Prydain Fawr
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Mae Prydain Fawr yn ynys oddi ar arfordir gogledd gorllewinol Ewrop. Mae tair cenedl o fewn yr ynys, sef Cymru, Yr Alban a Lloegr. (Mae rhai pobl yn ystyried Cernyw yn bedwaredd genedl nas cydnabyddir yn swyddogol.) Yn wleidyddol, ystyrir bod yr ynysoedd llai sydd yn rhannau o Gymru, Lloegr, neu'r Alban, fel Ynys Enlli, yn rhannau o Brydain Fawr hefyd. Llywodraethir yr ynys gan senedd yn Llundain fel rhan o wladwriaeth Teyrnas Undedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon, er bod mesur o hunanlywodraeth gan Gymru a'r Alban erbyn hyn.
[golygu] Hanes yr enw
Mae'r enw ei hun yn bur ddiweddar. Ynys Prydain neu Brydain oedd yr enw gwreiddiol ac fe'i gelwid felly am ei bod yn gartref i'r Brythoniaid (er bod lle i ddadlau fod yr enw Brythoneg Prydein a'r enw Goideleg cyfystyr Cruithenn yn cyfeirio at y Pictiaid yn wreiddiol). Britannia oedd enw'r Rhufeiniaid ar yr ynys, yn seiliedig ar y gair Brythoneg.
Dan bwysau'r goresgynwyr o'r Almaen, sef y Sacsoniaid, yr Eingl a llwythi Germanaidd eraill, ymfudodd nifer o Frythoniaid rhannau deheuol yr ynys dros y môr i Lydaw. Mae'r enw Llydaweg Breizh (a'r Ffrangeg Bretagne) yn adlewyrchu'r mudo hwnnw. Gair arall am "Brydain" yw Breizh/Bretagne ac felly, er mwyn gwahaniaethu rhwng Llydaw ac Ynys Prydain dechreuodd yr arfer o alw Prydain yn "Brydain Fawr". Mae'n debyg mai cyfieithiad o'r Ffrangeg Grande Bretagne ydyw'r Saesneg Great Britain.
Nid oes unrhyw arlliw gwleidyddol i'r enw yn wreiddiol, felly. Doedd Prydain Fawr ddim yn wlad a doedd yr ansoddair 'mawr' ddim yn golygu "great" chwaith. Dim ond yn ddiweddarach, gyda thwf yr Ymerodraeth Brydeinig, y daeth yr arlliw gwleidyddol i fod.
Diddorol nodi hefyd mai "Prydain Fach" yw ystyr yr enw Gwyddeleg am Gymru, sef An Bhreatain Bheag (y tir llai oedd dal ym meddiant y Brythoniaid ar ôl i'r Saeson gipio'r hyn a elwir yn Lloegr heddiw).
[golygu] Gweler hefyd
- Ynys Prydain - yr enw Cymraeg traddodiadol ar yr ynys yn hanes traddodiadol Cymru.
