Азербайджан

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

{{wikifyAzərbaycan Respublikası Rəsmi dili Azərbaycan dili Paytaxt Bakı Böyük şəhərlər Gəncə, Naxçıvan, Mingəçevir, Quba Paytaxtın koordinatları 40° 22' Şm, 49° 53' Ş Ümummilli lider---HEYDƏR ƏLİYEV Prezidenti İlham Əliyev Baş Nazir Artur Rasizadə Sahə

- Ümumi
- % Su 111-ci yer

86,600 km² Negligible Əhali

- Ümumi (İyul 2004 təqribən)
- Sıxlıq 89-cu yer

7,868,385 90/km². Müstəqillik

- Tarix SSRİ-dən

30 Avqust 1991 Pul vahidi Azərbaycan Manatı (AZN) Saat qurşağı UTC +4 (DST +5) Milli himn Azərbaycan Respublikasının Milli Himni İnternet TLD .az Telefon kodu 994 بو مقاله، تورک-عرب الیفباسنداکی آذربایجان رسپوبلیکاسی مقاله سینین قارشیلیغی دیر.Azərbaycan Respublikası, Qafqazda, böyük bir hissəsi cənub-qərbi Asiyaya, şimalda kiçik bir hissəsi ilə Avropaya daxil olan və Xəzər dənizinə sahili olan dövlət.

Mündəricat 1 Ərazi 2 Əhali 3 Dövlət Quruluşu 3.1 Dövlət Rəmzləri 4 Paytaxt 5 İqtisadiyyat 6 Dil 7 Din 8 Təhsil 8.1 Universitetlər 9 Münaqişə 10 Bayramlar və xüsusi günlər 10.1 Rəsmi 10.2 Dini 11 Şəkillər 12 Xarici keçidlər

[redaktə / تحریر] Ərazi Azərbaycan Respublikasının ərazisi - 86,6 min km² (11,5% meşələr, 1,6% su hövzələri, 50,0% becərilən torpaqlar, o cümlədən 27,0% otlaqlar, 36,9% sair torpaqlar) təşkil edir.

Ölkə 39° 24', 41° 54' şimal en dairələri arasında və 44° 46', 50° 45' şərq uzunluğunda, Bakı 40° paralel üzərindədir.

Sərhədlərin ümumi uzunluğu 3472km, onun 825 km-i su sərhəddidir. Cənubdan İran-la 765 km vəTürkiyə ilə 15 km (bəzi məlumatlarda 13 və ya 11), şimaldan Rusiya ilə 391 km, şimali-qərbdən Gürcüstan ilə 471 km, qərbdən Ermənistan ilə 1007 km həmsərhəddir. Sahil xəttinin uzunluğu - 713 km, Bakıdan şimal qütbünə qədər olan məsafə 5550 km, ekvatora qədər olan məsafə isə 4440 km-dir. Azərbaycan Respublikası Cənubi Qafqazın şərq hissəsində, Xəzər dənizinin sahilində yerləşir və sahəsi 86,6 min kv. km-dir.

Dəniz səviyyəsindən ən ucqar nöqtə Bazardüzü (4466), ən aşağı nöqtə isə -28 m Neftçala rayonu ərazisindədir. orta yüksəklik 657 m-dir.

[redaktə / تحریر] Əhali 2004-cü ilin əvvəlinə Azərbaycan Respublikasının əhalisi 8 milyon 265 min nəfər, o cümlədən 4 milyon 254 min nəfər və ya 51,5 faizini şəhər və 4 milyon 11 min nəfər və ya 48,5 faizini kənd sakinləri təşkil etmişdir. Ölkə əhalisinin ümumi sayından 4 milyon 58 min nəfəri, yaxud 49 faizi kişi, 4 milyon 207 min nəfəri və ya 51 faizi qadınlardır.

Əhalinin yaş strukturu aşağıdakı kimi səciyyələnir: əhalinin ümumi sayından 26 faizi 0-14 yaşda, 67 faizi 15-64 yaşda, 7 faizi isə 65 və yuxarı yaşda olanlardır. Əhalinin 29 faizi 18-34 yaşda olan gənclərdir, onların yarıdan bir qədər çoxu şəhər yerlərində yaşayır.

Əhalinin orta yaşı 31 yaş təşkil edir.

