Κούρεμα με την ψιλή

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Κούρεμα με την ψιλή

Το κούρεμα με την ψιλή είναι τρόπος κουρέματος, που ακολουθείται από νέους κυρίως άνδρες και φαίνεται ότι έγινε εξεζητημένη μόδα, προερχόμενη από τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Πίνακας περιεχομένων

1 Γενικά
2 Άλλες ονομασίες
3 To κούρεμα στα σχολεία
4 Το κούρεμα με την ψιλή στο στρατό
5 Το κούρεμα με την ψιλή ως ποινή
6 Το κούρεμα με την ψιλή στη λογοτεχνία και στις τέχνες
7 Βιβλία
8 Ταινίες
9 Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία] Γενικά

Ο τρόπος αυτός κουρέματος από αρχαίους χρόνους ήταν ένδειξη απόλυτης υποταγής και ψυχικού καταναγκασμού εκούσιου ή ακούσιου και πρώτο ψυχολογικό σημείο εξωτερικής ένδειξης αποδοχής συμμετοχής εις ομάδα (στρατού, δούλων, αργότερα θρησκευτικών ταγμάτων, μοναχών κλπ) ή παραμονής σε ορισμένο τόπο (όπως Μονές, φυλακές, στρατόπεδα κλπ) με τη γενικότερη αντίληψη ότι ο κουρεμένος με αυτόν το τρόπο "κουράς" αποτάσσεται πάσης ιδίας αυτού θέλησης και παντός εξωτερικού (εκτός ομάδας ή τόπου) κοσμικού δεσμού. Οι αρχαίοι Έλληνες τον τρόπο αυτό κουράς τον θεωρούσαν μέτρο ατιμωτικό. Χαρακτηριστικός ο θρύλος του Σαμψών.

Ο δε εισερχόμενος στο μοναχικό ή εκκλησιαστικό βίο αποδέχεται τη πρώτα σταυροειδή κουρά και στη συνέχεια την "επιπόλαιη", ολοκληρωτική, κατά την "ακολουθία του μικρού σχήματος" από ιερέα που επαναλαμβάνει: "κείρεται ο αδελφός ημών (όνομα) την κόμην της κεφαλής αυτού εις το όνομα του Πατρός και του ...." κλπ

Η πιο κοινή ονομασία του εν λόγω κουρέματος είναι "γουλί", από την ομοιότητα του κουρεμένου σύρριζα κεφαλιού με το ομώνυμο λαχανικό, που είναι λείο και γυμνό.

Η ονομασία με την "ψιλή" προέρχεται από τη λεγόμενη κουρευτική μηχανή, η οποία χρησιμοποιείται σήμερα από ελάχιστα κουρεία. Αυτή είναι χειροκίνητη και κόβει τα μαλλιά ως το δέρμα. Χρησιμοποιούνταν μέχρι το 1965 για το κούρεμα των μαθητών στα Δημοτικά Σχολεία, ανάλογα με την ηλικία τους και την τάξη που βρίσκονταν, για λόγους υγιεινής (ψείρες). Για τον ίδιο λόγο επιβλήθηκε και στους νεοσυλλέκτους στον ελληνικό στρατό, μέχρι που καταργήθηκε το 1982.

[Επεξεργασία] Άλλες ονομασίες

Νεαρός κρατούμενος στις ΗΠΑ

απόκαρσις εν χρω (=εκκλησ. κούρεμα γουλί) (βυζαντινή ποινή)
κατακούρι
κουρά εν χρω (αρχαία ελληνικά, σημαίνει σύρριζα με το δέρμα)
κούρεμα γλόμπος ή "κούρεμα λουξ" (από το lux = φως)
κούρεμα γουλί
κείρειν την κόμην (εκκλησιαστική) και "ποινή της κειρίας"
κούρεμα σύρριζα
κούρεμα "στον άσο"
κούρεμα "στον πάτο" ή "από τον πάτο" ή "στην πέτσα"
κουτρούλης (πιθανότατα από το κουτροτρούλης, που η κούτρα του (δηλ. το κεφάλι) είναι σαν τον τρούλο της εκκλησίας)
ξυρισμένο κεφάλι (παρ' όλο που σημαίνει και στη κυριολεξία, δηλ. τη χρήση ξυραφιού)
(επίθετο) ψιλοκουρεμένος, αποκουρεμένος

