باکی

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

باکی

باکی،(Bakı)، آذربایجان رسپوبلیکاسی نین پایتختی دیر وقافقاز بؤلگه سینده ان بؤیوک تیجارت، مدنیت و علم مرکزی ساییلیر.

Mündəricat

1 تاریخ
2 موزه لر
3 تئاترلار
4 قارداش شهرلر
5 منبع

[redaktə / تحریر] تاریخ

باکینین آبشئرون اراضیسینده تاپیلمیش آرخئولوژی ماتئریاللار بورانین قدیم یاشاییش مسکنی اولدوغونو ثوبوت ائدیر. آرتیوم، زیغ گؤلو اطرافی، شوولان، مرداکان، بینگه دی، میرجان و س. یئرلرده ائ.ه. 3-1 جی مینیللیکلره آید آرخئولوژی ماتئریاللار تاپیلمیشدیر.

باکینین سالیندیغی تاریخ دقیق معلوم دئییلدیر. بعضی تدقیقاتچیلار باکینی قایتارا (قانقارا)، آلبانا، باروکا و س. ایله عئینیلشدیریرلر. باکیدا تاپیلمیش 5-7 اسرلره آید ساسانی دفینه سی او دؤورده بورانین یاشاییش منطقه سی اولدوغونو گؤستریر. 5-6 عصر منبعلرینده باغاوان و آتش-ای باقوان آدلاندیریرلار. عرب منبعلرینده (10 اسر) " باکویه " ، " باکوه " ، " باکو " ، روس مأخذلرینده (15 اسر) " باکا " ، سفویلر دؤورو فارسدیللی منبعلرده " بادکوبه " کیمی قئید ائدیلیر.

باکی هله ورتا شرقین ایری شهرلریندن ایدی. ایقتیصادیاتیندا نئفت و دوز اساس یئر توتوردو. رب سیاحی بو دولفین (10 اسر) معلوماتینا گؤره، باکیداکی ایکی نئفت منبعییندن ایلده تگر. 720 مین دیرهم گلیر گؤتورولوردو. فئودال موناسیبتلری نین، تیجارت و صنعتکارلیغین اینکیشافی شهرین ترققی ائتمه سینه ایمکان یارادیردی. بین الخالق تیجارت یوللاری آییریجیندا اولان باکی شرگ و قرب اؤلکهلری آراسینداکی تیجارتده موهوم اهمیته مالیک ایدی. باکییا خزر، سلاویان، بیزانس، چین، یراق، سورییا، گئنویا، وئنئسییا، ایران، هیندیستان تاجیرلری گلیردی. باکیدان ایران، عیراق و س. اؤلکهلره نئفت ایخراج اولونوردو.

9نجو عصرین 2-جی یاراسیندا عابباسیلر خیلافتی نین ظعیفله مه سی و مرکزی حاکیمیتدن اوزاقلاشماق مئیللری نین قوووتلنمه سی خیلافته تابئ اؤلکهلرده بیر سیرا موستقیل دؤولتلرین یارانماسینا سبب اولدو. بئله دؤولتلردن بیری ده شیروانشاهلار دؤولتی ایدی. باکی 10 اسرین آخیرلاریندا شیروانین عصاس شهرلریندن بیرینه چئوریلدی. اهالی صنعتکارلیق، تیجارت، باغچیلیق، بوستانچیچیق، اوزومچولوک، باراماچیلیق، اکینچیلیک، نئفتچیخارما، بالیقچیلیق و س. ایله مشغول اولوردو. ظفران دا اکیلیردی. باکی هله اورتا شرگین ایری شهرلریندن ایدی. ایقتیصادیاتیندا نئفت و دوز عصاس یئر توقوردو. عرب سیاحی ابو دولفین (10 اسر) معلوماتینا گؤره، باکیداکی ایکی نئفت منبعییندن ایلده تگر. 720 مین دیرهم گلیر گؤتورولوردو. فئودال موناسیبتلری نین، تیجارت و صنعتکارلیغین اینکیشافی شهرین ترققی ائتمه سینه ایمکان یارادیردی. بین الخالق تیجارت یوللاری آییریجیندا اولان باکی شرگ و قرب اؤلکهلری آراسینداکی تیجارتده موهوم اهمیته مالیک ایدی. باکییا خزر، سلاویان، بیزانس، چین، ایراق، سورییا، گئنویا، وئنئسییا، ایران، هیندیستان تاجیرلری گلیردی. باکیدان ایران، ایراق و س. اؤلکهلره نئفت ایهراج اولونوردو. 9 اسرین 2-جی یاراسیندا آبباسیلر خیلافتی نین زیفله مه سی و مرکزی حاکیمیتدن اوزاقلاشماق مئیللری نین قوووتلنمه سی خیلافته تابئ اؤلکهلرده بیر سیرا موستقیل دؤولتلرین یارانماسینا سبب اولدو. بئله دؤولتلردن بیری ده شیروانشاهلار دؤولتی ایدی. باکی 10 اسرین آخیرلاریندا شیروانین عصاس شهرلریندن بیرینه چئوریلدی. اهالی صنعتکارلیق، تیجارت، باغچیلیق، بوستانچیچیق، اوزومچولوک، باراماچیلیق، اکینچیلیک، نئفتچیخارما، بالیقچیلیق و س. ایله مشغول اولوردو. ظفران دا اکیلیردی.

