chwili większość sklepów była zamknięta. Otworzono kooperatywę, w której nowym zwyczajem kupować można było tylko ograniczoną ilość towaru na podstawie zaświadczeń. [....] restauracje czynne są jeszcze, ale już głośno mówi się o otwarciu stołówki ludowej.” Trochę później Mackiewicz obserwuje kolejne zdarzenia: „Porządki nastały zupełnie inne. Miejscowe władze postanowiły uruchomić ludową stołówkę. Obejrzano wszystkie restauracje i Kowarskiego okazała się najobszerniejsza, a przede wszystkim jego kuchnia najbardziej pojemna. Komisja ustaliła to w protokole i nad Szlomą Kowarskim zawisło widmo nacjonalizacji przedsiębiorstwa, łącznie z domem, który kupił w 1928 roku. [...] - I co pan powie, panie Hackiel, tak na zdrowy, kupiecki rozum; człowiek pracuje całe życie, a tu przychodzi taka władza i odbiera mu za jednym zamachem wszystko. - Komu? Zapytał Hackiel za szynkwasem, wydrapując paznokciem brud z kieliszka. - No chociażby staremu Kowarskiemu. Hackiel wzruszył ramionami; Czy to władza winna? - A kto? - On sobie sam winien. Po co jemu biło stawiać w kuchni dwanaście fajerek?” W czasie drugiej okupacji sowieckiej, w czerwcu 1941 roku doszło do kolejnych deportacji ludności polskiej. 23 czerwca 1941r. do Ejszyszek weszli Niemcy. W końcu lipca 1941 roku w Ejszyszkach Niemcy utworzyli w budynku szkoły powszechnej Ortskomendanturę z głównym zadaniem utrzymania we właściwym stanie drogi Grodno - Wilno. Początkowo przy utrzymaniu drogi pracowali okoliczni Polacy, jednak później zatrudniano do tej niewolniczej pracy wyłącznie Żydów. Niemieccy strażnicy pilnujący pracujących Żydów dręczyli swe ofiary coraz to wymyślniejszymi szykanami. Niemcy nakazali zorganizowanie administracji cywilnej oraz żydowskiego Judenratu. Jego prezesem został Szymon Rozowski. W niedzielę 21 września 1941 r. zaczęło się dla Żydów piekło. Do miasteczka przybyły oddziały litewskich szaulisów. Najpierw do Ejszyszek spędzono ludność żydowską z okolicznych miejscowości. 22 września strzelcy litewscy zegnali do trzech istniejących przy Placu Szkolnym synagog około czterech tysięcy Żydów, część zamknięto na pobliskiej targowicy. Po dwudniowych rabunkach i selekcji, większość Żydów wyprowadzono na teren starego, nieczynnego od ponad 100 lat kirkutu, nad Wersoczką i dokonano egzekucji. Jak na ironię w latach trzydziestych Żydzi zadbali o wykonanie głębokich rowów odgradzających dawny kirkut od okolicznych pól. Ludność żydowską rozstrzeliwali szaulisi, nakazując się rozebrać i położyć w wykopanym uprzednio rowie. Następnie zwłoki zostały przysypane cienką warstwą ziemi, na którą wprowadzano kolejne grupy nieszczęśników. „Litwini wprowadzali do rowów otaczających kirkut grupy po 100 osób. Nagim lub prawie nagim Izraelitom kazano układać się w poprzek rowu ciasno jeden obok drugiego. Do tak ułożonych osób ubrani po cywilnemu oprawcy oddawali strzały z karabinów jednostrzałowych, a niektórzy z automatów…”. Dowódcą niemieckiego oddziału egzekucyjnego był obersturmfűhrer SS Gamman (Heinrich Hammann) z Sonderkomamando 3, wywodzącego się z Einsatzegruppe A. W zbrodni uczestniczyło również około 20-30 Litwinów z okolicznych wiosek, którym Niemcy dali broń. Była też grupa