Therwil

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dialäkt: Därwilerdidsch

Därwil (hochdüdsch Therwil) isch e politischi Gmeind im Bezirk Arlise vom Kanton Basel-Landschaft in dr Schwiiz.

Inhaltsverzeichnis 1 Geografyy 2 Dorfwabbe 3 Dorfbild 4 Bevölgerig 5 Gschichd 5.1 Ganz fryener 5.2 Basel und s Fürschdbischdum Basel 5.3 Dr Dryssygjeerigy Chriegg 5.4 Die Raurachisch Repuplik und die franzessisch Revolution 5.5 Kandonsdrennig vo Basel 6 Websydene

[ändere] Geografyy

Därwil isch im middlere Leimetal. Dr Bann good öbe vom Birsig bis übere ins Birstal. Grösseri Gwässer gids zwar nid. Me chönd drfür faschd saage, dass z Därwil all die ville Bäch vom Leimetal zämme fliesse. S Dorf gränzd an d Leimedaler Gmäinde Oberwyl, Biel und Bängge, em scho solothurnische Wyderschwyl, und den widder s baselbyederische Eddige. In die andery Richdyg gränzd dr Bann no an die zwäi Birseggische Gmäinde Aesch und Rynech. Dr Gmäindsbann umfassd 766 ha Land. Do drfo sind 196 ha bewalded, 386 ha wärde landwirdschafdlech gnuzzd und denne sind no 184 ha Siidlygsgebied.

[ändere] Dorfwabbe

E gäle Schild mid eme schwarze Vieregg in dr oobere rechde Egge. Das isch s Wabbe vo dr scho im Middelalder ussgschdorbene Familie "von Terwilr".

[ändere] Dorfbild

Z Därwil food dr zämmehängendi Agglomerationsgürdel vo dr Schdadd Basel aa. Für d Yywooner bieded das dr Vordäil, dass sy vo dr guede faschd scho schdäddische Infraschdruktur und sehr groose Nööchy zur Nadur providiere chönne. Me isch mid em Dram inere vierdel Schdund im Zendrum vo Basel, aber zfuess in fünf Minude irgendwo uf Wald und Wiise.

Dr enormy Waggsdum vom Agglomorazionsgürdel vo Basel hed au s Dorfbild vo Därwil enorm verändered. Hüdde chönd me, wenn me Gmänds- und Landesgränze äifach emol missachded, Därwil faschd scho als zu Basel zueghörig bezäichne. Das obwool e Dischdanz vo 10 km und drey andery Gmäinde drzwüsche liige. D Yywoonerzahl hed sich in Därwil in de ledschde hunderd Joor zimleg genau verzääfachd. Das fierd drzue, dass dr dörflechy Charaggder als wie mee am verschwinde isch. Dr Dorfchärn sälber isch in de sächziger und sibziger Joore mid vyereggige Betonbaude zerschdüggled worde. Hüde schdön die verbliibene Buurehüüser zwüsche weniger schööne Blögg mit Flachdächer. Woobyy, es gid no Ördle, wo Därwil dr dörflechy Charaggder hed chönne palde. Im Middlere Kräis zum Byschbyyl chame endlang vomene Bächle bis hindere an die aldi Müüli spaziere. Me chönd dörd no mäine, d Schdadd syg wyd wäg.

[ändere] Bevölgerig

Uursprüngleg wär Därwil e katholische Ord. D Lüd hän iire ganz äigeny Dialäkd kha, wo eigendlech es gmisch us Elsässisch und Schwyzerdüdsch isch gsii. Därwiler sin e wäldoffes Volgg, wo aber doch sehr mid Ord und Tal verbunde sind. Hüde driffd me aber nümmy vill ächdi Därwiler a. Under de ville Zuezüger vom ledschde Joorhunderd sind sy faschd e chli undergange. Die folgende Zaale zäige das reladiv düdlech:

• Huushäld 4'640
• Yywooner/ine 9'348
• Därwiler Bürger/ine 1'076
• Bürger/ine vo andere Baselbieder Gmäynde 1'227
• Üübrigy Schwyzer/ine 5'842
• Total Schwyzer/ine 8'145 (87.13%)
• Ussländer/ine 1'203 (12.87%)

Au wenn me die religiöse Zaale aaluegd, merggd me nümmi, dass Därwil äigendlech e katholisch Ord wär:

• evangelisch-reformierd 3'209
• römisch-katholisch 3'243
• chrischd-katholisch 57
• andery 802
• konfessionslos 2'037

(D Quelle vo de Zaale: www.therwil.ch, Schdand: 31.12.2005)

[ändere] Gschichd

[ändere] Ganz fryener

Villy Fünd züüge vonere seer frye Besiidlyg vo Därwil. Me hed villy Sache us dr Jungstäizyd, dr Bronzezyd und dr Yysezyd gfunde.

