מרדכי בנעט
פֿון װיקיפּעדיע
רבי מרדכי בן ר' אברהם בנעט (מהר"ם בנעט) (געבוירן אין יאר ה'תקי"ג - אוועק י"ג אב ה'תקפ"ט) רב אין ניקלשבורג און געווען הויפט רב אין מדינת ביהעמען אונטער די קעניגרייך פון פראנץ יוזף דער צווייטער, וואס זיין מלכות איז געווען אין וויען, און האט געוועלטיגט אויף עטליכע מדינות, היינט איז ניקלשבורג אין טשעכיי.
אינהאַלט |
[בעאַרבעטן] זיין יוגנט
מהר"ם בנעט איז געבוירן אין דארף שורגע, אין אונגארן. זיין טאטע האט געהייסן ר' אברהם ביה"א (ר"ת בן יהודה אשכנזי) און איז געווען א בן-אחר-בן אייניקל פון ה"חכם צבי" ר' צבי הירש אשכנזי. זיין מאמע מרת פראדל איז געווען א א טאכטער פון די רבני בנעט פון ניקלשבורג, וואס לאנגע דורות איז פון די משפחה געווען רבנים אין ניקלשבורג.
אויך איז זי געווען אן אייניקל פון רבי נפתלי כ"ץ פון פוזנא בעל סמיכות חכמים. דער מהר"ם באנעט האט געשטאמט פון כל גדולי ישראל, הראשונים, תוס' יו"ט, מהר"ל מפראג, רבי ר' העשיל פון קראקא, רבינו מרדכי בעל הלבושים, מהר"ם פאדווא, רבינו שלום שכנא מלובלין, מהרש"ל, ר' אליעזר בעל מעשי השם, תבואות שור הראשון, ר' יונה בעל או"ה הארוך, שו"ת מהר"י ווייל, ר' זרחי' הלוי בעל המאור, רא"ש, ראב"ן, בעל הערוך, ריב"ן חתן רש"י, און נאך. (אזוי ווי עס איז געדרוקט באריכות אין זיינע ספרים)
פון די פינף יאר איז ער אויפגעצויגן געווארן ביי דער באבען בנעט אין ניקלשבורג; האט ער פון דארט באקומען דעם נאמען באנעט אנשטאט אשכנזי.
אלץ קינד איז ער שוין פאררעכנט געווען פאר א עילוי, און א עושר ר' גבריאל מארקברייטער האט אים אויסגעהאלטען מיט אלע הוצאות אלץ קינד, ובגיל אחת עשרה נשלח ללמוד בישיבתו של רבי יעקב קצנלבויגן באיטינגן שבמחוז ביירן. בגיל 15 עבר לפורדא ללמוד אצל רבי יוסף שטיינהרט. בגיל 18 עבר לפראג, שם למד, בין השאר, אצל ה"נודע ביהודה" רבי יחזקאל לנדא.
ער איז געווען א איידעם ביי הנגיד ר' גימפל פרוסטיץ פון ניקלשבורג, ועבר ללמוד שם אצל רבי שמואל שמעלקא הורוביץ, מראשי החסידות ורב המקום, אליו התקרב מאוד.
לפי מסורת אצל החסידים, מגיל צעיר נהג בפרישות, בתעניות ובסגפנות, עד שרבינו הרבי רבי אלימלך פון ליזענסק נזף בו על שהוא מסתגף ומאז הוא רק צמצם במאכלו.
[בעאַרבעטן] זיין רבנות
אין שנת תקל"ח איז ער אויפגענומען געווארען אלץ דיין אין ניקלשבורג בימי רבנות הגה"ק רבי שמואל שמעלקא מניקלשבורג, יענעם יאהר איז נסתלק געווארען רבי ר' שמעלקא, און הגה"ק ר' גרשון חיות זצוק"ל איז געווארען רב אין ניקלשבורג. שפעטער איז ר' מרדכי אויפגענומען געווארען אלץ רב אין לונדענבארג (מעהרין), דארט איז ער געווען רב אנדערהאלבען יאהר, נאך איז ער געווען רב איין יאהר אין [שוסבורג]] אין מדינת אונגארן. אין שנת תקמ"ט, איז נפטר געווארען הגאון ר' גרשון חיות, צום הספד זענען צוזאמען געקומען אלע רבנים, גלייך נאך זיין הספד, האט גאנץ קהל אויס געשריגען "מזל טוב" מ'האט אים אויפגענומען פאר רב אין ניקלשבורג און גאנץ מדינת מעהרין.
ער האט געפירט דארט א ישיבה וואס שטענדיג פלעגט דארט זיין מער ווי פיר הונדערט תלמידים. ער האט געפירט דאס רבנות אין ניקלשבורג א משך פון 40 יאהר, ביז זיין פטירה.
אין די הספדים שטייט, אז מהר"ם בנעט האט געקענט און איז געווען בקי בעל פה, אין ש"ס בבלי וירושלמי, און ארבע חלקי שולחן ערוך, זוהר הקדוש און ספרי קבלה, און נאך אסאך ספרים, וואס ער האט געקענט איבער זאגען בעל פה, אויסענווייניג.
אין תולדות ר' יהודה אסאד וואס איז געווען א תלמיד פון זיין ישיבה, ווערט דערציילט, ער ער האט באקומען רשות פון זיין רבי מהר"ם בנעט, צו לערנען קבלה.
מהר"ם בנעט, האט לוחם געווען אנקעגען לערנען מיט תלמידי הישיבות חכמות חיצוניות.