Litwinów z Ypatingas Burys pod dowództwem Ostrauskusa, razem około 80 Litwinów. Z holocaustu ocalało około 40 Żydów. W dniach 25-26 września 1941 roku hitlerowcy zamordowali 3 356 Żydów (w tym 989 mężczyzn, 1636 kobiet, 821 dzieci ). W holokauście ejszyskich Żydów nie uczestniczyli żołnierze Wehrmachtu stacjonujący w tym czasie w Ejszyszkach. W ciągu kilku dni po masakrze z ukrycia wyszli pozostali przy życiu Żydzi, udając się głównie do okolicznych gett w Raduniu, Lidzie i Wasiliszkach. Polacy z Ejszyszek i okolic przechowywali przez okres okupacji niemieckiej łącznie około 70 Żydów, a sam Kazimierz Korkuć z Ejszyszek ukrywał 28 Żydów. Przez jakiś czas ukrywała się u niego rodzina Sonnensonów. W okresie okupacji niemieckiej w Ejszyszkach Polacy prowadzili tajne nauczanie. Wg spisu z 27 V 1942 roku Polacy stanowili 64,4% mieszkańców ejszyskiej gminy. Na początku czerwca 1944 roku partyzanci z V kompanii 77 pp. Armii Krajowej Jana Borysewicza „Krysi” (1913-1945) zdobyli Ejszyszki. Rozbito posterunek, rozbrojono 40 policjantów litewskich, zdobyto znaczne ilości broni, amunicji i umundurowania. Na terenie Gminy Ejszyszki Armia Krajowa miała około 360 żołnierzy, w tym 100 w samych Ejszyszkach. Na terenie gminy doszło do walk w Wilkańcach z oddziałem wojska litewskiego - kwiecień 1944 r. - wysłanym w celu dokonania łapanki ludności na roboty do Rzeszy. Oddział Litwinów został rozbity. Tego samego dnia 1 kompania pod wsią Janczuny stoczyła walkę z kompanią litewską przysłaną na odsiecz. Wiosną tego roku 2 kompania zaatakowała grupę żołnierzy litewskich na drodze pod Ejszyszkami. Litwini poddali się, - po czym puszczono ich wolno. Partyzanci AK toczyli też walki z sowieckimi bandami rabunkowymi wychodzącymi z Puszczy Rudnickiej. Potyczki miały miejsce koło Rakliszek (dwukrotnie), w Kodziach, Popiszkach, koło Niewoniańców. 27 kwietnia 1944 r. partyzanci sowieccy z Puszczy Rudnickiej zamordowali ośmiu mieszkańców przysiółka Niewoniańce. W czasie okupacji sowieckiej, w nocy z 19 na 20 października 1944 r. oddział AK pod dowództwem ppor. Michała Babula ps. „Gaj” opanował Ejszyszki. Zniszczono akta miejscowego komitetu partii, zdobyto potrzebne pieczęcie i blankiety dokumentów. W czasie ataku przypadkowo zginęła Cipora Sonneneson i jej syn Chaim Sonneneson. Ich męża i ojca Mosze Sonnenesona, st. lejtenanta - istrebitielnika NKWD nie było w tym czasie w domu. Ten wypadek stał się powodem ataków na Armię Krajową i został wykorzystany jako pretekst do zarzucania Polakom wymordowania wielu Żydów w Ejszyszkach . W nocy z 6 na 7 grudnia 1944 roku połączone oddziały AK pod dowództwem „Krysi” zdobyły Ejszyszki, rozbiły miejscowe więzienie NKWD. Uwolniono 34 więzionych Polaków. Po tych dwóch atakach do akcji wkroczyło NKWD dokonując licznych aresztowań. Pomiędzy 17 a 29 grudnia NKWD zastrzeliło 16 Polaków i aresztowało 360 podejrzanych o działalność antysowiecką. W początkach styczna 1945 r. sowiecki trybunał w Wilnie skazał na śmierć Michała Babula „Gaj”, ks. Mikołaja Tappera, „Żaba” i innych. Wyroki wykonano. Po wejściu Sowietów szczególnie złą sławą zapisał się Alter Michałowski, enkadwudzista, ejszyski Żyd, bezwzględnie tropiący akowców.

