Struktura społeczna
Z Wikipedii
|
Struktura społeczna w socjologii jest to układ wzajemnie powiązanych elementów składowych społeczeństwa np. ról społecznych czy pozycji, między którymi zachodzą mniej lub bardziej dynamiczne procesy oraz występuje hierarchia. Jest to też układ stosunków społecznych pomiędzy poszczególnymi osobami, kategoriami społecznymi lub organizacjami.
Pojęcie struktury w socjologii zaczerpnięte zostało z biologii przez Herberta Spencera, który porównywał społeczeństwo do organizmu (zwierzęcego).
[edytuj] Czynniki kształtujące str. społ.
- poziom rozwoju ekonomicznego
- społeczny podział pracy
- zasoby siły roboczej
- stosunki własnościowe
- proporcje między sektorami gospodarki
[edytuj] Mikro i makro struktura
Wyróżniamy makro i mikrostrukturę społeczną.
- Mikrostrukturę tworzą relacje w obrębie małych grup społecznych, np. wspólnot rodzinnych, społeczności lokalnych, kręgów rówieśniczych i towarzyskich
- Makrostrukturę tworzą duże grupy i relacje między warstwami, klasami, grupami społeczno - zawodowymi.
Osobny poziom analizy struktury społecznej, na którym istnieją społeczności lokalne czy duże organizacje (grupy wtórne) jest to poziom mezosocjologiczny.
[edytuj] Koncepcje struktury społecznej
Wyróżnia się kilka koncepcji dotyczących struktury społecznej:
[edytuj] Teoria funkcjonalno - strukturalna
Jej zwolennicy (między innymi August Comte i Herbert Spencer) uważali, że społeczeństwo jest całością składającą się z wzajemnie zależnych elementów, dzięki czemu możliwe jest funkcjonowanie i rozwój całej zbiorowości. Wszystkie wchodzące w jej skład części są równie ważne i tworzą niepodzielną całość.
W ujęciu Alfreda Radcliffe-Browne'a struktura społeczna jest siecią złożonych stosunków międzyludzkich. W jego ujęciu struktura społeczna jest układem pozycji, natomiast organizacja jest układem ról społecznych.
[edytuj] Koncepcja konfliktowa
Jej pomysłodawcą teoretycznym był Thomas Hobbes, do jej zwolenników należeli Karol Marks i jego następcy. Według nich społeczeństwo składa się z wzajemnie zwalczających się grup dążących do dominacji. Konflikt klasowy jest przy tym czynnikiem zmian społecznych. Państwo powstaje w drodze regulacji społecznych. Wtedy gdy społeczeństwo jest tak zróżnicowane, że prawa naturalne nie są wstanie rozwiązać tych różnic. Władza publiczna, która powstaje ma za zadanie chronić grupę posiadającą własność.
W ujęciu marksistowskim struktura społeczna ogranicza się do struktury klasowej, przy czym sama struktura społeczna wynika z relacji między pracą a kapitałem.
[edytuj] Koncepcja interakcyjna
Jej zwolennikiem był m.in. Herbert Blumer. Koncepcja ta odrzuca samo pojęcie struktury społecznej jako pewnego układu elementów tworzących całość. Ich zdaniem istotą życia społecznego są przede wszystkim interakcje, jakie zachodzą między ludźmi podejmującymi wspólne działanie. Tak więc strukturę społeczną należałoby rozumieć jako pewien proces oraz układ porozumień i uzgodnień pomiędzy jednostkami. Następuje zróżnicowanie społeczne. Społeczeństwo opiera się na rodzinie i religii. Pojawia się sprawniejsza organizacja, która gwarantuje nowe możliwości.
[edytuj] Koncepcja strukturalistyczna
Clauda Lévi-Straussa zakłada, że opisywane przez badaczy społeczeństw struktury to tylko modele przydatne w analizie mechanizmów zachodzących w społeczeństwach, natomiast mechanizmy te kształtowane są poprzez struktury głębokie istniejące w ludzkich mózgach.
[edytuj] Koncepcja strukturacji
Wprowadzona przez Anthony'ego Giddensa zakłada, że rzeczywistość społeczna ma dualną naturę. Z jednej strony struktura jest układem reguł działania, ale także umożliwia zaistnienie działań społecznych, jest elementem dynamizującym działanie społeczne.