Əhalinin son siyahıyaalınmasının nəticələrinə görə ölkə əhalisinin 90,6 faizi Azərbaycan Türkləri, 2,2 faizi Ləzgilər, 1,8 faizi Ruslar, 1,5 faizi Ermənilər, 1,0 faizi Talışlar, 0,6 faizi Avarlar, 0,5 faizi Axıska Türkləri, 0,4 faizi Tatarlar, 0,4 faizi Ukraynalılar, 0,2 faizi Saxurlar, 0,2 faizi Gürcülər, 0,2 faizi Kürdlər, 0,13 faizi Tatlar, 0,1 faizi Yəhudilər, 0,05 faizi Udinlər, 0,12 faizi isə digər millətlərdir.

Qeyd: Ermənilərin çox böyük hissəsi Azərbaycan Respublikasının Dağlıq Qarabağ ərazisində yerləşir.

Öz millətinin dilində sərbəst danışa bilən əhalinin bütövlükdə ölkə üzrə xüsusi çəkisi 99,2 faiz olmuşdur. Azərbaycanlılar arasında bu göstərici 99,8 faiz təşkil etmişdir.

Əhalinin sayı (01.01.2005-ci il) - 8347.3 min nəfər

o cümlədən: kişilər - 4103,7 min nəfər, qadınlar - 4243,6 min nəfər

[redaktə / تحریر] Dövlət Quruluşu Azərbaycan Respublikasında qanunvericilik hakimiyyətini həyata keçirən orqan Milli Məclis, icra hakimiyyətini həyata keçirən Prezident, Məhkəmə hakimiyyətini həyata keçirən orqan Azərbaycan Respublikasının məhkəmələridir.

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya ilə müəyyən edilmiş unitarlığı spesifikliyə malikdir. Bu da onun tərkibində Naxçıvan Muxtar Respublikası-nın dövlət hakimiyyəti statusuna malik olmasıdır. Konstitusiyaya görə Naxçıvan Muxtar Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkibində muxtar dövlətdir. Orada qanunverici hakimiyyəti Naxçıvan Muxtar Respublikasının Ali Məclisi, icra hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının Nazirlər Kabineti, məhkəmə hakimiyyətini Naxçıvan Muxtar Respublikasının məhkəmələri həyata keçirir. Naxçıvan Muxtar Respublikasında ali vəzifəli şəxs Ali Məclisin sədridir.

[redaktə / تحریر] Dövlət Rəmzləri Azərbaycan Respublikasının dövlət rəmzləri Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı, Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi və Azərbaycan Respublikasının Dövlət himnidir.

Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı bərabər enli üç üfüqi zolaqdan ibarətdir. Yuxarı zolaq mavi, orta zolaq qırmızı, aşağı zolaq yaşıl rəngdədir və qırmızı zolağın ortasında bayrağın hər iki üzündə ağ rəngli aypara ilə səkkizguşəli ulduz təsvir edilmişdir. Bayrağın eninin uzunluğuna nisbəti 1:2-dir.

Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının və Azərbaycan Respublikası Dövlət gerbinin təsviri, Azərbaycan Respublikası Dövlət himninin musiqisi və mətni Konstitusiya qanunu ilə müəyyən edilir.

[redaktə / تحریر] Paytaxt Bakı Abşeron yarımadasının cənubunda, Xəzər dənizinin sahilində yerləşir, onun ərazisi 2200 kv km, əhalisinin sayı 3 milyona yaxındır. Bundan başqa hazırda Bakı şəhərində erməni qəsbkarlarının işğal etdiyi rayonlardan və Ermənistan Respublikasından qovulmuş 500 minə yaxın qaçqın və məcburi köçkünlər yaşayır.

Bakı özündə 11 inzibati rayonu, 5 şəhər tipli qəsəbəni birləşdirir.

[redaktə / تحریر] İqtisadiyyat Azərbaycan Respublikasının milli pul vahidi olan manat 1992-ci il avqustun 15-də Prezident Əbülfəz Elçibəy tərəfindən dövriyyəyə buraxılmışdır. 2006-cı il yanvarın 1-dən ölkədə köhnə manatla (AZM) bərabər yeni manat (AZN) da dövriyyəyə buraxılıb. AZN-nın dollarla nisbəti USD 1 = AZN 0,91 və ya USD 1 = AZM 4560. Xırda pul qəpik adlanır və 1 manat 100 qəpiyə bərabərdir. 1 AZN = 5000 AZM-ə bərabərdir.

Azərbaycan respublikasının dövlət büdcəsi 2007-ci il üçün 5,3 milyard manata (6,5 milyard ABŞ dolları) bərabərdir.

