Şehir Kethüdası
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Şehir Kethüdası, Osmanlı döneminde şehirlerde oturan halkın, merkezî ve yerel idare ile olan ilişkilerini düzenleyen ve devlete karşı halkı temsil etmek üzere, her mahallenin başında bulunan kethüdâ ve bütün mahalle kethüdâlarının üzerinde deki kethüdaya verilen isim. Bazı şehirlerde şehir kethüdâsı bazılarında ise “şehir emîni” unvanı kullanılıyordu.
[değiştir] Kethüda seçimi
Şehir kethüdâları genellikle halkın ileri gelenleri anlamına gelen “âyân-ı vilâyet” arasından seçilirdi. Çünkü XVI. asırdan itibaren Osmanlı şehirlerinde devlet ile reaya arasındaki ilişkiyi düzenleyenler “eşraf ve âyân diye nitelendiriliyordu. Bu kesime mensup olanlar zengin tüccarlar, esnafın yaşlı ve tecrübeli olanları, ulemâ, imam, hatip gibi tanınmış din adamları ile meşhur tarikat şeyhleri idi1. Devletin merkezden gönderdiği ferman ve hükümlerde mutasarrıf, mütesellim, kadı gibi görevlilerin yanı sıra âyân ve iş erlerine de hitap ediliyordu. Bunu pek çok sicil hükümlerinde ve ferman sûretlerinde görebilmekteyiz. Ancak, Kanunî devrinden II. Mahmud zamanına kadar devam eden ve devlete hizmet eden ayanlar son zamanlarda kazandıkları güç ve imkânlarla devleti sıkıntıya sokmuşlar ve bunun neticesinde sık sık birtakım önlemlerin alınmasına sebep olmuşlardır.
[değiştir] Görevleri
Şehir kethüdâlarının başlıca görevleri, şehre uğrayan kamu görevlilerini, sefere çıkan veya eşkıya takibine giden askerî birlikleri, yolculuk yapan ya da göreve giden vali, mutasarrıf, mütesellim gibi devlet yöneticilerini ağırlamak ve konaklamalarını sağlamak ve bu işler için yapılan harcamaların defterini tutmaktı. Şehir kethüdâsının başka bir görevi de devlete toplanan vergilerin edası ile ilgilenmektir. Vergilerin tevzî ve taksim edilmesi, mahallerde ekonomik duruma göre kimin, ne kadar vergi vereceği, kimin muaf olduğunun tespit edilmesi gibi görevleri de yapmakta idiler.
Şehir kethüdâsını, şehri ilgilendiren her konuda, özellikle devletle olan ilişkilerde reâyanın bir temsilcisi olarak nitelendirebiliriz. Devlet işlerinin yürütülmesine yardımından dolayı askerî sınıf içine alınmıştır. Şehir kethüdâsı bir yandan devlet görevlisi niteliğini taşırken, bir yandan da şehirdeki üreticilerin ve ticaret erbâbının lideri konumunda yer almaktadır.
Şehir kethüdâları, şehrin ileri gelenleri ve halkın münasip gördüğü kişiyi hükümete teklif etmeleriyle seçilirlerdi. Sancak beyi teklif edilen kişiyi merkeze arzeder ve halkın genel kabul gördüğü genellikle uygun bulunarak berât-ı hümâyun gönderilirdi. Kanunsuz işlere başvuran veya zulüm yapan şehir kethüdâsı, halkın sancak beyine şikayeti doğrultusunda değiştirilebiliyordu.
Şehir kethüdâlarının görev süreleri belli bir kayda bağlanmadığı görülmektedir. Göreve atanmalarında, halkın seçimi ve memnuniyeti esas olduğundan herhangi bir yolsuzluk ve vefat durumu haricinde görevde kaldıklarını söylenebilir.