باکی 10 عصردن لیمان شهری کیمی مشهور ایدی. 11 اسرین سونو-13 اسرین اوللرینده باکی ترققی دؤورو کئچیریردی. 1191 ایلده قیزیل آرسلان شاماخینی توتدوگدا شیروانشاه 1 آخسیتان مووققتی اولاراق پایتاختی باکییا کؤچورموشدو. شیروانشاهلار شهرین مؤحکملندیریلمه سینه خوصوصی دیقت وئریردیلر. 12 اسرده باکی ایکیجرکه لی قالا دیواری و خندکله اهاته اولوندو.

قیز قالاسی دا شهرین مودافیعه سیستئمینه داخیل ایدی. 1232-1235 ایللرده باکینی دنیز طرفدن قوروماق مقصدی ایله بوختا داخیلینده مؤحکملندیریلمیش قالا تیکیلدی. شیروانشاهلار خزر دنیزینده گوجلو دونانما یاراتدیلار.

13 عصرین 30-گو ایللرینده مونقوللار. باکییا هوجوم ائدیب، اوزون موددتلی محاصیره دن سونرا شهری آلدیلار. باکیدا نئفت چیخاریلماسی و تیجارت تنززوله اوغرادی. 14 عصرین اورتالارینا دوغرو باکیدا تیجارت (خوصوصیله دنیز تیجارتی) یئنیدن جانلاندی. گیلان و شاماخی ایپگی نین بین الخالق تیجارتده اهمیتی نین آرتماسی ایله الاقادار باکی نین ایقتیصادی مؤوقئیی یوکسلدی. 14 عصردن باکیدان قیزیل اوردا، موسکوا کنیازلیغی، آوروپا اؤلکهلری و س. یئرلره موختلیف ماللار، خوصوصن ایپک، خالچا و س. ایخراج ائدیلیردی. باکیدان هشتارخانا، اورتا اسییایا و خزرین چ. ساهیللرینه ده مال داشینیردی. 14 اسرین 2-جی یاریسیندا باکی نین ایقتیصادی و سیاسی رولونون آرتماسی ایله علاقه دار اولاراق خزر دنیزی بزن باکی دنیزی ده آدلانیردی (بو، 1375 ایلده کاتالان دیلینده حاضیرلانمیش آتلاسلا گؤستریلیر). باکیدا ایندییه دهک قالان تاریخی-معمارلیق آبیده لری - بوخارا کاروانساراسی(14 اسر)، قیز قالاسی یاخینلیغیندا مولتانی (هیند) کاروانساراسی (15-16 اسرلر) و س. شرق اؤلکهلری ایله گئنیش تیگارت علاقه لری نین مؤوجودلوغونو سوبوت ائدیر. باکیدا هیند تاجیرلری یاشاییردی.

شیروانشاه 1 خلیل اوللاهین دؤورونده (1417-1462) باکیدا موهوم تیکینتی ایشلری آپاریلدی. شیروانشاهلار سارایی کومپلئکسی ده بو دؤورده تیکیلمیشدیر. باکیدا تیجارت، صنعتکارلیق اینکیشاف ائدیر، ایقتیصادی و مدنی حیات یوکسه لیردی. 15 اسرین 2-جی یاریسیندا بؤیوک موسکوا کنیازلیغی ایله تیجارت داها دا گئنیشلندی و دیپلوماتیک علاقه لر یارادیلدی. 1501 ایلده شاه ایسماییل شیروانا هوجوم ائده رک باکینی آلدی.

صفوی حؤکمداری 1 تهماسیب 1538 ایلده باکی نین دا داخیل اولدوغو شیروانی صفویلر دؤولتینه بیرلشدیردی. سفوی - وسمانلی موحاریبه لری زامانی 1578 ایلده وسمانلی اوردوسو باکینی توتدو. 1607 ایلده شهر یئنیدن صفویلرین حاکیمیتی آلتینا کئچدی. مرکزی حاکیمیتین قوووتلنمه سی، محصولدار قوووه لرین اینکیشافینی لعنگیدن فئودال چکیشلمه لرینه، داغیدیجی موحاریبه لره سون قویولماسی 17 اسرین 40-جی ایللرینده شهرین یوکسه لیشینه تکان وئردی. صفویلر دؤورونده باکیدا میس پوللار بوراخیلیردی. باکی و آبشئرون اهالیسی نین خئیلی حیصه سی خالچاچیلیقلا مشغول اولوردو. 16-18 اسرلرده صنعتکارلیق، خوصوصیله خالچاچیلیق داها دا اینکیشاف ائتدی. باکیدا توخوجولوق دا موهوم یئر توتوردو. 17-18 اسرلره آید تاریخی آبیده لر بو دؤورده باکیدا مئ " مارلیق، حکاکلیق و س.- نین اینکیشاف ائتدیگینی گؤستریر..

