Narratologia

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Narratologia - dział nauki poświęcony badaniom nad opowiadaniem fabuł (literackim - ustnym bądź pisanym, filmowym, komiksowym i każdym innym). Badania narratologiczne oparte są na metodzie strukturalnej. Centralne dla narratologii jest rozróżnienie treści fabularnej danego tekstu od jego struktury formalnej. Badania narratologiczne szczególny nacisk kładą na drugi z tych komponentów, podkreślając, że to właśnie struktura jest elementem każdorazowo generującym sens (treść fabularną). Badanie struktury formalnej jest tu rozumiane jako wyodrębnienie zestawu pewnych elementów fabularnych (postaci, wydarzenia) i relacji, które zachodzą między nimi (chronologia i inne zależności), a także analiza występowania w tekście pewnych kategorii gramatycznych (np. czasu) i ich wpływu na znaczenie (fabułę). Do tak rozumianej analizy nie należą np. badania nad stylem. Narratologia jest często błędnie tak właśnie rozumiana - jako nauka o stylach, o formie językowej, o tym, co po polsku nazywa się "narracją" (ang. narration) - podczas gdy w istocie jest ona nauką o "fabule" czy też "opowiadaniu" (ang. narrative).

Za najważniejszego prekursora narratologii uważa się na ogół Władimira Proppa - jego Morfologia bajki jest przykładem klasycznej analizy narratologicznej. Na podstawie dużego korpusu tekstów Propp wyprowadza zestaw reguł rządzących uporządkowaniem wewnętrznym rosyjskiej bajki magicznej. Drobiazgowa analiza narratologiczna (avant la lettre) doprowadziła Proppa do rozpoznania stałego, skończonego zestawu 39 elementów ("morfemów"), z których można zbudować każdą bajkę. Sens bajki, jej ostateczna "tożsamość" wynika wyłącznie z tego, w jaki sposób składniki te zostaną uporządkowane i shierachizowane - przy czym możliwe są pewne wariacje, tzn. pomijanie niektórych elementów. Jedynym niezmiennikiem okazuje się tu porządek: określone wydarzenia muszą zawsze zachodzić w pewnej kolejności, nawet jeśli niektóre zostaną pominięte. Także opis znaczenia postaci można dalece uprościć. Okazuje się, że ze względu na sens bajki nie jest np. istotna szczegółowa charakterystyka postaci, a jedynie ich funkcja - przede wszystkim to, czy pomagają, czy też przeszkadzają głównemu bohaterowi.

Inną prekursorką narratologii była Olga Frejdenberg, której precyzyjne analizy fabuł tekstów antycznych oparte były na założeniach podobnych do Proppowskich. Kontynuatorem Proppowskiego myślenia o literaturze oralnej jest Claude Lévi-Strauss, którego analizy mitów są kolejnym klasycznym przykładem badań narratologicznych. Również typologie fabuł Arystotelesa są w jakiś sposób narratologiczne, bowiem Arystoteles ściśle oddziela warstwę zdarzeniową (typologia fabuł oparta na binarnej opozycji szczęście-nieszczęście) od językowej. Tym, co wyróżnia nowoczesną narratologię na tle dokonań jej rozmaitych prekursorów, jest dążenie do ścisłej formalizacji wyników (nawiązywanie do logiki matematycznej i semiotyki logicznej) oraz do wyczerpującego opisu danego korpusu tekstów.

Sławnymi narratologami są (lub bywali) także: Claude Bremond, Roland Barthes, Gérard Genette, Algirdas Julien Greimas, Tzvetan Todorov, Christian Metz, Umberto Eco, Seymour Chatman, Gerald Prince, Jonathan Culler, Mieke Bal, Roger Fowler, Shlomith Rimmon-Kenan.

Narratologię uznaje się za poddziedzinę semiotyki. Termin "narratologia" (franc. narratologie) ukuł w 1969 roku Tzvetan Todorov.

[edytuj] Bibliografia

Arystoteles Poetyka, wiele wydań.
Roland Barthes Dyskurs historii, "Pamiętnik Literacki" 1984 z. 3.
Roland Barthes S/Z, Warszawa 1999.
Roland Barthes Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań, "Pamiętnik Literacki" 1968 z. 4.
Claude Bremond Kombinacje syntaktyczne między funkcjami a sekwencjami narracyjnymi, "Pamiętnik Literacki" 1968 z. 4.
Olga Frejdenberg [na okładce: Freudenberg] Semantyka kultury, Kraków 2005.
Wincenty Grajewski Jak czytać utwory fabularne?, Warszawa 1980.
Wincenty Grajewski Maszyny dialogowe, Kraków 2003.
Algirdas Julien Greimas Elementy gramatyki narracyjnej, "Pamiętnik Literacki" 1984 z. 4.
Claude Lévi-Strauss Analiza morfologiczna bajki rosyjskiej, "Pamiętnik Literacki" 1968 z. 4.
Claude Lévi-Strauss Antropologia strukturalna, Warszawa 1970¹, 2000².
Narratologia, red. M. Głowiński, Gdańsk 2004. [W antologii tej wymieszano teksty na temat prawdziwej narratologii z analizami narracji.]
Władimir [na okładce: Włodzimierz] Propp Morfologia bajki, Warszawa 1976.
Tzvetan Todorov Poetyka, Warszawa 1984.