[ändere] Basel und s Fürschdbischdum Basel

S erschdi mol isch Därwil mid em Name Tervvilre im Joor 1223 erwäänd worde. Mid em Noochberord Ettige, wo dr Därwiler Chirche underschdande isch, heds sich dörde dr Bischof vo Basel und s Chloschder Reichenau d Herschafd däild. D Lehensherschafd hed dr Graf vo Thierstein gha. Wo 1519 Thiersteiner ussgschdorbe sin, hän sich d Solothurner und dr Bischof vo Basel um d Rächd am Ord gschdridde. Schlüssändlech hed d Schdadd Basel denne 1525 ins Burgrächd gnoo, und dr Ord den au reformierd. Dr Bischof hed aber schlussändlech doch d Üüberhand gwunne, indem er 1555 vo de Solothurner mid de Reichenauer Rächd beleend worde isch. 1585 hed er das Dorf widder vo Basel chönne löse und hed den grad e Gegereformation duuregfyerd. So isch Därwil für die nägschde baar hunderd Joor Bsitz vom Fürschdbischof vo Basel gsii. Das Fürschdbischdum Basel isch e Land gsi, wo meer oder weniger dr hüdigi Jura (Kandon Jura und dr Bärner Jura), s Laufetal, s Birseck und no e baar süddüdschi und sundgauischi Dörfer umfassd hed. Nachdäm es im Bischof vo Basel im reformierde Basel nümmi e so gued ergange isch, hed er sy Siz definitiv ins jurassische Pruntrut verschobe. Dr Bischof vo Basel wär immer gärn dr Eidgenosseschafd bydrädde, aber die hän nid vill vo im welle wüsse. E so ischs Birsegg, und drmid au Därwil erschd seer vill schbööder schwyzerisch worde als dr Kandon Basel.

[ändere] Dr Dryssygjeerigy Chriegg

Wäärend em Dryssygjeerige Chriegg hed Därwil au enorm miesse lyyde. Als Dorf vom Fürschdbischdum Basel heds nid vill Schuzz gnosse. Dye Gmände vom Leimental, wo zu Solothurn und zu Basel ghöörd hän, händ dangg dr schdargge Eidgenosseschafd seer vill weniger myesse lyyde. Därwil hed seer villy Plünderige und Brandschazzige myesse erlääbe. Wär den 1640 nid umchoo isch, hed under Hungersnööd und Süüchene glidde.

[ändere] Die Raurachisch Repuplik und die franzessisch Revolution

Denne isch es e gueds Zydle lang rächd ruhig gsii. Erschd wo in Frankrych d Revoluzion ussbroche isch, sin au im Fürschdbischdum als wie meer Freyhäidsböim ufgschdelld worde. 1792 hän den die yyhäimische Revoluzionäre mit Underschdüzig vo de Franzose die Raurachisch Repuplik ussgrueffe und dr Bischof gschdürzd. E so isch us em Fürschdbischdum eini vo de erschde französische Dochderrepuplike worde. Dye hed aber nid lang beschdande. Churz drufaabe hän d Franzose das Gebyed denn iirem äigene Land yyverläibd. Somid hed Därwil bis zum Zämmebruch vom Rych vom Napoleon zu Frankrych khörd. Bim Wiener Kongress 1815 isch den s Gebied vom ehemalige Fürschdbischdum Basel nöi verdäild worde. D Bärner hän dr Jura und s Laufetal bechoo, wärend s Birseck, also au Därwil, zu Basel gange isch. Erschd ab däm Daag hed Därwil wirklech zur Schwyz ghörd.

[ändere] Kandonsdrennig vo Basel

Das häissd aber nid, das es in Därwil denne ruhig und friidlech gworde isch. Im Gegedäil. D Lüd vom Birseck hän doch scho Demokratie und au dr Freyhäidskampf drfüür kennegleerd. Basel isch, wie äigendlech die mäischde schwyzer Ord zu däre Zyd, widder ins Anciem Regime zruggkheyd. Es isch vo dä aristokratisch prägde Zünfd beherschd worde. D Landbevölkerig hed do nid vill zmälde kha. E so isch es au nid erschduunlech, dass bim Basler Bürgerchrieg 1833 Birsegger faschd no am gschlossnigschde hinder dr Revolution gschande sind. Z saage isch do äu no, dass dr Häupdrevoluzionär in däm Konfligt, dr Stephan Gutzwiller, e Därwiler gsii isch. E so hed Därwil nur 18 Joor nach em Byydridd zur Schwyz scho widder d Schdaadszueghörigkäid gwägslet, nämleg zum neu gschaffene Halbkandon Basel Landschaft.

Dr Artikel „Therwil“ isch einer vo de bsunders glungene Artikel. Des bedütet nüt dass dr Artikel vollständig oder perfekt isch; lo dich also nüt devo abhalte de Artikel z’verbessre un z’erwiitre!

[ändere] Websydene

• www.therwil.ch - offizielly Websyde vo dr Gmäynd Därwil
• www.daerwil.ch - alles Rund um Därwil
• www.leimental.ch - d Websyde vom Vrcheersveräin Leimetal