Li Mårmite (gazete)
Èn årtike di Wikipedia.
Li Mårmite (ki si scrijheut Li Marmite), c' est l' prumire gazete e walon di tos les tins. Elle a stî askepieye pa èn imprimeu d' Nameur, Yopôl Godenne. Ele rexheut tos les dimegnes. Elle a vudî 22 ans å long, et esse saetcheye disk' a 15.000 egzimplåres.
Droldimint, e 1895, l' årtike del mårmite divént francès !
Li gazete a djoké e 1905.
Ådvins |
[candjî] Sikepiaedje del Marmite
E 1883, Yopôl Godene vineut di s' mete a s' boûsse come imprimeu a Nameur. Il eplaidive ene pitite gazete ki s' loméve La Réclame. Il ourit l' apinse di mete sacwantès fåves, inte di zeles les cenes da Auguste Vierset. Come ça plaijheut bén azès djins, Godenne decida d' enonder ene gazete pår e walon. Li prumî limero a moussî foû li 25 di måss 1883. Li deujhinme limero fourit saetchî a 5.000 egzimplåres, les deus d' après a 8.000, pu l' cénkinme et les shuvants a 15.000.
Li gazete n' esteut nén seulmint vindowe a Nameur, mins eto a Brussele, dins totes les coines del Walonreye, pår a Paris et a Londe.
[candjî] Aidants et sicrijheus
Li prumire anêye, li Yopôl a stî aidî pa èn ome a tot fé, Pierre Tasnier (sipoté Pire del Mårmite).
Li deujhinme anêye, Monsieu Godenne bouta lu tot seu: come sicrijheu et tot l' restant.
Pus tård, i va aveur on fel côp di spale da A. Gilles (sipoté Djan d' Nameur), J. Désirant (Bibi, Don José), Albert Robert (Berthalor), Louis Loiseau, Z. Hénin (Zéforisse di Bovegne), C. Petit (Titep), J. Petit, Léon Pirsoul, Louis Toussaint, Xavier Bodart.
[candjî] Manaedjaedje
Di 1883 a 1894, li gazete fourit moennêye pa Yopôl Godene. Di 1895 a 1897, c' est Louis Loiseau ki prinda l' vierna. Di 1898 a 1900, c' est l' soce Nameur po tot ki va manaedjî l' gazete. Après 1900, li gazete a stî rprinjhe pa ene societé ki rhouca Godenne po nd esse li directeur.
[candjî] Ôrtografeye do walon et rilomêye del Mårmite
Yopôl Godenne diswalpa ene ôrtografeye da sinne. C' esteut on sistinme assez dilé l' francès. Li son wè, foirt corant e namurwès (et rprezintant les scrijhas wè et oe), est todi scrît oè. Ci sistinme la va esse shuvou pa tos les scrijheus namurwès, disk' eviè 1905-1910.
On pout dire ki c' est onk des prumîs egzimpes di linwe-ehåyaedje et do rfondaedje do walon. Metans, ça n' a nén stî l' cas dins l' payis d' Tchålerwè so les minmes trevéns, tchaeke sicrijheu wårdant ses ptitès idêyes.
I gn a dvou aveur do tinkia inte les ancyins del Mårmite (foirdivant Louis Loiseau et Léon Pirsoul) et les cossemeus do sistinme Feller dins l' payis d' Nameur, dj' ô bén les frés På et Lucyin Maréchal.
Les waloneus ki s' ont rapoûlé åtoû del Societé d' Langue ont rprotché al Mårmite di esse trop pôve e belès letes sicrîtes al leccion. Gn a nou scrijheu del Mårmite k' a stî rprind dins l' antolodjeye da Piron.