[redaktə / تحریر] Dil Azərbaycan Respublikası əhalisinin gündəlik ünsiyyət vasitəsi və rəsmi dövlət dili Azərbaycan dilidir.

Azərbaycan dili İran İslam Respublikasında Cənubi Azərbaycanda yaşayan 35 milyonluq Azərbaycanlının da ana dilidir. Rusiya-da, ABŞ-da, Türkiyə-də və Qərbi Avropa ölkələrində bir neçə milyon azərbaycanlı yaşayır. Bir neçə yüzilliklər ərzində müxtəlif ölkələrin sakinləri olmalarına baxmayaraq, bu gün də hansı ölkədə yaşamalarından asılı olmayaraq, Azərbaycanlılar bir-birlərini sərbəst anlayırlar. Beləliklə, yer üzündə hazırda Azərbaycan dilində danışan 50 milyondan çox adam yaşayır.

Azərbaycan dilinin fonem tərkibində 15 sait və 25 samit vardır. Bu 40 fonem Azərbaycan əlifbasında 32 hərflə işarə edilir.

Hazırda Azərbaycanda latın qrafikası əsasında yaradılmış Azərbaycan əlifbasından istifadə edilir. azerbaycanda konusulan azerbaycan türkcesini cogu türkiyelide anlamaktadır

[redaktə / تحریر] Din Azərbaycanın dinləri ölkənin indiki ərazisində yaşayan xalqlar və etnik qruplar arasında yayılmış dini cərəyanların məcmusundan ibarətdir. Azərbaycan Respublikasında müxtəlif dini konfessiyalar fəaliyyət göstərir. Ən geniş yayılmışı İslamdır. Digər dinlər bunlardır: Yəhudilik, Xristianlıq, Alban-udi kilsəsi.

"Dini etiqad azadlığı haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu (1992) hər bir şəxsin dinə münasibətini müəyyənləşdirmək və ifadə etmək hüququna və həmin hüququ həyata keçirməyə təminat yaradır.

Azərbaycanda yaşayan xalqların tarixən İslam dininə mənsub olması məlumdur. Hətta Nizami, Füzuli kimi dünyaca məşhur şəxsiyyətlərin, o cümlədən, adlarının sətirlərlə yer tutacağı bir sıra elm, mədəniyyət, dövlət xadimlərinin məhz mesəlman olması danılmaz faktdır.

Ancaq əsrlərlə başqa dinlərin nümayəndələrinə də xoş münasibət göstərən və onların dinlərinə xidmət etməklərinə mane olmayan azəri türkləri bunun qarşılığında İslamiyyət əleyhinə aparılan siyasətlərin qurbanı olub. Dinimizin əsasında yeri olmayan şiə-sünni qarşıdurmasının ən çox dəstəkləndiyi və artıq "tez-tez qanayan yara" halına gətirildiyi coğrafiyalardan ən başlıcalarından biri də ölkəmizdir. Bu isə mənfur qonşularımızın və İslamiyyət düşmənlərinin xeyrinədir.

Hal-hazırda Azərbaycanda İslam dini üstün mövqe tutur. Məzhəblərə gəldikdə isə azərbacanlıların çoxu (67%) 12 imam şiələridir. Bu əsasən Səfəvilər (16-18-ci əsrlər) dövlətinin Azərbaycan ərazisində bu məzhəbi təbliğ etməsi ilə bağlıdır.

Bir faktı da qeyd etmək lazımdır ki, "qılınc müsəlmanı" termini azərbaycan xalqına, ələlxüsus da əhalinin əksəriyyətini təşkil edən azəri türklərinə şamil edilə bilməz. Belə ki, Xəzər türklərinin Tək Tanrılıq prinsiplərinə uyğun olan dinə (Atəşpərəstlik deyil) sitayiş etməsi məlumdur. Xəzərlər bir müddət müsəlman-ərəb qoşunlarına qarşı döyüşdükdən sonra elçilər göndərmiş və İslamiyyətin əsl mahiyyətini anladıqdan sonra qəbul etmişdirlər. Hətta bu təslimiyyət günlərimizə qədər davam edən və, Rəbbimizin iznilə, Axirətə qədər davam edəcək sadiqliyə çevrilmişdir.

