Monoftongizacja (łacina)
Z Wikipedii
W łacinie proces monoftongizacji zachodził przez cały znany nam okres historii języka.
Z dyftongów odziedziczonych z prajęzyka monoftongizacji uległ najpierw dyftong [EI], który całkowicie przeszedł w długie [I] w ciągu II wieku p.n.e. (np. starołac. marei > mari).
Również w okresie archaicznym silnym tendencjom monoftongizacyjnym ulegał dyftong [OI], który w bardzo dużej ilości wyrazów przeszedł w długie [U] (np. gr. Phoenix > łac. Punicus). W późniejszym okresie natomiast (III wiek n.e.) monoftongizacja dawała tu samogłoskę nieco bardziej otwartą, którą zapisywano przez "E", jakkolwiek była zapewne bardzo zbliżona do współczesnego niemieckiego "o umlaut".
Dyftong [AI] już w pod koniec II w. p.n.e. przeszedł w [AE] (drugi element uległ rozszerzeniu), które od I wieku p.n.e. zaczyna regularnie zlewać się w czyste [E]. W I wieku p.n.e. proces ten odnotowuje się w wiejskiej odmianie języka, następnie zaczyna się on rozpowszechniać, pod koniec I w. p.n.e. obejmuje miasta w Galii Przedalpejskiej, następnie prowincje i większe ośrodki kulturalne, by w III wieku n.e. utrwalić się również w języku warstw wykształconych.
Dyftong [AU] wykazywał już w epoce archaicznej tendencje do przechodzenia w długie [O], na co są liczne dowody w leksyce łacińskiej okresu klasycznego i późniejszych (np. zdrobnienie wyrazu plaustrum "wóz" brzmi plostellum, zamiast spodziewanego plaustellum). Język wytrzymał jednak presję monoftongizacyjną i zachował [AU] jako dyftong właściwy do tej pory. Tak samo stało się z dyftongami [UI] oraz [EU].
