Opsiyon
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Opsiyon Latince bir terim olup tercih, seçim anlamına gelmektedir. Ekonomi dünyasında opsiyon sözleşmeleri herhangi bir varlığı belirli bir vadede ya da vadeye kadar belirli bir miktarda, belirli bir fiyattan alma ya da satma hakkı veren sözleşmelerdir.
Konu başlıkları |
[değiştir] Özellikleri
Opsiyon piyasalarında alıcı açısından iki çeşit opsiyon vardır:
- Alım opsiyonu (Call Option)
Alıcısına gelecekte belirli bir miktarda varlığı, belirli bir fiyattan alma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir.
- Satım opsiyonu (Put Option)
Alıcısına gelecekte belirli bir miktarda varlığı, belirli bir fiyattan satma ya da satın alma hakkı veren opsiyon sözleşmesidir.
Bu iki opsiyonda da taraflar miktar, işlemin vadesi, vade tarihindeki fiyat ve opsiyon hakkını alan tarafın ödeyeceği prim konusunda bugünden anlaşırlar. Anlaşma tarihinde opsiyon hakkını alan taraf anlaşılan prim miktarını opsiyon hakkını veren tarafa nakden öder. Bunun dışında herhangi bir para değişimi yapılmaz.
Opsiyonların uygulanabilme vadelerine göre ise iki türü vardır:
- Amerikan tipi opsiyon
- Avrupa tipi opsiyon
Amerikan tipi opsiyonlar vadeden önce herhangi bir tarihte opsiyon alıcısı tarafından kullanılabilirler. Avrupa tipi opsiyonlar ise yalnızca vadesinde kullanılabilirler. Bu yüzden Amerikan tipi opsiyonların değeri genelde Avrupa tipi opsiyonların fiyatlarından yüksektir.
1973 yılında Amerikan Ekonomistler Fischer Black, Myron Scholes ve Robert C. Merton aynı zamanda opsiyonların gerçek değerlerini belirleme yöntemi adlı birbirinden ayrı iki makale yayınlamışlardır. Black Scholes Option Pricing Model. Scholes ve Merton’ın çalışmaları 1997 yılında Nobel Ödülünü almıştır.
[değiştir] Terimler
- Opsiyon primi: Opsiyon alıcısının opsiyon satıcısına ödediği bedeldir. Genelde işlem anında ödenir ve opsiyonun kullanılmadığında bir durumda ise alıcıya iade edilmez. Opsiyonun fiyatıdır.
- Kullanma / Uygulama fiyatı: Opsiyon sözleşmesinde önceden belirlenen ve opsiyonun kullanıldığında, söz konusu varlık (ing. underlying) için ödenecek alım ya da satım fiyatıdır. (genel kullanımda strike olarak geçer)
- Opsiyon kârda: Opsiyonun, alıcısı açısından uygulanabilir değerde olması durumudur; yani opsiyon kârdadır.
-
- alım opsiyonunda: Kullanım fiyatı + prim < spot fiyatı
- satım opsiyonunda: Kullanım fiyatı > spot fiyatı + prim
- Opsiyon zararda: Opsiyonun, alıcısı açısından uygulanabilir değerde olmaması durumudur; yani opsiyon zarardadır.
-
- alım opsiyonunda; Kullanım fiyatı + prim > spot fiyatı
-
- satım opsiyonunda ; Kullanım fiyatı< spot fiyatı + prim
- Opsiyon ne kârda ne de zararda)
Opsiyonun, alıcısı açısından ne uygulanabilir değerde olması ne de olmaması durumudur. Yani opsiyon ne kârda ne de zarardadır.
-
- alım opsiyonunda; Kullanım fiyatı + prim = spot fiyatı
-
- satım opsiyonunda ; Kullanım fiyatı = spot fiyatı + prim
- Alım-Satım opsiyonu paritesi:
Alım ya da satım opsiyonlarından birinin bulunmadığı piyasalarda bulunan opsiyon, opsiyonun altında yatan varlık ve borçlanma kullanılarak bulunmayan opsiyona eşdeğer bir opsiyon elde edilebilir. Buna "Alım-Satım opsiyon paritesi" (Put-Call parity) adı verilir. Aşağıdaki denklem ile açılanır:
P+S=C+B(x)
Burada P satım (Put) opsiyonu değeri, S opsiyonun altında yatan varlık (örneğin hisse senedi), C alım (Call) opsiyonu değeri ve B(x) opsiyonun vadesi geldiğinde alım-satım için uygulanacak olan ve önceden üzerinde anlaşılmış olan uygulama fiyatının (Exercise Price) bugünkü değeridir (Present Value). Bu eşitliğin geçerli olabilmesi arbitraj fırsatlarının tüketilmiş olması ya da işlem maliyetlerinin arbitraj getirisinden yüksek olması gerekir.
Örneğin, Alım opsiyonunun bulunmayıp Satım opsiyonunun bulunduğu bir piyasada yukarıdaki parite denkleminden yararlanarak getirisi Alım opsiyonuna denk bir portföy oluşturulabilir:
C=P+S-B(x)
Satım opsiyonu ve opsiyon altında yatan varlık satın alınıp uygulama fiyatının bugünkü değeri kadar borç verilirse portföyün getirisi Alım opsiyonunun getirisine denk olacaktır.
[değiştir] Opsiyon fiyatını etkileyen faktörler
- Spot piyasa fiyatı
- Kullanım fiyatı
- Vadeye kalan süre
- Hisse senedinin volatilitesi(değişkenliği)
- Risksiz faiz oranı
- Temettü
[değiştir] Opsiyon'a bir örnek
Bir çiftçi tarlasındaki ürününü hasat zamanında (diyelim ki 4 ay sonra) kilosunu en az 3 ytl den satmak istiyorsa bugün belirli bir prim ödeme karşılığında 4 ay sonra ürününü 3 ytl den satım opsiyonu satın alır. 4 ay sonra piyasada o ürün 3 ytl den daha düşük bir fiyat seviyesinde ise ürününü 3 ytl den satma hakkına ship olur. Ancak eğer piyasada fiyat düzeyi 3 ytl den daha yüksek ise ürününü daha yüksek olan piyasa fiyatından piyasaya satar ve bu tercihi (opsiyonu) için primin maliyetine katlanır.
Amaç: 3 ytl nin altına ürününü satmamayı garanti altına almak.
Bedel: Prim maliyeti