[Επεξεργασία] To κούρεμα στα σχολεία

Κούρεμα αμερικανού πεζοναύτη

Από τις αρχές του 20ού αιώνα, το κούρεμα με την ψιλή επιβλήθηκε στους μαθητές των Δημοτικών Σχολείων, λόγω της ψείρας [1]. Ήδη την περίοδο του Μεταξά, οι μαθητές που τον χαιρετούσαν φασιστικά ήταν "εν χρω κεκαρμένοι".Το κούρεμα αυτό στα σχολεία συχνά ονομαζόταν ως "κούρεμα στον άσο", κάτι που παραπέμπει και στο αγγλικό "zero haircut". Ειδικά τη δεκαετία του '50, τα παιδιά στο σχολείο (από τις πρώτες τάξεις μέχρι και την ογδόη του Γυμνασίου) έπρεπε να φορούν και καπέλο με κουκουβάγια, καλύπτοντας κάπως την αντιαισθητική κόμμωση, ενώ οι μαθήτριες φορούσαν ποδιές. Πολλές φορές, το κούρεμα γινόταν όχι σε κουρεία αλλά στην αυλή του σχολείου, είτε από τον ίδιο το δάσκαλο είτε από τους μεγαλύτερους μαθητές προς τους μικρότερους [2]. Επίσης, δεν ήταν λίγες φορές που προκαλούσε πόνο. [3] Από τη μεριά των μαθητών, ειδικά των μεγαλυτέρων τάξεων, υπήρξαν αντιδράσεις, που έφτασαν και σε μαθητικές απεργίες. Το 1958 ο Υπουργός Παιδείας Βογιατζής υπέγραψε εγκύκλιο, βάσει της οποίας "η εν χρω κουρά των μαθητών στα σχολεία καθίστατο μη υποχρεωτική" (βλ. Ταχυδρόμος Αιγύπτου, 19/10/1958). Το μέτρο ίσχυσε αρχικά μόνο στα Γυμνάσια της Αθήνας και τέθηκε θέμα "φιλοτίμου" των μαθητών στα σχολεία της επαρχίας. Στις 11 Μαΐου 1965 επιβλήθηκε η κατάργηση των κανονισμών αυτών . Όπως έγραψε ο Τύπος της εποχής τερματίστηκε η βασιλεία της "κουκουβάγιας", της "μαύρης ποδιάς" και της "κουράς εν χρω" που βασάνιζαν τον μαθητόκοσμο. Ο υπουργός Παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου έδωσε εντολή προς τις Εκπαιδευτικές Αρχές να ανακοινώσουν στα σχολεία τα νέα μέτρα που αποφασίστηκαν για την εξωτερική εμφάνιση των μαθητών και μαθητριών.

Οι ποδιές των μαθητριών θα είναι στο εξής κατασκευασμένες από ύφασμα κυανούν (όχι πολύ ανοικτό), θα έχουν δηλαδή το χρώμα τ' ουρανού.
Καταργείται η υποχρεωτική κουρά "εν χρω", δηλαδή το κούρεμα με την ψιλή μηχανή.
Τέλος, μαθητές και μαθήτριες θα φέρουν μικρή κονκάρδα ενδεικτική της μαθητικής ιδιότητάς τους.

[Επεξεργασία] Το κούρεμα με την ψιλή στο στρατό

Η αυστηρή νοοτροπία του στρατιωτικού συστήματος επέβαλε το κούρεμα με την ψιλή μηχανή στους νεοσυλλέκτους στρατιώτες, τόσο για λόγους υγιεινής όσο και ως τιμωρία. Η ψείρα ήταν ο κύριος λόγος που επέβαλε την εν χρω κόμμωση στους φαντάρους, ακόμα και μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν επίσης, όπως φαίνεται, και ένα "καψώνι" που οι παλιοί στρατιώτες επεφύλασσαν στους νεοσύλλεκτους. Κατά κύριο λόγο, ταυτίστηκε με την ποινή. Έτσι, ακόμα και στη δεκαετία του ' 80, όποιος οπλίτης τιμωρούνταν με αυστηρά φυλάκιση ή και εγκλεισμό σε πειθαρχείο, τον κούρευαν σύρριζα. Το κούρεμα ως τη ρίζα καταργήθηκε στις 25 Ιουνίου 1982. Με τη διαταγή του 1982 επιτρεπόταν στους νεοσυλλέκτους να έχουν μαλλιά μέχρι 4 πόντους (4 εκ.). Είναι χαρακτηριστικό ότι οι νεοσύλλεκτοι άλλων χωρών, όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία διατηρούν το κούρεμα αυτό. Ιδιαίτερα στις ΗΠΑ το ξύρισμα του κεφαλιού, και ιδιαίτερα του πλαϊνού μέρους του, είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο, αφού με αυτόν τον τρόπο προσαρμόζεται στο κεφάλι καλύτερα η αντιασφυξιογόνα μάσκα που χρησιμοποιείται συχνά στον Αμερικάνικο στρατό.

