Εξώλης και προώλης
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η φράση είναι ήδη αρχαία και οι λέξεις αποτελούν επίθετα προερχόμενα από τις προθέσεις εξ και προ, καθώς και από θέμα τού ρ. ὄλλυμι «καταστρέφω, αφανίζω, διαφθείρω». Στην πρώτη τους μαρτυρία απαντούν κανονικά ως κλιτά επίθετα, όπως μαρτυρεί ο Δημοσθένης: εἰ δ΄ ἄρ΄ ἔχουσιν ἀνιάτως͵ τούτους μὲν αὐτοὺς καθ΄ ἑαυτοὺς ἐξώλεις καὶ προώλεις ἐν γῇ καὶ θαλάττῃ ποιήσατε (Περί του στεφάνου 324). Το ίδιο συμβαίνει και τον 2ο αιώνα μ.Χ. σε παράθεμα του σοφιστή Κλαυδίου Αιλιανού: ἀλλ΄ ἐξώλης καὶ προώλης προπηλακισθεὶς ἐς κόρακας ᾤχετο.
Η σημερινή σημασία τής φρ. και ο περιορισμός της στο θηλυκό γένος (πβ. κ. κακήν κακώς) έχει την αφετηρία της στη μεσαιωνική εποχή και στο έθιμο της διαπόμπευσης όσων γυναικών είχαν διαπράξει μοιχεία ή ασκούσαν πορνεία. Οι λέξεις εξώλης και προώλης συνδέθηκαν με την απώλεια (που ανάγεται στο ίδιο ρήμα) και απέκτησαν άλλο πεδίο αναφοράς.
Στο εγγύς παρελθόν αναφερόταν κυρίως επικριτικά σε αποσπασματικές ή μεμονωμένες διακρίσεις ή προαγωγές Εξώλης και προώλης ίσως κατά παραφθορά "εξ όλων και προ όλων". Αργότερα όμως η έκφραση κατέστη "πρώτης τάξεως" στη γλωσσοφαγιά χαρακτηρίζοντας οποιαδήποτε γυναίκα για πιθανόν μειωμένες ηθικές αναστολές και μάλιστα κατά υπεροχή.
Την έκφραση αυτή είχαν μεταφέρει, κατά καιρούς, στη θεατρική και κινηματογραφική σκηνή η Άννα Καλουτά, η Ρένα Ντορ, η Μαρίκα Κρεβατά, η Μαρίκα Νέζερ κ.ά.