W Litewskiej SRR

Od 1950 roku w Ejszyszkach pracował wypędzony przez Sowietów z Wilna, a potem z Turgieli ks. prałat Leon Żebrowski (1876-1954), pochowany w Mejszagole. W latach 60. XX wieku w Ejszyszkach jako proboszcz pracował Leonard Pukianiec (1903-1968), prof. seminarium duchownego w Wilnie i Kownie. Pierwszy szpital w Ejszyszkach został założony tuż po wojnie. Był to nieduży budynek z kilkoma pomieszczeniami. Dzisiejsze Ejszyskie Centrum Pierwotnej Opieki Zdrowotnej mieści się w dużym nowoczesnym budynku. Miał być jeszcze większy, jednak mieszkańcy miasteczka nie zgodzili się, aby został zniesiony posąg Jezusa, który znajduje się przy ulicy Szpitalnej już wiele lat. Podobno, kiedyś był tu kościół i posąg to jedyna rzecz jaka po nim została. Więc projekt zmieniono, a figura Jezusa obecnie znajduje się na podwórku szpitalnym. Decyzja o budowie nowego szpitala w Ejszyszkach zapadła w 1992 roku. Budowa była trzykrotnie powstrzymywana. Koszty 7-letniej budowy oszacowano na 10 mln litów. 17 grudnia 1999 r. uroczyście dokonano otwarcia szpitala. W Centrum pracuje 138 osób, wśród nich 16 lekarzy. W Centrum znajduje się przychodnia, szpital i dom opieki. Z usług Centrum mogą korzystać nie tylko mieszkańcy Ejszyszek i okolicznych wsi, lecz wszyscy mieszkańcy rej. solecznickiego. Coraz częściej trafiają tu mieszkańcy Oran. W 1972 roku z Ejszyszek do Solecznik przeniesiono siedzibę władz rejonowych.

Zabytki Ejszyszek

W Ejszyszkach warto odwiedzić miejscowy kościół pw. Wniebowstąpienia Pańskiego. Świątynię wzniesiono w latach 1847 - 1852 według projektu Narbutta. Teodor Narbutt (1784-1864) syn Joachima, inżynier w stopniu kapitana, historyk, bibliofil, badacz dziejów dawnej Litwy. Najbardziej znane to „Dzieje starożytne narodu litewskiego” (t. 1-9, w latach 1835-1841), ponadto „Pomniki do dziejów litewskich.” W 1846 r. Kawaler orderu św. Włodzimierza 4 stopnia, św. Anny 4 stopnia oraz za zbudowanie twierdzy w Bobrujsku w 1809 roku orderu św. Anny 2 stopnia. Za zasługi literackie (napisanie historii litewskiej Rusi) od cara Mikołaja I otrzymał pamiątkowy sygnet. Wewnątrz kościoła możemy obejrzeć wiele dzieł sztuki, wśród nich obrazy „Wniebowstąpienie Chrystusa” i „Maria” z XVIII wieku oraz portret księdza Kalinowskiego. Natomiast 40-metrowa dzwonnica z bocznymi bramami stanowi ciekawe połączenie kompozycyjne w architekturze. Dzwonnica z bramami z boków jest rzadkim połączeniem kompozycyjnym w architekturze. Na cmentarzu kościelnym ostatnio ustawiono rzeźbę „Błogosławieństwo”. Na cmentarzu przy Juryzdyce znajdują się dwa zabytki rangi lokalnej. To krzyże z kapliczkami. Zabytkowy jest też układ urbanistyczno-architektoniczny (rynek z przyległymi uliczkami), który w 1969 roku został wpisany do rejestru zabytków. Na miejscowym cmentarzu, położonym na tzw. Juryzdyce znajdują się zabytkowe krzyże i kapliczki. Pamiątką obecności narodu żydowskiego w Ejszyszkach jest stary cmentarz. Stoi tu również pomnik pamięci Żydów, pomordowanych w czasie II wojny światowej.

