Historia kontrafaktyczna

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Historia kontrafaktyczna (historia wirtualna) - stosunkowo nowy kierunek w naukach historycznych wykorzystujący hipotetyczne założenie, że pewne kluczowe zdarzenia historyczne nie miały miejsca lub zakończyły się inaczej niż w rzeczywistości. Szukając naukowymi metodami odpowiedzi na pytanie "Co by było gdyby...?" historia kontrafaktyczna jest instrumentem umożliwiającym lepsze zrozumienie i poznanie złożonych procesów historycznych.

Historii kontrafaktycznej nie należy mylić z rewizjonizmem ani z tzw. historią alternatywną, która jest gatunkiem literackim lub filmowym, zaliczanym do fantastyki.

Jednym z aspektów historii kontrafaktycznej jest polemika z deterministycznymi teoriami dziejów, głównie marksizmem, wychodząc z założenia, że historia wielokrotnie mogła potoczyć się inaczej a o takim a nie innym przebiegu danego procesu historycznego mógł zadecydować przypadek bądź podjęta w danym momencie decyzja. Z reguły historię kontrafaktyczną stosuje się do wydarzeń historii najnowszej, dla których dysponuje odpowiednią ilością źródeł. Im dalej wstecz tym większe ryzyko błędu i stopień spekulacji.

Z natury rzeczy często rozważane są alternatywne scenariusze z historii wojen i wojskowości: rola przypadku, wynalazków i rozwiązań technicznych czy arbitralnych decyzji podejmowanych przez konkretnych ludzi jest tu o wiele większa niż w przypadku innych gałęzi historii.

Historia kontrafaktyczna usiłuje - na podobieństwo nauk przyrodniczych lub ekonomii - zastosować w badaniach nad historią metody empiryczne, myślowy eksperyment. Za pionierską uważa się, opublikowaną w 1964 r. pracę Railroads and American Economic Growth: Essays in Econometric History (Koleje żelazne a rozwój gospodarczy Ameryki: Eseje z historii ekonometrycznej). Jej autor, Robert Fogel, jeden z twórców kliometrii, zaprezentował wyniki badań, które miały odpowiedzieć na pytanie czy kolej żelazna była motorem rozwoju gospodarzego USA pod koniec XIX wieku. Wyniki badań, w których zastosował metody ilościowe (ekonomiczne i statystyczne) wskazywały że rezultatem hipotetycznego "usunięcia" kolei żelaznych byłoby tylko niewielkie zmniejszenie tempa rozwoju.

1991 Geoffrey Hawthorne, brytyjski sociolog z Uniwersytetu Cambridge opublikował pracę Plausible Worlds: Possibility and Understanding in History and the Social Sciences (Światy możliwe do przyjęcia: Możliwości i zrozumienie w historii i naukach społecznych), w której na przykładzie trzech eksperymentów myślowych dotyczących wydarzeń z różnych epok historii sformułował teorię historii kontrafaktycznej.

Największą popularność zdobył wydany w 1997 zbiór kontrafaktycznych esejów różnych historyków: Virtual History: Alternatives and Counterfactuals (Historia virtualna: Alternatywy i kontrafakty). Współautor i redaktor, wybitny brytyjski historyk Niall Ferguson, zwolenniki i orędownik historii kontrafaktycznej, zaznaczył w wstępie, że prezentowane w niej kontrafaktyczne warianty wydarzeń zawierają hipotetyczne posunięcia i rozwiązania, które uczestnicy widzieli i które były rozważane jako możliwe.

Typowym przykładem historii kontrafaktycznej jest, zmieszczony w Virtual History esej Nialla Fergusona Unia Europejska Kaisera: A gdyby Wielka Brytania nie przystąpiła do wojny w sierpniu 1914? (The Kaiser's European Union: What if Britain had "stood aside" in August 1914?): Choć wybuch wojny na kontynencie był od któregoś momentu niueunikniony, decyzja rządu brytyjskiego o przystąpieniu do wojny nie była równie oczywista. Istniały realne możliwości podjęcia decyzji o neutralności lub przystąpienia do wojny w kilka tygodni później. W oby przypadkach zaważyłoby to na wynikach wojny - brak brytyjskiego korpusu ekspedycyjnego na froncie zachodnim umożliwiłaby Niemom pokonanie Francji i w konsekwencjii zwycięstwo w stosunkowo krótkiej wojnie. Kontynentalna Europa pod dominacją niemiecką byłaby konstrukcją podobną do dziesiejszej Unii Europejskiej, być może udałoby się uniknąć załamania Rosji, i bolszewizmu. "Po zwycięstwie Kaisera, Hitler mógłby przeżyć swoje życie jako nieudany artysta i spełniony żołnierz w zdominowanej przez Niemcy Europie Środka, na którą miałby niewiele powodów do narzekania."^[1]

[edytuj] Bibliografia

Robert W. Fogel: Railroads and American Economic Growth: Essays in Econometric History, Baltimore: Johns Hopkins Press, 1964.
Geoffrey Hawthorne: Plausible Worlds: Possibility and Understanding in History and the Social Sciences, Cambridge University

Press 1993, ISBN 0-521-40359-6; ISBN 0-521-45776-9