باکینین زنگین تبیی سروتلری، هابئله موهوم حربی ستراتئشی اهمیتی 18 اسرین اوللریندن ائ " تیبارن روسییانین دیقتینی جلب ائدیردی. خزرین ج.-ق. ساهیللرینه یییلنمه یه چالیشان 1 پیوتر خوصوصی حربی دنیز ائکسپئدیسییاسی یاراتدی. 1723 ایل اییونون 26-دا 1 پیوترون قوشونو باکییا داخیل اولدو. لاکین، روسییا و ایران آراسیندا باغلانان گنجه مقاویله سینه (1735) گؤره باکی یئنیدن ایرانین حاکیمیتی آلتینا کئچدی.

18 عصرین اورتالاریندا آذربایجاندا بیر سیرا خانلیقلار، او گومله دن باکی خانلیغی یاراندی. آرا موحاریبه لری بوتون آذربایجاندا اولدوغو کیمی، باکیدا دا ایقتیصادیات و مدنیتین اینکیشافینا مانع اولور، اهالی نین وضعیتینی سون درجه آغیرلاشدیریردی. 18 اسرین 2-جی یاریسیندا باکیدا شهر حیاتی و تیجارت نیسبتن جانلاندی. لاکین آغا مهممد شاه قاجارین آذربچ-آ هوجوملاری ایقتیصادیاتین و تیجارت علاقه لری نین یئنیدن تنززوله اوغراماسینا سببولدو. 1796 ایلین یازیندا 2 یئکاتئرینانین امری ایله گئن. و.ا.زوبووون کوماندانلیق ائتدیگی روس قوشونلاری آذرب.-آ یوروش ائتدی. اییونون 13-ده باکی آلیندی. 1797 ایلین اولینده گئن.پ.د.سیسیانوو باکی نین کومئندانتی ته " یین اولوندو. 2 یئکاتئرینانین اؤلوموندن سونرا اوغلو 1پاوئل و.ا.زوبووو گئری چاغیردی. چار قوشونلاری 1797 ایلین مارتیندا باکینی ترک ائتدی. 19 اسرین اولینده 1 الئکساندر خزر-ساهیلی ویل.-لری، ایلک نؤوبه ده باکینی توتماق پلانی ایله هوسوسی ماراقلانیردی. روسییا-ایران موحاریبه سی (1804-13) بو پلانین حیاتا کئچیریلمه سینی سور " اتلندیردی. 1805 ایل آوقوستون 12-ده چار قوشونو باکینی موهاسیره یه آلدی، لاکین مووففقیت قازانمایاراق گئری چکیلدی. 1806 ایلین اولینده گئن. پ.د.سیسیانووون قوشونلاری یئنیدن باکییه یاخینلاشدی. شهری تسلیم ائتمک حاقیندا باکی خانی هوسئیننقولو خانلا دانیشیقلار زامانی گئن. پ.د. سیسیانوو اؤلدورولدو. 1806 ایل اوکتیابرین 6-دا باکی روسییایا بیرلشدیریلدی. 1807 ایلده باکیدا 500 ائو، 3000 اهالی وار ایدی. 1813 ایلده باغلانمیش گولوستان صولحو ایله شیمالی آذرب.، او گومله دن باکی نین روسییایا بیرلشدیریلمه سی تصدیق ائدیلدی. آبشئروندا ایللیک نئفت ایستحصالی 200-300 مین پودا چاتیردی. 1847 ایلده باکی نین بیبیهئیبت ساهه سینده مئخانیکی اوسوللا ایلک نئفت قویوسو قازیلماسینا تشببوس گؤستریلدی. باکی نئفت سنایئسینه خاریجی کاپیتالین آخینی باشلاندی. 1879 ایلده باکیدا 9 قازیما بوروغئ واردیسا، 1900 ایلده اونلارین سایی 1710-آ چاتدی. باکی نئفتی دونیا میقیاسینا چیخدی. نئفت سنایئسی ایله یاناشی ، باکیدا باشقا سنایئ ساهه لری ده اینکیشافا باشلادی؛ مئخانیکی زاوودلار، ائ " مالاتخانالار، توتون ف-کلری بوخار موهرریکلری ایله ایشله ین دییرمانلار و س. یاراندی. یئنی تیکیلیلر، بانکلار، تیجارت و سنایئ فیرالاری نین بینالاریندان عیبارت ایدی.

1883 ایل مایین 8-ده باکی-طیفلیس د.ی. ایشه سالیندی. 1899 ایلده باکیدا ایلک کونکا ایشله مه یه باشلادی. هله 19 اسرین 40-جی ایللرینده خزرده بوخار گمیلری ایشله ییردی.