[redaktə / تحریر] Təhsil Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası, həmçinin bax- TQDK

[redaktə / تحریر] Universitetlər Bakı Dövlət Universiteti Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası Azərbaycan Texniki Universiteti Azərbaycan Texnologiya Universiteti (Gəncə ş.) Azərbaycan Memarlıq və İnşaat Universiteti Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Azərbaycan Dövlət Pedaqoji Universiteti Azərbaycan Dillər Universiteti Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyası Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Universiteti Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyası Azərbaycan Kooperasiya Universiteti Azərbaycan Tibb Universiteti Azərbaycan Dillər Universiteti Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu Azərbaycan Milli Konservatoriyası Azərbaycan Dəniz Akademiyası Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Akademiyası (Gəncə ş.) Azərbaycan Əmək və Sosial Münasibətlər Akademiyası Bakı Slavyan Universiteti Bakı Musiqi Akademiyası Sumqayıt Dövlət Universiteti Milli Aviasiya Akademiyası Mingəçevir Politexnik İnstitutu Naxçıvan Dövlət Universiteti Naxçıvan Müəllimlər Universiteti Gəncə Dövlət Universiteti Lənkəran Dövlət Universiteti Qafqaz Universiteti Bütün bunlardan başqa ölkədə 13 özəl universitet də fəaliyyət göstərir.

[redaktə / تحریر] Münaqişə Dağlıq Qarabağın Erməni mənşəli əhalisini provakasiya edən erməni seperatçılarının müstəqillik tələbləri Azərbaycanla qonşu Ermənistan arasında 1989-cu ildən bəri davam edən silahlı münaqişəyə səbəb olmuşdur. Hal - hazırda Dağlıq Qarabağ və ona bitişik rayonlar Erməniştanın işğalı altındadır.İşğal altında olan ərazi Azərbaycanın ümumi ərazisinin 20%-ni təşkil edir. Silahlı münaqişə nəticəsində Dağlıq Qarabaq və 7 ətraf rayonun 1 000 000-a yaxın azərbaycanlı əhalisi öz yaşayış yerlərini tərk etmiş, 24 000 -dən çox adam qətlə yetirilmiş, 50 000 nəfər yaralanmış və ya şikəst olmuşdur. Hazırda ölkələr arasında 1994-cü ildə imzalanmış atəşkəs qüvvədə olsa da erməni tərəfin muntəzəm olaraq atəşkəsi pozması nəticəsində 10000-ə qadər azərbaycanlı həlak olmuşdur.

Hərbi təcavüz zamanı ələ keçirilmiş Azərbaycan ərazilərində 927 kitabxana, 464 tarixi abidə və muzey, 100-dən çox arxeoloji abidə, 6 dövlət teatrı və konsert studiyası dağıdılmışdır. Talan edilmiş muzeylərdən 40 mindən çox qiymətli əşya və nadir eksponat oğurlanmışdır.

Ermənistan Respublikası «Hərbi münaqişələr zamanı mədəni sərvətlərin qorunması haqqında» Haaqa Konvensiyasının və «Mədəni sərvətlərin qeyri-qanuni dövriyyəsi haqqında» Paris Konvensiyasının müddəalarını kobudcasına pozaraq Azərbaycanın mədəni sərvətlərini talamaqla məşğuldur.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul edilmiş 822, 853, 874, 884 saylı qətnamələrində Azərbaycan Respublikasının ərazi bütövlüyünün tanınmasına və işğal olunmuş Azərbaycan ərazilərinin qeyd-şərtsiz azad edilməsi tələblərinə baxmayaraq, Ermənistan Respublikası bu gün də işğalçılıq siyasətini davam etdirir.

Dağlıq Qarabağ Naxçıvan Muxtar Respublikası Şuşa Naxçıvan Lankaran Bakı(Paytaxt) Şəki Şamaxı Qobustan Gəncə Sumqayıt Agdam Mingəçevir Ali Bayramli Yevlax Lerik Xacmaz Naftalan Nafçala Salyan Şirvan Siyazan Zardab Balakən

[redaktə / تحریر] Bayramlar və xüsusi günlər

[redaktə / تحریر] Rəsmi 1 Yanvar - Yeni İl 20 Mart - 21 Mart - Novruz bayramı 28 May - Respublika günü 15 İyun - Milli Qurtuluş günü 26 İyun - Azərbaycan Silahlı Quvvələri günü 18 Oktyabr - Azərbaycan Respulikasının Dövlət Mustəqilliyi günü 12 Noyabr - Konstitusiya Günü 17 Noyabr - Milli Dirçəliş günü 31 Dekabr - Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəyliyi günü

[redaktə / تحریر] Dini Qurban Bayramı (2 gün) Ramazan Bayramı (2 gün)

[redaktə / تحریر] Şəkillər

Bakı (Dağüstü parkdan görünüş)

Qız Qalası

Hökümət Evi

Heydər Əliyev Fondu

Bakı Soveti Metro St. yaxınlığı

İçəri Şəhər

Hyatt Park

ISR Plaza

[redaktə / تحریر] Xarici keçidlər

Commons-da

Azərbaycan Respublikası ilə əlaqədar fayllar var.

