Ağrı İsyanları
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Lütfen bağlantı tanıtmak için benzer sayfalara bakıp yardımcı olunuz.
Bu şablon Ekim 2006 tarihinden beri duruyor, bağlantı ekledikten sonra kaldırılabilir.
1926 - 1930 yılları arasında bugünkü Ağrı (il) ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen etnik kökenli isyanların genel adı.
Mayıs 1926'da Soğanlı,Kızılbaşoğlu,Cilkanlı,Bilhanlı,Cinganlı aşiretleri Ağrı'daki Brosonlu İbrahim ve adamları ile birleşerek ayaklandılar.İran'daki Yusuf Taso ile beraber 1000 kadar atlının İran sınırını geçip Brosonlunun yardımına gelmesi üzerine ayaklanma büyüdü.Bunun üzerine başlatılan askeri harekat ilk başlarda başarısız oldu.Doğubeyazıt'a çekilen ordu birlikleri haziran ayında, ikinci bir harekata başladı.Bunun üzerine isyancılar İran'a kaçtı.İran hükümetinden ,sınırda gerekli önlemleri almasi ve geçişleri önlemesi istendi.1927 Eylül'ünde,Suriye'de konuşlanmış olan Hoybun cemiyeti'ninde desteğiyle İstanbul'da askeri egitim almış, Sivas Kongresi'nde ulusal kurtuluş hareketini desteklemiş İhsan Nuri Paşa liderliğinde bölgedeki aşiretlerden oluşan bir grup ,İran sınırını aşarak yeni bir isyan başlattı.Askeri birimlerin yetersiz kalması sonucu isyankar grup ,içinde Doğubeyazıt'ın da bulunduğu bir bölgeyi denetimi altına aldı.Kontrolleri altına aldıkları bölgede ,Hoybun cemiyeti'nin desteğiyle Ağrı Cumhuriyeti'ni ilan ettiklerini açıkladılar.
Gelişmeler üzerine Ankara Hükümeti aynı yıl il merkezinin Doğubeyazıt'tan Karaköse'ye (Ağrı) taşınmasına karar vererek direnişçileri, onların yakın dostları aracılığıyla direnişten caydırmaya çalıştı.1928 yılında ayaklanmanın liderleri ile askeri ve sivil idareciler arasında ayaklanmanın sona ermesi amacıyla yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamadı.Hükümet ,hareketi bastırmak için, 28 Aralık 1929'da aldığı bir kararla 1930 Haziranında Ağrı’ya bir kuvvet gönderdi.Salih Omurtak komutasindaki birlikler ilk başlarda fazla başarı elde edemediler. Ancak Türkiye ile İran arasında bir sınır düzenlemesi yapılarak Van’ın bir bölümü İran’a verilip ,Küçük Ağrı Dağı Türkiye sınırları içine alındı. Böylece isyancıların İran yolu kapanmiş oldu. Aynı tarihlerde İran kuvvetlerininde kendi taraflarında başlattıkları askeri harekat sonucunda ,1930 Eylül'ünde bölge isyancılardan tamamen temizlendi.Daha sonra Adana Ağırceza Mahkemesi'nde yapılan yargılamalarda 34 kişi idam cezasına çarptırıldı.1938'de Karaköse olan ilin adı ,Ağrı olarak değiştirildi.
