Llyn Celyn

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Mae Llyn Celyn yn gronfa ddŵr fawr a adeiladwyd yn 1961 trwy adeiladu argae ar draws Afon Tryweryn yng ngogledd Cymru. Mae'n gorwedd ar yr A4212 tua tair milltir i'r gorllewin o'r Bala, Gwynedd.

O ganlyniad i greu'r gronfa, boddwyd pentref Capel Celyn, rhywbeth fu'n achos llawer o ddicter yng Nghymru gyda llu o brotestiadau ac ymosodiadau â ffrwydron yn erbyn y gwaith adeiladu gan Owain Williams, Emyr Llywelyn, John Albert Jones ac eraill. Tyfodd Byddin Cymru Rydd a Mudiad Amddiffyn Cymru o'r gweithgareddau lled-filwrol hyn. Yr oedd y pentref yn un o gadarnleoedd y diwylliant Cymraeg, tra roedd y gronfa wedi ei bwriadu i gyflenwi dŵr i Lerpwl a'r cyffiniau yng ngogledd-orllewin Lloegr. Llwyddodd Cyngor Dinas Lerpwl i gael y ddeddf angenrheidiol trwy San Steffan er i 35 allan o 36 Aelod Seneddol Cymru bleidleisio yn erbyn y mesur. Bu hyn yn achos cynnydd sylweddol yn y gefnogaeth i Blaid Cymru. Ym mis Hydref 2005, cytunodd Cyngor Dinas Lerpwl i ymddiheuro'n gyhoeddus am y digwyddiad.

Adeiladwyd y gronfa i reoli llif Afon Dyfrdwy fel bod modd tynnu dŵr ohoni yn is i lawr. Mae dŵr yn cael ei ollwng o'r gronfa i Afon Tryweryn ac felly i Afon Dyfrdwy. Oherwydd fod modd rheoli'r llif, mae'r rhan o Afon Tryweryn islaw'r argae yn boblogaidd ar gyfer canŵio gan ymwelwyr.

[golygu] Darllen pellach

• Owain Williams, Cysgod Tryweryn (Ail argraffiad: Gwasg Carreg Gwalch, 1995)