Citologija
Sa Wikipedije, slobodne enciklopedije
Citologija ili Celularna biologija je biološka disciplina koja za cilj ima proučavanje i razumijevanje ćelija. Ovakvo se proučavanje odvija na mikroskopskoj i molekularnoj razini i podrazumijeva fizičke osobine ćelija, životni ciklus, staničnu diobu, fiziologiju i međusobnu komunikaciju stanica.
Sve se ćelije dijele na prokariote (Grčki pro prije i karyon orah ili jezgra) u kojima područje koji sadrži genetski materijal, DNK, nije jasno odijeljeno od ostatka ćelije i imaju jednostavniju građu od eukariota. Eukarioti su druga vrsta ćelija koje imaju jasno definirani odjeljak s genetskim materijalom, posjeduju velik broj organela koje imaju određene funkcije, i morfološki su složenije.
Najočiglednija razlika između prokariotske i eukariotske stanice je postojanje unutarnjih membrana i njihovih funkcija. Kod eukariota, dio koji sadrži genetski materijal odvojen je od ostatka ćelije membranom, dok kod prokariota taj dio nema membranu i nije jasno definiran. Membrane kod eukariota također imaju važnu ulogu u strukturi različitih organela. Organele su unutarstanične strukture s jasno određenim funkcijama u ćeliji analogno organima koji imaju jasno određenu funkciju u tijelu. Samo ime organela (mali organ) nastalo je tako što su biolozi uvidjeli paralelu u odnosu organela prema ćeliji i organa prema tijelu.
Kada se eukariotska ćelija pogleda pomoću elektronskog mikroskopa niske rezolucije, najveće se organele mogu vidjeti u naoko bezličnoj homogenoj supstanci zvanoj citoplazmatski matriks ili citoplazma. Iako na prvi pogled bezobličan, matriks je vrlo važan za čeliju i mjesto je bitnih biokemijskih procesa. Nekoliko vidljivih promjena u stanici, npr. viskozitet čelije, je očigledan zahvaljujući citoplazmatskom matriksu.
Od 70 – 85% ukupne težine eukariotske ćelije čini voda, koja se u najvećem dijelu nalazi u citoplazmatskom matriksu. Dio ove vode nalazi se u slobodnom stanju i predstavlja osmotski aktivnu vodu, dok se ostatak nalazi na površini mnogih organela, bjelančevina (proteina) i drugih makromolekula i osmotski je neaktivan.
Najvjerojatnije sve ćelije imaju u svom sastavu strukture zvane mikrofilamenti, jako tanka proteinska vlakna, ne šira od 4 do 7 nanometara u promjeru, koja mogu biti ili razbacana po unutrašnjosti stanice ili strukturno organizirana. Mikrofilamenti imaju važnu ulogu u kretanju stanice i njenom oblikovanju i formi.
Druga vrsta vlaknastih organela koje se također nalaze u citoplazmi su mikrotubuli. Za sada se zna da imaju tri uloge u životu ćelije:
- pomažu u oblikovanju
- zajedno s mikrofilamentima sudjeluju u njenom kretanju
- sudjeluju u unutarstaničnom transportu
Ove dvije grupe vlaknastih organela pripadaju velikoj mreži koja se zove citoskelet i koja za ulogu ima kretanje stanice i njeno oblikovanje. Prokarioti nemaju visoko organizirani citoskelet.
U životu čelije i njenom svakodnevnom funkcioniranju sudjeluje velik broj organela koje se nalaze u citoplazmi:
- Plazmatska membrana
- Endoplazmatski retikulum
- Ribosomi
- Golgijev aparat
- Lizosomi
- Kloroplasti
- Ćelijska jezgra (nukleus)
- Nuklelolus (jezgrica)
- Cilije i flagele
- Vakuola
- Mitohondriji
- Bazalno tjelešce
