Tanit
Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.
Tanit oedd duwies y lleuad ym mytholeg Ffeniciaidd a nawdd-dduwies dinas Carthage yng Ngogledd Affrica. Nid yw pawb yn cytuno ar wreiddiau a swyddogaeth Tanit, ond mae'n ymddangos ei bod yn perthyn i'r dduwies Astarte / Ishtar a addolid trwy'r Dwyrain Canol, o'r Lefant i Fesopotamia. Un ganolfannau addoliad Astarte oedd Ffenicia, cartref gwreiddiol y Ffeniciaid (gogledd Israel a de Libanus heddiw). Pan ddaeth y Ffeniciaid i ogledd Affrica - gan ffoi o ddinas Tyros dan arweinyddiaeth Elissa yn ôl traddodiad - ddaethant â'r dduwies a duwiau Ffenicaidd eraill gyda nhw.
Yn Carthage roedd addoliad swyddogol Tanit yn ei gwneud yn gymar i Baal Hamnon, duw'r haul a rhyfel. Roedd hi hefyd yn fam-dduwies, yn gofalu am esgor ar blant a'u magu ac yn gysylltiedig â ffrwythlondeb yn gyffredinol. Yn ôl awduron Rhufeinig cyfnod y Rhyfeloedd Pwnig, a rhai Groegiaid hefyd, roedd y Carthageniaid yn aberthu plant iddi. Ond mae'r dystiolaeth yn dyddio o gyfnod o elyniaeth a chystadleuaeth mawr rhwng Carthage a'r ddau rym hynny; mai rhai yn derbyn y dystiolaeth tra bod eraill yn dadlau ei bod yn bropaganda gwleidyddol i bardduo Carthage. Cafwyd hyd i fynwent yn Carthage - y Tophet - gyda nifer o stelae er cof am blant a fu marw'n ifanc.
Symbol Tanit oedd sylfaen trionglaidd â llinell syth dros ei ben gyda chylch ar ben hynny. Weithiau mae dau ben y llinell wedi'u troi i fyny. Mae sawl esboniad posibl am symbolaeth gyfoethog 'Arwydd Tanit'. Gellid dadlau ei fod yn portreadu ffigwr benywaidd - Tanit fel mam-dduwies - ond mae'n awgrymu hefyd mynydd (y tir / y Ddaear) a lleuad lawn. Mae rhai pobl yn gweld dylanwad symbol yr ankh (Bywyd) o'r Hen Aifft yn ogystal.
Yn Tunisia heddiw mae arwydd Tanit i'w gweld ymhobman, o arwydd brand y pacedi sigaret mwyaf poblogaidd yn y wlad i arwyddion, lluniau a hysbysebion o bob math. Mae rhai anthropolegwyr yn gweld parhad o addoliad Tanit - ar lefel symbolaidd o leiaf - mewn rhai arferion a choelion gwerin, gan gynnwys yr amiwlet khamsa sy'n boblogaidd gan ferched yn arbennig. Mae'r agwedd yma ar addoliad Tanit yn tanlinellu ei bod wedi tyfu'n dduwies frodorol, Affricanaidd - efallai trwy gael ei cymathu ag un neu ragor o dduwiesau Berberaidd a fodolai eisoes. Un o'r defodau a gysylltir â'r dduwies heddiw yw'r arwyddion henna a baentir ar ddwylo merched ifainc, yn arbennig pan am briodi. Ceir nifer o ganeuon poblogaidd yn ymwneud â hi yn ogystal, sy'n cael eu canu gan merched a phlant i ofyn bendith y glaw: 'Y Fam TANbou' neu'r 'Fam TANgou' (ac ati) yw ei henw (dydi'r elfen 'Tan' ddim yn newid).
[golygu] Oriel
 Stele i Tanit, Carthage, Tunisia |
 Llawr mosaig yn dangos symbol Tanit, Kerkouane |
 Pwys carreg sgwar gyda symbol Tanit (Louvre, Paris) |
 Cysegrfa i'r meirw, arddull Groeg-Ffeniciaidd, Marseille |
[golygu] Ffynhonnell
- Emna Ben Miled, Les Tunisiennes, ont-elles une histoire? (Tunis, 1998). Pennod 3: 'La Déesse Tanit et ses prolongements actuels'. ISBN 9973 807 04 9
