Llyfr Du Caerfyrddin
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Un o'r llawysgrifau Cymraeg hynaf sydd wedi goroesi yw Llyfr Du Caerfyrddin (llawysgrif Peniarth 1). Llawysgrif gymharol fychan yw, a ysgrifenwyd ar femrwn rhywbryd yn y 13eg ganrif, efallai ym Mhriordy Ieuan Efengylwr a Theulyddog yn nhref Caerfyrddin, sy'n cynnwys 39 o gerddi ac un testun rhyddiaith byr, ar 54 tudalen ffolio; sef cyfanswm o 108 tudalen (mae rhai tudalennau yn eisiau). Cedwir y llawysgrif yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth.
Taflen Cynnwys |
[golygu] Cefndir
Cysylltir y Llyfr Du â Phriordy Ieuan Efengylwr a Theulyddog, a drowyd yn dŷ Awstinaidd gan y Normaniaid. Digon tlawd oedd y sefydliad, oedd dan reolaeth Priordy Llanddewi Nant Hodni yng Ngwent tan ddechrau'r 13eg ganrif. Ategir y darlun o dlodi'r priordy gan y ffaith mai darnau bach o femrwn caled a ddefnydwyd ar gyfer y llawysgrif. Mae'r llaw fras a geir ynddi'n awgrymu mai gŵr oedd yn gyfarwydd ag ysgrifenyddiaeth litwrgaidd a'i hysgrifennodd. Yn wahanol i lawysgrifau Cymreig cynnar eraill fel Llyfr Taliesin nid yw arddull y Llyfr Du yn rheolaidd - mae ffurfiau'r llythrennau'n ansefydlog, er enghraifft - ac mae'n debyg nad ysgrifennwr proffesiynol a'i lluniodd. Fel y noda A.H. Jarman, mae'r Llyfr Du yn llawysgrif unigryw sy'n anodd i'w dyddio a rhaid dibynnu ar dystiolaeth fewnol y llawysgrif ei hun i wneud hynny; sefyllfa sydd wedi peri bod cryn amrywiaeth barn amdani. Mae'r ffaith fod orgraff y llythrennau'n newid yn sylweddol ar ôl ffolio 20 yn awgrymu fod y llawysgrif wedi cael ei llunio ar ddau gyfnod gwahanol.
[golygu] Cynnwys
Dyma'r testunau yn nhrefn y llawysgrif.
-
- Ymddiddan Myrddin a Thaliesin (darogan a chylch Myrddin)
- Breuddwyd a Welwn Neithiwr (diarhebion mydryddol yn bennaf)
- Devs Ren Rymaw y Awen (moliant)
- Hervit Vrten Autyl Kyrridven (moliant)
- Dadl y Corff a'r Enaid ynghyd a dryll ohono (crefyddol)
- Trioedd y Meirch (chedlonol)
- Moli Duw yn Nechrau a Diwedd (crefyddol)
- Cyntefin Ceinaf Amser (crefyddol / natur)
- Gogonedog Arglwydd (crefyddol)
- Mawl i'r Drindod (crefyddol)
- Mawl i Dduw (crefyddol)
- Iesu a Mair a'r Cynhaeaf Gwyrthiol (crefyddol)
- Addwyn Gaer (moliant)
- Dinas Maon (chwedlonol)
- Y Bedwenni (darogan a chylch Myrddin)
- Afallennau (darogan a chylch Myrddin)
- Oianau Myrddin (darogan a chylch Myrddin)
- Englynion y Beddau (chwedlonol)
- Kygogion. Elaeth ae Cant a cherdd arall a briodolir i Elaeth (crefyddol)
- Gereint fil' Erbin (chwedlonol - am yr arwr Geraint fab Erbin)
- I Hywel ap Goronwy (moliant)
- Aswynaf Nawdd Duw (moliant)
- Ysgolan (chwedlonol)
- Cyntaf Gair a Ddywedaf (crefyddol)
- Cysul Addaon (crefyddol)
- Marwysgafn Cynddelw Brydydd Mawr (crefyddol)
- Bendith y Wenwas (crefyddol)
- Mechydd ap Llywarch (chwedlonol)
- Pa Ŵr yw'r Porthor (chwedlonol)
- Gwallawg a'r Ŵydd (chwedlonol)
- Ymddiddan Rhwng Gwyddneu Garanhir a Gwyn ap Nudd (chwedlonol)
- Dau ddarn o Chwedl Trystan (chwedlonol)
- Ymddiddan Ugnach a Thaliesin (chwedlonol)
- Englynion i Deulu Madog ap Maredudd (moliant)
- Marwnad Madauc fil' Maredut (marwnad)
- Boddi Maes Gwyddneu (chwedlonol)
- Enwev Meibon Llywarch Hen (chwedlonol)
[golygu] Ysgolheictod
Cyhoeddodd William Forbes Skene (1809-1892) destun y Llyfr Du yn ei olygiad uchelgeisiol ond gwallus Four Ancient Books of Wales.
[golygu] Llyfryddiaeth
-
- J.Gwenogvryn Evans (gol.), The Black Book of Carmarthen (Pwllheli, 1907).
- A.O.H. Jarman (gol.), Llyfr Du Caerfyrddin (Caerdydd, 1982). ISBN 0-7083-0629-2
