Franzisco de Goya
De Biquipedia
|
||||||||||||
Francisco José de Goya y Lucientes (30 de marzo de 1746 – 16 d'abril de 1828) estió un pintor e grabador aragonés. Naxito en Fuendetoz e crexito en Zaragoza, pasaría gran parte d'a bida suya en Madrid.
Enfluyenziato per Velázquez, a repercutida de Goya en pintors como Manet u Picasso e, de feito, en o mundo de l'arte contemporanio en cheneral, ye berdaderamén sinificatiba. A suya pintura yera fondamén subersiba e suchetiba en un tiempo en que ixas autituz no yeran pas comuns. O enfasis en o primer plan e en un fundo difuminato antezipa, per exemplo, a pintura de Manet. As deformazions d'os rostros podrían considerar-sen d'un espresionismo abanzato, anterior á las caras de Munch. Muitas d'as pinturas de Goya se contan entre as grans obras d'a istoria de l'arte, o que fa d'él ziertamén o pintor aragonés más conoxito internazionalmén. Debez, a particularidá d'o suyo chenio e a suya bida ye estata motibo d'inspirazión ta más d'una zinta.
[Editar] Biografía
Goya naxió en Fuendetoz (Fuendetodos) o 30 de marzo de 1746. Su pai yera pintor e dorador de retables e su mai deszendeba d'una familia d'a nopleza chica d'Aragón.
Poco se conox d'a suya nineza. Acudió á las Escuelas Pías de Zaragoza e emprenzipió a suya formazión artistica á la edá de 14 años, tenendo como mayestro á José Luzán, artista local poco conoxito, amigo de su pai, en l'obrador d'o cual Goya pasaría cuasi cuatre años.
En 1763, o choben artista biachió ta Madrid con l'asperanza de ganar una beca de l'Academia de Bellas Artes de San Fernando, aduya que no conseguiría ni en ixa ocasión ni en 1766, cuan o prebó de nuebas.
En o suyo estache en Madrid fazió amistanza con unaltro artista aragonés, Franzisco Bayeu, pintor d'a corte que treballaba en o estilo academico entroduzito en España per o pintor alemán Anton Raphael Mengs. Bayeu tenió una graniza enfluyenzia en a formazión primerenca de Goya e a él se debe que partizipase en un encargo importán, os frescos d'a buelta d'a basilica de Nuestra Señora del Pilar de Zaragoza (1772, 1780-1782), e que más tardi podese afincar-se en a corte.
En 1773, Goya casaba con a chirmana de Bayeu, Josefa Bayeu.
Ta zaguerías de 1769, Goya marcha ta Italia, an permanexió alto u baxo dica chunio de 1771. A suya autibidá en ixe tiempo ye relatibamén esconoxita; se sabe que pasó bels meses en Roma e que besitó Benezia, Boloña, Chenoba, Modena e Ferrara, d'entre altras ziudaz.
Ta mayo de 1771, se presentó en un concurso combocato per a Reyal Academia de Parma, en o cual oteneba una menzión d'o churato.
Dimpués se'n torna ta Aragón, afincando-se en Zaragoza, an que reyalizó los frescos d'a buelta d'o coreto de la basilica d'a Birchen d'o Pilar e as pinturas murals de l'oratorio d'o palazio de Sobradiel (1772).
De 1774 son as pinturas á l'olio sobre muro d'a ilesia d'a cartoxa d'Aula Dei, amán de Zaragoza, que ya antezipan o estilo que desarrollará en os frescos de l'armita de San Antonio de la Florida en Madrid, en 1798. En ista zaguer calendata encomenzó á fer grabatos, rancando d'a obra de Velázquez que, chunto con a de Rembrandt, estaría mientres que bibió la suya prenzipal fuen d'inspirazión.
Ta chinero de 1775, Goya s'instaló de traza finitiba en Madrid en casa d'o cuñato suyo, Francisco Bayeu, e emprenzipió á treballar ta la Real Fábrica de Tapices de Santa Bárbara. Os cartons que reyalizó dende alabez dica 1792 estioron bien apreziatos per a bisión cuasi coronista, fresca e amable que ofriban d'a bida cutiana española. Con éls reboluzionaría la industria d'o tapiz d'ixos tiempos. O Museu d'o Prado guarda buena parte d'ixos tapizes, como O quitasol (1777), A gallina ziega (1787) e A boda (1791-1792).
Entre 1780 y 1782, pintó en o Pilar a buelta Regina Martyrum, una estraordinaria obra en a que da rienda suelta á lo suyo chenio, á despeito d'a zensura de Bayeu e d'o desgusto d'os miembros d'o capetulo.