מהר"ם בנעט, איז געווען איינערקענט פון דעם קיסר אלץ הויפט רב, האט ער דאס אויסגעניצט צו ראטעווען אידן, אסאך שלעכטע גזירות האט ער אפגעשלאגן, און באפרייט פארשפארטע אידן, אויך האט ער געראטעוועט די חסידים אין גאליציע פון די מסירות פון מתנגדים (לויט די פערזענליכע בקשה צו אים פון הגה"ק ר' נפתלי מראפשיץ זי"ע) וואס זענען אויך געווען אונטער די מלכות פון פראנץ יוזף דער ערשטער.
כדי זיך צו קענען שטעלן פאר דעם קיסר, און פאר די שרים האט אויסגעפעלט ער זאל קענען פארשידענע חכמות, און די ריכטיגע שפראך ואזוי צו רעדן צו זיי, מיט גאונישען קאפ, האט אין א קורצי צייט דורעכגעקוקט די נויטיגע פאפירען, און ער האט שוין ריכטיג געוואוסט אלעס וואס ער האט געדארפט פאר זיין השתדלות.
מהר"ם בנעט האט לוחם געווען בתקיפות אנטקעגען די נעלאגען, אויך האט ער געשטערט דאס בויען א רופערמער שול אין המבורג. דאך שטייט אז ער איז געווען א רודף שלום, און זיך מונע געווען פון מחלוקת, אויך האט ער נישט צוגעלאזט מ'זאל איינפירען צו לערנען לימודי חול מיט קינדער אין חדר.
[בעאַרבעטן] זיין שטארבן
אין י' אדר איז ער ארביער געפירט געווארען קיין ניקלשבורג. אויך שטייט (בשו"ת חת"ס הנ"ל) אז דער מהר"ם בנעט האט געזאגט קודם פטירתו, אז אויב מ'וועט דארפן א ישועה, זאל מען קומען משטתח זיין אויף זיין קבר.
אין דרשות חת"ס ח"ב דף שפ"ג, וז"ל, הגאון נר ישראל מו"ה מרדכי בנעט זצ"ל ... כי הי' אב לישראל ובן יחיד לשכינתא קדישא.
עס ווערט דערציילט, אז מהר"ם בנעט האט גזעגאט אין חלום פאר זיין זוהן, אז די סיבה איז געווען, ווייל אלץ בחור, איז ער געווען א חתן צו די טאכטער פון רב אין ליטענשטאט, און שידוך איז אפגעלאפען ווייל די כלה איז נישט געווען א געזונטע, די כלה האט נישט מוחל געווען בלב שלם, פאר דעם האט געמוזט ליגען לעבן איר פאר האלבע יאהר.
פאר ער איז נסתלק געווארען, האט מען אים געפרעגט: ווער זאל זיין ממלא מקומו, האט דער מהר"ם בנעט גענטפערט: דער שמש, די פרעגער האבען געמיינט אז תקיף ליה עלמא, ווייל זיי האבען נישט פארשטאנען וואס ער האט געמיינט צו זאגען, - אבער נאך די האחלבע יאהר וואס ער איז געליגען אין ליטענשטאט, און נאכען פסק האט מען געפענט דעם קבר, און ארויס גענומען דעם נפטר, פלוצלונג איז דער געטרייער שמש צוזאמען געפאלען און גלייך נפטר געווארען, האט מען מסופק געווען אויב מ'מעג אים לייגען בתוך קברו הקדוש פון הייליגען רב, האט מען זיך דערמאנט אז דער רב האט געזאגט: אז דער שמש וועט זיין ממלא מקומו, ממילא האט מען פארשטאנען זיין כוונה, און מהאט טאקע דארט געלייגט דעם שמש.
הגאון ר' מאיר גלוגא פון בי"ד אין פראג, בעהמח"ס דברי מאיר, ושמן למאור, האט מספיד געווען מהר"ם בנעט, אינמיטען הספד איז ער צוזאמען געפאלען און נפטר געווארען.
[בעאַרבעטן] מתלמידיו
- רבי שמחה בונים מפעשיסחא
- רבי יהודה אסאד אבד"ק סערעדהעלי בעהמח"ס יהודה יעלה
- רבי שלמה קוועטש ממלא מקומו אין נילקשבורג, בעהמח"ס חכמת שלמה
- בנו רבי ישעיה בנעט, אבד"ק קאלוב וגלילות סאלבאטש
- בנו רבי נפתלי בנעט, אבד"ק שאפא
- קרובו רבי מנחם מנדל בנעט, דיין בפאקש (אונגארען)
- קרובו רבי משה מרדכי בנעט, אב"ד שטאמפי (סולובאקיע)
- רבי צבי הירש אופנהיים, אבד"ק טמישוואר
[בעאַרבעטן] מספריו
- חדושי מהר"ם בנעט - חידושים על הש"ס
- מחשבת מרדכי - דרשות על התורה
- ביאור מרדכי - הגהות על פסקי המרדכי (שכתב המרדכי הראשון)
- מגן אבות - על מלאכות שבת
- דברי מרדכי - על הלכות או"ה בשולחן ערוך חלק יורה דעה
- תכלת מרדכי - דרשות על הש"ס
[בעאַרבעטן] שאלות ותשובות
- גדולת מרדכי
- הר המור
- פרשת מרדכי
[בעאַרבעטן] באשרייבונגען פון מהר"ם בנעט
- בנו ר' יעקב אבריל בנעט, האט געשריבען א קונטרס תולדות מוהר"ר מרדכי בנעט, (דפוס ראשון: אפען, תקצ"ב 1832), טארנא, תרפ"ט, היינט איז אריין געדורקט סוף ספר מגן אבות , ביאור מרדכי.
- אנפאנג ספר מחשבת מרדכי על התורה
- הקדמה און סוף ספר מגן אבות על ל"ט מלאכות שבת
- הקדמה און סוף ספר תכלת מרדכי
- הקדמה און סוף ספר דברי מרדכי על טור שולחן ערוך יור"ד