Azərbaycan Portalı Azerbaijan Links President.az Milli Məclis Heydər Əliyev Azerigenocide Qarabağ Virtual iqtisadi araşdırmalar mərkəzi İqtisadi islahatlar mərkəzi

 Azərbaycan Tarixi  
Click to show

Qədim Tarixi Qafqaz Albaniyası Şirvanşahlar İslam Azərbaycanı Müstəqil xanlıqlar Rus idarəçiliyi Azərbaycan Demokratik Respublikası Sovet Azərbaycanı Qara Yanvar Azərbaycan Respublikası

Türk Dövlətləri və Muxtar Türk Qurumları

Müşahidəçilər: Bosniya və Hersoqovina | Mərkəzi Afrika | Rusiya | Şimali Kipr Türk Respublikası | Tayland

Müşahidəçi Təşkilatlar: Afrika Birliyi | Birləşmiş Millətlər | Ərəb Birliyi | ECO | Bitərəf Dövlətlər Hərəkatı

Koordinat: 40° 6' Şi, 47° 19' Şə

بو مقاله، تورک-عرب الیفباسنداکی آذربایجان مقاله سینین قارشیلیغی دیر.Retrieved from "http://az.wikipedia.org/wiki/Az%C9%99rbaycan_Respublikas%C4%B1" Kateqoriyalar: Azərbaycan | Coğrafiya | Ölkələr

ViewsMəqalə / مقاله Müzakirə / مذاکره Redaktə / تحریر Tarixçə / تاریخچه Alətlər sandığıDaxil ol və ya istifadəçi yarat Bələdçi Ana Səhifə / آنا صحیفه Kənd meydanı / کند میدانی Güncəl hadisələr / گونجل حادثه‌لر Son dəyişikliklər / سون دیشیکلر İxtiyari səhifə / ایختیاری صحیفه Qaralama dəftəri / قارالاما دفتری Kömək / کمک Bağışlar / باغیشلار Axtar

   Alətlər Sandığı

Bu səhifəyə keçidlər Əlaqəli redaktələr Qarşıya yüklə Xüsusi səhifələr Çap variantı Daimi keçid Bu məqaləyə istinad et Başqa dillərdə Afrikaans Aragonés العربية ܐܪܡܝܐ Asturianu Авар Беларуская Български বাংলা Brezhoneg Bosanski Català Česky Чăвашла Cymraeg Dansk Deutsch Zazaki Ελληνικά English Esperanto Español Eesti Euskara فارسی Suomi Français Arpitan Frysk Gaeilge Galego עברית हिन्दी Hrvatski Magyar Հայերեն Interlingua Bahasa Indonesia Ilokano Ido Íslenska Italiano 日本語 ქართული Қазақша 한국어 Kurdî / كوردي Kernewek Latina Lëtzebuergesch Limburgs Lietuvių Latviešu Македонски Bahasa Melayu Ekakairũ Naoero Plattdüütsch Nederlands Norsk (nynorsk) Norsk (bokmål) Occitan Иронау Kapampangan Polski Piemontèis پښتو Português Runa Simi Română Русский संस्कृत Sicilianu Scots Sámegiella Srpskohrvatski / Српскохрватски Simple English Slovenčina Slovenščina Shqip Српски / Srpski Svenska Тоҷикӣ ไทย Tagalog Türkçe Tatarça Удмурт Oyghurque Українська اردو Tiếng Việt Winaray ייִדיש 中文 Bân-lâm-gú

Bu səhifə sonuncu dəfə 15:05, 28 Fevral 2007 tarixində redaktə edilib. Bu məzmun GNU Free Documentation License əhatəsindədir. Gizlilik prinsipi Vikipediya haqqında İmtina etmə}}

Retrieved from "http://uz.wikipedia.org../../../%D0%B0/%D0%B7/%D0%B5/%D0%90%D0%B7%D0%B5%D1%80%D0%B1%D0%B0%D0%B9%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D0%BD.html"

Азербайджан

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Views

qatnovi / қатнови

O`zbek viki / Ўзбек вики

o`zgarishlar / ўзгаришлар

Qidiruv