W niepodległej Litwie

Od stycznia 2000 roku w Ejszyszkach działa Dom Polski, służący rozwojowi kultury polskiej oraz pojednaniu wszystkich mieszkających tu narodowości. Co roku w Ejszyszkach obchodzony jest Dzień Miasta. W Ejszyszkach znajduje się Dom Zgromadzenia Zakonnego Służki Marii. W mieście liczebnie drugą po Polakach wspólnotą narodową są Cyganie, dla których Ejszyszki są także historyczną ojczyzną. W Ejszyszkach było centrum Cyganów, tu mieszkał ich król Znamierowski. Jeszcze na początku lat 90. Cyganów było mniej, jednak w latach późniejszych, gdy prawo pozwoliło meldować w domach i mieszkaniach prywatnych dowolną liczbę osób, Romów w mieście wyraźnie przybyło.

Jesienią 1944 roku szkoła w Ejszyszkach rozpoczęła swą działalność. W czasie wojny gmach został zrujnowany, więc szkołę przeniesiono do obiektów w centrum miasta, między innymi w jednym z nich mieści się obecnie Dom Polski. W 1956 r., po remoncie gmachu, szkoła przeniosła się na Juryzdykę, gdzie się mieści do dziś. Początkowo była to szkoła siedmioletnia z rosyjskim językiem nauczania. Od 1947 roku rozpoczęła działalność jako szkoła średnia. W 1950 r. mury szkoły opuścili pierwsi absolwenci. Stopniowo powstawały polskie klasy i w 1960 r. doczekano się abiturientów. Jednocześnie rosła liczba klas litewskich, w 1975 roku ukończyli szkołę uczniowie z litewskim językiem nauczania. Rozkwit szkoły przypadł na lata 70., wraz z wprowadzeniem powszechnego nauczania średniego, szkoła szybko zwiększyła się liczebnie, miała ponad tysiąc uczniów. W jednym gmachu mieściły się trzy piony - polski, rosyjski i litewski. W 1983 r. do nowego gmachu przeniosła się szkoła rosyjska, w 1992 r. odeszli uczniowie klas litewskich. Obecnie wiedzę zdobywa 631 uczniów, pracuje 53 nauczycieli, 35 z nich - to absolwenci tej szkoły. Zdaniem dyrektora Henryka Fiedorowicza, szkoła wkroczyła obecnie na drogę postępu, jest lepiej wyposażona w sprzęt audio i wideo, dysponuje klasami komputerowymi. Dzięki Otwartemu Funduszowi Litwy klasy początkowe pracują według nowej metody pedagogicznej Step by Step. Fundusz przeznaczył pewne środki pieniężne na pomoce naukowe, wyposażenie klas. Podnosi się również poziom nauczania. Dzięki pomocy finansowej „Wspólnoty Polskiej” naprawiono dach budynku.

W latach 1994-1996 w Ejszyszkach ukazywała się polska gazeta parafialna „Siewca Prawdy. Wychodziła ona dwa razy w miesiącu w nakładzie 2000 egz. Jednak po odejściu ks. Wojciecha Górlickiego zaprzestano wydania tego pisma. W Ejszyszkach pielęgnuje się też tradycje sportowe. Przy szkole sportowej im A. Ratkiewicza istnieje klub sportowy „Grunwald”, sekcja piłki nożnej. Klub Sportowy Ejszyszki (prezes- Leonard Talmont). Sekcja tenisa, klub szachowy (prezes T. Minakowski. Klub karate „Almida” (prezes A. Jurgielewicz). W 2003 r. roku drużyna „Polonia-Iwona” (trener Witold Daszkiewicz) zajęła II miejsce w mistrzostwach Litwy w piłce ręcznej, zaś męska drużyna (trener Czesław Antul) - miejsce VI. Sukcesy na arenie międzynarodowej osiągają też młodzi karatecy z klubu sportowego „Almida” (trener Andrzej Jurgielewicz). Ostatnimi czasy Ejszyszki trafiają na łamy prasy między innymi z powodu wykrywania kolejnych bardzo pomysłowych prób przemytu alkoholu przez granicę , oraz wybuchających często pożarów .

Mieczysław Machulak W stronę Solecznik' wyd. Krosno 2005