Kultura jastorfska
Z Wikipedii
Strefa północnoeuropejskiego Barbaricum (kolor czerwony)
Archeologiczna kultura jastorfska (nazwa pochodzi od stanowiska w miejscowości Jastorf w Dolnej Saksonii), jest kulturą wczesnej epoki żelaza z okresu przedrzymskiego (od okresu Hallstatt D - do przełomu er). Omawiana jednostka kulturowa została wydzielona ze względu na zanik poprzednich stanowisk związanych z kulturą nordyjską i pojawienie się nowych form, z których najbardziej charakterystyczną są duże stanowiska sepulkralne (cmentarzyska) rozdzielnopłciowe.
Spis treści |
[edytuj] Chronologia, geneza i zanik
Genezę tej kultury wywodzi się z miejscowych tradycji późnohalsztackich (kultura nordyjska) i wpływu procesów latenizacji. Okres występowania kultury jastorfskiej jest dzielony na dwa etapy: starszy - 600 do 250 p.n.e. i młodszy - 250 p.n.e. do przełomu er. W pierwszym z tych okresów wyróżnia się trzy fazy: Jastorf A - z silnymi wpływami halsztackimi (także jeśli chodzi o wyroby metalowe) - 600-500 p.n.e., co odpowiada okresowi Hallstatt D; Jastorf B - z silnymi wpływami halsztackimi (także jeśli chodzi o wyroby metalowe) - 500-400 p.n.e, co odpowiada okresowi La Tène A oraz Jastorf C - kiedy kultura jastorfska przejmuje cechy lateńskie w zetknięciu się z Celtami - 400-350 p.n.e., co odpowiada okresowi La Tène B. W obrębie okresu młodszego wyróżniamy dwie fazy: Ripdorf - 350-120 p.n.e., co odpowiada okresowi La Tène C oraz Seedorf - 120-0 p.n.e., co odpowiada okresowi La Tène D. Po przełomie er stanowiska kultury jastorfskiej zanikają, pojawiają się stanowiska z materiałem archeologicznym typowym dla Kręgu nadłabskiego.
[edytuj] Obszar występowania i kontekst kulturowy
Zasięg występowania stanowisk kultury jastorfskiej obejmuje obszar dorzecza dolnej Łaby z lokalnymi odmianami w Dolnej Saksonii, Meklemburgii, Brandenburgii. Zabytki związane z kulturą jastorfską obejmują tereny sąsiednie Jutlandii i Szlezwika-Holsztynu. Wyróżnia się także rejony występowania artefaktów tej kultury w środkowych Niemczech i Czechach. Silne powiązania z kulturą Poienesti-Łukasevka wydzieloną na terenie Mołdawii, są przypuszczalnie śladem wędrówki germańskiego plemienia Bastarnów. Kultura jastorfska współwystępuje z osadnictwem celtyckim od zachodu i południa, oraz kulturami archeologicznymi oksywską i przeworską od wschodu.
[edytuj] Charakterystyczne wytwory kulturowe
Wyposażenie grobów: ozdoby i części stroju z żelaza, szpile (typowe dla kultury jastorfskiej szpile ze skrzydełkami), klamry do pasa, zapinki, kolczyki, brzytwy, szczypczyki. Ceramika: naczynia wazowate o silnie chropowatej powierzchni i krótkiej szyi. Powierzchnia obmazywana, podzielona czasem na płaszczyzny wygładzone poziomo i pionowo. W fazach młodszych upowszechniły się naczynia szeroko otworowe.
[edytuj] Osadnictwo
Osady otwarte w skupiskach oddzielonych obszarami pustek, przypuszcza się że granicami były rzeki, bagna i lasy.
[edytuj] Obrządek pogrzebowy
Najbardziej charakterystyczne dla kultury jastorfskiej są rozległe cmentarzyska rozdzielnopłciowe, płaskie, liczące nawet ponad tysiąc pochówków. Praktykowano obrządek ciałopalny, pierwotnie szczątki umieszczano w pojemniku organicznym, później był to pochówek popielnicowy przykryty naczyniem misowatym lub kamieniem w skrzyni kamiennej lub kamienną obstawą. W fazie schyłkowej pochówki męskie wyposażane były w broń.
[edytuj] Wierzenia
Ośrodki kultu zostały odkryte na terenach bagiennych; przejawiają się one w składanych ofiarach z ludzi (możliwa jest także interpretacja, że karano w ten sposób przestępców, (Tacyt I w. n.e.)), palonych ogniskach, drewnianych pomostach, wysokich drewnianych wysokich figurkach, a także ofiarach składanych w naczyniach glinianych z resztkami pożywienia lub z przedmiotami metalowymi; najczęściej są to naszyjniki.
[edytuj] Gospodarka
Ludność zajmowała się gospodarką rolno-hodowlaną. W północnej części obszaru osadnictwa znajdują się kompleksy pól uprawnych z granicami w postaci wałów kamienno-ziemnych (tzw. Celtic fields). Śladem ożywionego handlu z południową Europą są importy z tamtych rejonów; między innymi brązowe kotły z żelaznym brzegiem, prawdopodobnie z warsztatów z terenu Recji.
[edytuj] Kultura jastorfska na terenie Polski
Na terenie Polski wyróżnia się dwie grupy lokalne kultury jastorfskiej. Grupa nadodrzańska charakteryzuje się grobami jamowymi i lokalnymi formami zabytków: szpile ze skrzydełkami (Pomorze Zachodnie), pochówki w obrządku ciałopalnym, groby popielnicowe obsypane resztkami stosu nakryte misą, kamienne stelle lub bruki, inwentarz ubogi; przypuszcza się że wyposażane były jedynie groby kobiece (okres La Tène B). Grupa gubińska - pochówki popielnicowe nakrywane misą niekiedy kamieniem, rejon Głogowa. Obydwie grupy lokalne zanikają w pierwszej połowie I w p.n.e.
[edytuj] Interpretacja etniczna
Kultura jastorfska jest utożsamiana z ludami (proto)germańskimi: niektórzy badacze utożsamiają ją z obszarem zamieszkanym przez plemię Swebów; plemiona z rejonu dorzecza dolnej Łaby są utożsamiane z Longobardami
[edytuj] Bibliografia
- „Wielka Historia Polski” Najdawniejsze Dzieje Ziem Polskich Tom 1, Piotr Kaczanowski, Janusz K. Kozłowski. Wydawnictwo FOGRA, Kraków 1998.
- „Encyklopedia Historyczna Świata” Prehistoria Tom 1, opracowanie naukowe prof. dr hab. Janusz K. Kozłowski, Wydawnictwo Opres, Kraków 1999.
- „Wielka Historia Świata” Świat okresu cywilizacji klasycznych, Tom 3, Pod redakcją naukową Aleksandra Krawczuka. Wydawnictwo Fogra, Kraków 2005.
