Nuru'l-Envâr

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Sühreverdi'nin Felsefesinde Tanrı Kavramı: Nuru’l-Envâr: İslâm düşüncesinde Tanrı ve O’nunla başlayan varoluş süreci önemini daima korumuştur. Düşünürler varlığı, çoğu zaman ona varlık kazandıran İlk’den yola çıkarak açıklamışlardır. Bu sebeple her şeyin ilk nedeni olarak “Tanrı”, üzerinde en çok araştırma yapılan ve tartışılan konulardan biri olmuştur. Böylesi bir ontolojik çalışmada da bu konunun ayrı bir önemi bulunmaktadır. Ayrıca Zorunlu Varlık (Vâcibu’l-Vucûd) yani Tanrı ile, olurlu varlık (mümkin)/âlem arasındaki sebep ve sebepli, ezelilik ve ebedilik, (öncelik ve sonralık), öz ve mahiyet, varlık ve varoluş gibi konular etrafında kapsamlı tartışmalar yapılmıştır. Sühreverdî de, pek çok düşünür gibi sisteminde bu problemlere yer vermiş, kendi tarzına uygun çözüm önerileri ileri sürmüştür. Ancak o, pek çok düşünürden farklı olarak, ontolojik açıdan Tanrı’ya bakışını işrâk öğretisinin karakteristiğinin bir gereği nûrun en yüksek belirlenimi ve bu belirlenimin keşfle bilinmesi üzerine temellendirmiştir. Bu anlayışa göre kurgulanan hiyerarşinin en üstünde en mükemmel varlık, yani Nuru’l-Envâr yer alır. Bu yönüyle Tanrı varlık veren ilk ilke olarak, ontolojik açıdan en önemli unsur olarak karşımıza çıkar. İslâm düşünürlerinin neredeyse tamamına yakını evrendeki oluşu zorunlu-olurlu varlık düşüncesinden hareketle açıklamışlardır. Bir anlamda sebep-sonuç, illet-ma’lul ilişkisi şeklinde bir yaklaşımla, sebeplerin sebebinde son bulan ve ilk nedeni de “zorunlu” ilke olarak belirleyen bu anlayışın merkezinde Tanrı’ya yer verilmiştir. Bu bağlamda Sühreverdî de, kendi öncelleri gibi metafizik anlayışını Tanrı eksenli oluşturmuş, evrenin varlığa çıkışını Tanrı’dan bir feyzle açıklamıştır. Dolayısıyla evrendeki bütün kozmik ilkelerin ilkesini, Tanrı olarak belirlemiştir. Sühreverdî’nin felsefesini en kapsamlı ve en olgun biçimde bize yansıttığı “Hikmetü’l-İşrâk” eserini incelediğimizde, bu eserde mantık, metafizik ve eskatolojik konuların ele alındığını, ancak eserin ana konusunu Tanrı ve Tanrı’ya bağlı olarak ortaya çıkan formların oluşturduğu görülecektir. Sühreverdî’nin felsefesinin temel kavramının nûr olduğunu belirtmiştik. Nasıl ki o, bütün varlığı nûrun çeşitli yoğunluk dereceleri ya da nûrun olmayışı ile açıklıyorsa, Tanrı’yı da bu kavramla ifade etmiştir. Sühreverdî’ye göre Tanrı, Nûru’l-Envâr (Nûrların Nûru)’ dır. Yani Tanrı en yoğun, en parlak, en mükemmel, kendisinden daha şiddetli ve daha fazla nûr bulunmayan Nûr’dur. Nurları’n-Nuru O’dur. İlk ilke ve Son amaç O’dur. Her şeyi ahenkle düzenleyen, kemalinin sınırı olmayan O’dur. Tanrı’nın ışığının yansıması, yoğunluğu, parlaklığı sonsuz ve sınırsızdır. Hiçbir şey, O’nu kuşatamaz. O’na nispet edilecek ilim kudret gibi her nitelik, O’nun nûrluluğundan başka bir şey değildir. O’nun nûru, bütün eşyâya hakimdir. Yine o Tanrı için birçok isimlendirmenin yanında şunları da sık sık kullanır. “Mebde-i Evvel-İlk İlke”, “Ğâye-i Aksâ-Ulaşılabilecek en son amaç”. Tanrı’nın nûru, tıpkı yıldızlar arasında güneş ışığının onların hepsinden parlak ve onların kaynağı olması gibi bütün nûrlardan daha fazladır ve hepsinin kaynağıdır. Sühreverdî’ye göre, bütün mükemmelliklerin kendisinde toplandığı ve kendi dışındaki bütün mükemmelliklerin de kaynağı olan Tanrı, aynı zamanda ezeli ve ebedî varlıktır. (Geniş Bilgi için bkz. Eyup Bekiryazıcı, Sühreverdi'nin Felsefesinde Ontoloji Problemi)