En 1789 estió nombrato pintor de cambra per Carlos IV e en 1799 aszendió á primer pintor de cambra, á canto de Mariano Maella, tornando-se o retratista d'a reyaleza española, pintando á reis como Carlos IV e Ferrando VII. D'entre ellas espunta la pintura d' A familia de Carlos IV (Museu d'o Prado), per como amuestra á la familia reyal con una senzilleza e una onestidá muito alpartatas de la ideyalizazión que acostumbraba á emplegar-se.
Goya espleitó d'una posizión pribilechiata en a corte, feito que determinaría que o Museu d'o Prado de Madrid eredase una parte prou importán d'as obras suyas, entre as que i son os retratos ofizials e as pinturas de tema istorico. Muitas d'istas zagueras reflexan eszenas d'as orrors escayezitas en o tiempo d'a Guerra d'o Franzés u Guerra d'a Independenzia (1808-1814), dimpués que as tropas franzesas de Napolión Bonaparte ocupasen a Peninsula Iberica, e tienen como alazet a suya esperenzia personal en ixos intes, traszendendo tota representazión patriotica ta creyar una denunzia fura e descarnata d'a crueldá umana.
D'entre as más conoxitas pinturas de Goya, i feguran A Maja Espullata e A Maja Bestita. Represientan a mesma muller en a mesma postura, espullata en una tela e bestita en l'altra. A maja bestita la pintó dimpués de l'altroche que a soziedá española d'ixe tiempo eba comeso sobre a maja espullata. Repusó la ideya de pintar-li bella ropa denzima, e li aimó más de creyar una pintura nueba.
En 1792, ta d'ibierno en una besita á lo sur d'España, Goya contrayó una grau malautía que lo dixó totalmén xordo e marcó un punto d'inflecsión en a suya espresión artistica. (Anque a medizina moderna sospeita que podeba aber estato lo plomo que emplegaba en os pigmentos que lo emberenó, causando-li dende ixa añada ixa fonda xordera.)
Entre 1797 e 1799 debuxó e grabó á l'auguafuerte a primera d'as suyas grans series de grabatos, Os Caprichos, en os cuals satiriza os defeutos sozials e as superstizions d'ixe tiempo.
D'altras series posteriors, como a de Los desastres de la guerra, u esferras d'a guerra, (1810), u a d'os Disparates (1820-1823), presientan comentarios encara más causticos sobre os mals, as fatezas e barucas d'a umanidá.
En 1814 pintó lo 2 de mayo de 1808 en Madrid: a luita con os mamelucos, e lo 3 de mayo de 1808 en Madrid: os afusilamientos en o mon d'o Príncipe Pío (os dos en o Museu d'o Prado). Istas pinturas reflexan bibamén a orror e o dramatismo d'as esferras brutals que ocorrioron en Madrid á lo largo d'ixa guerra á mans de grupos de soldatos franzeses e echipzios (mamelucos). As dos son pintatas, como muitas d'as zagueras obras de Goya, con gruesas pinzelatas de tonalidaz escuras matizatas per refinatos toques d'amariello, ocre e carmín.
O deszenso en o lumero d'encargos, a xordera, a situazión politica e belaltras zercunstanzias personals marcarían una eboluzión que amuestra lo fundo enfoscamiento progresibo d'o suyo caráuter. Amanata la fin d'a suya bida, s'entutó en a clamata Quinta del Sordo ("Masada d'o Xordo"), en a redoldanza de Madrid, produzindo unas escuras e espantibles pinturas, mezcla de locura e fantesía, clamatas Pinturas Negras (1820) igual per a color como per o contenito, que suposan ta muitos una abanza d'o mobimiento espresionista. Ixas pinturas estioron orichinalmén feitas á lo fresco en as parez d'a quinta, pasando-sen á lienzo en 1873.
D'entre ellas, en despuntan belunas como l'Aquelarre, o gran buco (1821-1823) u a de Saturno deborando á un fillo, que represienta una eszena con o dios Saturno d'a mitolochía grecorromana.
En 1824, dezide d'esilar-se boluntariamén ta Bordeus, an treballó a teunica, alabez cuasi esconoxita, d'a litografía, con a que fazió una serie d'eszenas taurinas consideratas d'entre as millors d'o suyo chenero. Allá tamién i pinta, en 1827, a leitera de Bordeus (Museu d'o Prado), una obra clau en a istoria d'a pintura que antezipa lo impresionismo.
En ixa mesma ziudá de Bordeus moriba Goya cuatre añadas dimpués, xordo e ziego, en a nuei d'o 15 t'o 16 d'abril de 1828.
Buena cosa d'as suyas obras se troban esposatas güei día en o Museu d'o Prado.
[Editar] Zine
Bellas zintas tocan o tema d'a bida de Goya:
- Goya en Burdeos Goya en Bordeus (1999)
- Volavérunt (1999)
- Goya's Ghosts As pantasmas de Goya (2006) En fase de produzión
[Editar] Enlazes esternos
- Goya en Aragón
- CGFA Francisco Goya: Fotos de pinturas.
- Web sobre Goya, en anglés