[edytuj] Ujęcie holistyczne
Struktura jest mechanizmem homestatycznym, utrzymującym się w równowadze dzięki temu, iż jednostki przypisywane sa do ról pełnionych w społeczeństwie, przy czym o jej kształcie czy zmianie decydują zinstytucjonalizowane normy społeczne. W opozycyjnym ujęciu mikrospołecznym, podłożem kształtowania się struktury społecznej są mechanizmy psychologiczne indywidualnych jednostek, które kształtują ją dzięki własnej aktywności.
[edytuj] Schematy struktury społecznej
[edytuj] Funkcjonalny
W schemacie funkcjonalnym, struktura społeczna uznawana jest za system stosunków i zależności wzajemnych wynikających z podziału funkcji i wymiany usług. Jest wytworem integracyjnej teorii społeczeństwa (struktura społeczna jako zintegrowany system utrzymywany w harmonii dzięki stale trwającym procesom).
Na podstawie analizy funkcjonalnej Robert Merton wyróżnił 5 typów indywidualnego przystosowania:
- konformizm - zapewnia równowagę w społeczeństwie, jest zorientowany na podstawowe wartości
- innowacja - spowodowana intensywnym dążeniem jednostki do sukcesu, przyczynia się do rozwoju społeczeństwa
- rytualizm - z obawy przed ostrą konkurencją jednostka odrzuca dążenie do szybkiego awansu, co prowadzi do rutynizacji życia
- wycofanie - odrzucenie celów kulturowych i środków instytucjonalnych (jednostka pozostaje częścią społeczeństwa, ale jest w nim obcą osobą)
- bunt - negacja celów i wartości wyznawanych w społeczeństwie, prowadzi do chęci przekształcania struktury społecznej
[edytuj] Dychotomiczny
Przyjmuje postać dwuczłonowego podziału biegunowego społeczeństwa na grupy o przeciwstawnych celach (uprzywilejowanych-upośledzonych, pracujących-nie pracujących, posiadających-nieposiadających itp.), zakłada, że cele te są antagonistyczne (odwołuje się do konfliktowej teorii społeczeństwa). Opisuje również jednostronne zależności typu władzy lub decydowania o czyichś losach przy użyciu środków przymusu.
Dzieli władzę na dwie kategorie:
- władza ekonomiczna - wyrażona w przewadze ekonomicznej jednych ludzi nad drugimi, wynikającej z posiadania środków produkcji
- władza polityczna - zdolność narzucania i wykonywania decyzji
[edytuj] Gradacyjny
Struktura społeczna jest tu ujmowana jako system stosunków porządkujących, opartych na zasadach klasyfikacyjnych - społeczeństwo dzielimy ze względu na stopień posiadania przez nie cechy. Prowadzi to do pojmowania społeczeństwa jako układu warstw społecznych rozmieszczonych jedna nad drugą. Podstawową warstwą społeczną jest warstwa średnia.
Schemat gradacji dzielimy ze względu na ilość uwzględnianych czynników na:
- gradację prostą - system warstw wyodrębnionych na podstawie jednej cechy
- gradację syntetyczną - obejmuje równocześnie kilka czynników, ma charakter złożony
Struktura społeczna danej grupy czy społeczeństwa nie jest zjawiskiem trwałym. Społeczeństwo ciągle podlega własnej restrukturyzacji.
[edytuj] Elementy struktury społecznej
- struktura klasowa
- struktura warstwowa
- struktura zawodowa
- struktura demograficzna (podział wg płci, wieku, miejsca zamieszkania)
Dla celów analitycznych wyróżnia się kilka rodzajów struktury społecznej:
- struktura socjometryczna
- struktura przywództwa
- struktura komunikacji
[edytuj] Literatura
- Błuszkowski Jan, Struktura społeczna, [w:] Społeczeństwo i polityka K.A. Wojtaszczyk (red.), Warszawa 2002.
- Ossowski Stanisław, O strukturze społecznej, Warszawa 1982.
- Turowski Jan, Socjologia. Wielkie struktury społeczne, Lublin 1999.
