John Evans (fforiwr)
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Roedd John Thomas Evans (1770 - 1799) yn fforiwr Cymreig a fu’n chwilio am yr "Indiaid Cymreig" ar hyd Afon Missouri, gan gynhyrchu un o’r mapiau cynharaf o’r afon hon.
Ganed John Evans yn Waunfawr, ger Caernarfon. Yn nechrau’r 1790au roedd diddordeb mawr yng Nghymru ac ymysg Cymry Llundain yn arbennig, yn y stori fod Madog ab Owain Gwynedd wedi darganfod America yn y 12fed ganrif, a bod rhai o ddisgynyddion y Cymry yn dal i fyw yng Ngogledd America ac yn siarad Cymraeg . Credid mai llwyth y Mandan oedd y rhain. Esgorodd Iolo Morgannwg ar gynllun i deithio i America a chwilio am y Mandan ar hyd Afon Missouri, a chytunodd John Evans i fynd gydag ef. Yn y diwedd ni aeth Iolo, ac ar ei ben ei hun y teithiodd John Evans i America, gan gyrraedd Baltimore yn Hydref 1792. Yng ngwanwyn 1793 aeth i St. Louis yn Louisiana Sbaeneg, lle carcharwyd ef gan y Sbaenwyr am gyfnod gan eu bod yn amau ei fod yn ysbiwr.
Fodd bynnag erbyn Ebrill 1795 yr oedd wedi cael cefnogaeth yr awdurdodau Sbaenig i deithio i fyny’r Missouri a cheisio darganfod llwybr at y Môr Tawel o ran uchaf yr afon. Cafodd hyd I’r Mandan yn 1796, a threuliodd y gaeaf gyda hwy cyn dychwelyd i St. Louis yn 1797. Ni allodd ddarganfod unrhyw awgrym o eiriau Cymraeg yn eu hiaith. Yr oedd wedi teithio 1,800 milltir i fyny’r Missouri o’r fan lle mae’n aberu yn Afon Mississippi, a chynhyrchodd fap yn dangod cwrs yr afon. Daeth hwn i ddwylo Thomas Jefferson a throsglwyddodd Jefferson ef i Lewis a Clark fu’n fforio’r ardal ychydig yn ddiweddarach.
Parhaodd John Evans yng ngwasanaeth yr awdurdodau Sbaenig, ond bu farw yn New Orleans yn mis Mai 1799.
[golygu] Llyfryddiaeth
- David Williams (1963) ‘’John Evans a chwedl Madog’’ (Gwasg Prifysgol Cymru)
- Gwyn A. Williams (1979) Madog: the making of a myth (Eyre Methuen) ISBN 0-413-39450-6
