Djeu d' bale
Èn årtike di Wikipedia.
Li djeu d' bale (on dit eto, a môde di spot : li blanke rinne), c' est èn amuzmint et on spôrt ki s' djowe sovint å mitan des viyaedjes, et k' est tipike del Walonreye.
Ene pårt di djeu d' bale si lome ene lûte.
Li bale k' on lome li casse, c' est ene bale di cur, 7 cm lådje, avou do såvlon dvins, foirt pezante. S' elle est frexhe, elle est fotowe.
Les djouweus ont tertos on want al mwin, k' est refoirci al påme. Mins po rivler, on bouxhe sol casse sins want.
Li djeu d' bale si djowe tins d' l' esté. I s’ djowe so on balodrome.
Les rwaitants divèt payî. Mins gn a pont d' intrêye : on ramasse åtoû do terin.
Li tnowe des djouweus d' bale, c' est tot blanc. Des longuès blankès marones; ene blanke tchimijhe, et ene blanke caskete. La pocwè k' gn a bråmint des djonnetes ki vnèt vey, et fé di tenawete ene clignete ås djouweus.
L' arbite u espert doet puvite djudjî si les bales tchaiynut dins l' terén u ådfoû. Ci n' est nén åjhey, ca gn a bråmint do berdelaedje.
Li contaedje des ponts si fwait pa 15, come å tenisse. L' ekipe di wangne a 15, pu 30, pu 40.
C' est purade el Province do Hinnot, ey ene miete so Nameur et l' Roman Payis, k' i gn a des ekipes. El Province do Lussimbork, n a yeu on djeu d' bale dins sacwants viyaedjes astok del province di Nameur, come Måtche-el-Fåmene et Hôt-Fayi. A Hôt-Fayi, n' aveut nou terén. On djouwéve sol voye et ezès coûs des måjhons vijhenes.
Li nombe d' ekipes a bråmint baxhî e 20inme sieke, avou l' avnowe del fotbale. Tolminme, gn aveut co, e 2006, el Walonreye, 3000 djouweus d' bale.
Foû del Walonreye, on djowe eto bråmint e djeu d' bale el Flande, el Frize, el Picårdeye francesse ey el Catalogne.
Li djeu d' bale a dné des nos d' plaeces come li "Plaece do djeu d' bale" a Brussele.
Ådvins |
[candjî] Droet do djeu
Ene ekipe di djeu d' bale comprind cénk djouweus: deus passîs, on ptit mitan, on grand mitan et on moxhî.
On les mete insi dins li stroet djeu : ås passes, les deus passîs; cénk shijh metes pa drî, li ptit mitan; a pô près ossu lon, li grand mitan; et ås moxhes, li moxhî.
Cwand i sont dins l' grand djeu : å tamis, i gn a l' livreu; dins les cwate-z ôtes, i gn a deus ki fwaiynut vizavi avou les passîs et deus dsu les drîs, onk di tchaeke costé do livreu.
Li livraedje si pout fé å roed bresse u al taxhlete.
Ene bale est boune s' ele tchait ådvins do stroet djeu. Elle est houte (ou "moxhe") cwand ele tchait houte do stroet djeu. (Cisse-lale est boune ossu).
Elle est mwaijhe
- cwand on l' djond avou ôte tchoi ki ses mwins ou li dvant ses bresses;
- cwand ele tchait foû do djeu;
- cwand elle est coûte (ça vout dire cwand ele tchait dins l' grand djeu).
Ene chasse, c' est wice k' ene bale a tcheyou a l' tere et sôrti do djeu sins k' on nel ratrape, ou eco la k' on djouweu l' a-st aresté dins l' djeu après l' prumî rdjblaedje. Li mårkeu d' chasses vint fé ene pitite lene avou s' pî ou on cayô et mete dissu l' lene do djeu ene pitite plantche mårkêye "1" po l' prumire chasse, et "2" po l' deujhinme.
Cwand on djowe ene chasse dins li stroet djeu, li pårteye k' est la mete ses djouweus etur li chasse et les moxhes, dismetant k' deus ou troes d' l' ôte pårteye, li cene ki tént l' grand djeu, ont l' droet di s' vini mete dins li stroet djeu ossu, mins etur les passes et l' chasse, et l' long des lenes po n' nén djinner l' livreu.
Tot d' shûte ki l' bale est livreye, i s' metnut å mitan do djeu po sayî do recassî l' bale et do wangnî l' chasse.
Po les pårteyes candjî d' plaece dins l' djeu, i fåt deus chasses s' i gn a pont d' pårteye k' arive a cwarante, sinon i n' e fåt k' ene. Dins les deus cas, c' est l' moumint po l' ekipe k' esteut dins li stroet djeu do vni å tamis et leyî leu plaece ås ôtes.
Po djouwer ene chasse, s' elle est dins li stroet djeu, les djouweus do grand djeu si polnut mete addé l' chasse divant l' livreye. Cwand elle est dins l' grand djeu, i s' metnut divant ou drî l' chasse, mins les djouweus do stroet djeu, zels, ni polnut nén vni dins l' grand djeu divant ki l' bale ni soeye rivlêye. Å moumint k' on va rivler po djouwer l' chasse, li mårkeu si vént mete so l' chasse avou on drapea e s' mwin po mostrer ås djouweus ewou k' elle est.
Po wangnî l' chasse, ene des pårteyes doet, etot rivlant, etot cassant ou recassant, evoyî l' bale pus lon ki l' chasse, disk' a tant k' l' ôte pårteye ni lyi sait pus fé rpasser l' lene del plantchete.
- Mwaisse sourdant : Laurent Hendschel : "Des djeus et des pasmints d' tins : al bale", divins : "Li walon rade et bén" (cours di walon), 1995.
[candjî] Sacwants rtapaedjes
- al taxhlete
- al basse mwin
- å talon
- å ptit bresse
- al volêye
- å rbond (å rdjiblaedje)
[candjî] Rilomés djouweus d' bale
- Léon Cassart di Gochliye.
[candjî] Sicrijhaedjes sol djeu d' bale
- e walon
- "A! l' djeu d' bale", tchanson tchantêye pa Bob Dechamps.
- Eugène Gillain : "Li vî djouweu d' casse", divins "Å coulot do feu" (novele).
- André Hancre : "Del moxhe å tamis" da (pîce di teyåte).
- Lise Lix : "Li ptit mitan" (pîce di teyåte).
- Pol Anciaux : Do tamis disk' al moxhe (Du tamis 'squ'al mouche), les gloires de la balle pelote dans la région de Charleroi, eplaidaedjes do Bourdon, 2002.
- e francès : Benoît Goffin : "La balle pelote au coeur de notre région", 2006.
[candjî] A vey
[candjî] Hårdêyes difoûtrinnes
- Waibe del federåcion bedje do djeu d' bale (e francès ey e flamind)
- Istwere di totes les sôres di djeus d' bale al mwin (e francès)
- Waibe do Muzêye do djeu d' bale d' Ate (e francès)