[Επεξεργασία] Το κούρεμα με την ψιλή ως ποινή

Νεοσύλλεκτοι φοιτητές Στρατιωτικής Ακαδημίας, κουρεμένοι σύρριζα

Το κούρεμα με την ψιλή χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν ως ποινή, που ανάγει στο ατιμωτικό κούρεμα των συλληφθέντων στο Μεσαίωνα, που γινόταν τελετουργικά και μπροστά σε κοινό ("μπερλίνα"). Στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, η πρακτική χρησιμοποιήθηκε ως παραδειγματική τιμωρία των δωσιλόγων, των προδοτών, οι οποίες κατέδιδαν τους αντιστασιακούς της εποχής στον εχθρό. Όσες και όσοι πιάνονταν από τους αντιστασιακούς, οδηγούνταν σε δημόσιο χώρο, όπου τους κούρευαν "γουλί". Ειδικότερα στην Ελλάδα, το κούρεμα αυτό αποτέλεσε κατασταλτικό μέσο για τους μάγκες και τους κουτσαβάκηδες. Με εντολή του διευθυντή της Αστυνομίας Μπαϊρακτάρη, το 1893, έκοβαν σύρριζα τα μαλλιά των κουτσαβάκηδων και τους έσκιζαν και τα μανίκια από τα σακάκια τους. Όμως και μισό περίπου αιώνα αργότερα, με το Νόμο 4000/58, η αστυνομία χρησιμοποίησε το κούρεμα αυτό ως μέσο καταστολής για τους νεαρούς ταραχοποιούς της εποχής εκείνης, τους "τεντιμπόηδες", οι οποίοι έριχναν γιαούρτια σε περαστικούς (συνήθως γυναίκες) και επιδίδονταν σε βανδαλισμούς. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1958 τέσσερις νεαροί οδηγήθηκαν στην Ασφάλεια όπου οι αστυνομικοί τους κούρεψαν με την ψιλή και στη συνέχεια τους περιέφεραν μπροστά στο εμβρόντητο κοινό (περαστικοί), με χειροπέδες και με κρεμασμένη στο λαιμό πινακίδα, που έγραφε "Είμαι τεντιμπόης και έριξα γιαούρτι σε γυναίκα". Επίσης, τους έσκισαν τα ρεβέρ των παντελονιών τους. Ήταν η πρώτη εφαρμογή του μέτρου, το οποίο προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, ακόμα και ηρωοποίηση των τεντιμπόηδων.

Κούρεμα τεντιμπόηδων στην Αθήνα του 1958

Στην ταινία του Γιάννη Δαλιανίδη "Νόμος 4000" παρουσιάζεται μια σκηνή κατά την οποία ένας νεαρός μαθητής (ο ηθοποιός Θάνος Παπαδόπουλος) γιαουρτώνει τον καθηγητή του αλλά συλλαμβάνεται από την αστυνομία και κουρεύεται με την ψιλή. Στη συνέχεια, διαπομπεύεται στους δρόμους, με τον παραπάνω τρόπο.

Η δικτατορία Παπαδόπουλου χρησιμοποίησε επίσης την ψιλή μηχανή στα κεφάλια των χίπηδων, των νέων Ελλήνων - φοιτητών κυρίως - που είχαν μακριά μαλλιά. Με διαταγή του Υπουργού Παιδείας Παπακωνσταντίνου (1968), οι μακρυμάλληδες μαθητές θα κουρεύονταν "γουλί" και οι μαθήτριες θα έπρεπε να δένουν τα μαλλιά τους με θαλασσιά συνήθως κορδέλα. Επίσης, η αστυνομία έκοβε σύρριζα τα μαλλιά των ιερόδουλων και πολλών κρατουμένων.

Μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, οι αρχές εφάρμοζαν το κούρεμα αυτό στους εξόριστους αριστερούς στη Μακρόνησο και αλλού, κυρίως για λόγους ταπείνωσης. [4]

Σημειώνεται ότι σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η Ρωσία [5] το κουρεμένο τελείως κεφάλι είναι "σήμα κατατεθέν" σε φυλακές, κυρίως νεαρών ατόμων.

[Επεξεργασία] Το κούρεμα με την ψιλή στη λογοτεχνία και στις τέχνες

Στη λογοτεχνία, πολλά είναι τα έργα που αναφέρουν, περιγράφουν ή και τιτλοφορούνται με το εν λόγω κούρεμα. Επίσης, στον κινηματογράφο, πολλές ελληνικές ταινίες εστιάζουν στην τιμωρητική και ατιμωτική σημασία του κουρέματος, όπως στο "Νόμο 4000".

[Επεξεργασία] Βιβλία

Ένα σακί μαλλιά, Π. Καλλιότσου (βασισμένο σε αληθινή ιστορία, τα παιδιά σε ένα νησί συμπαραστέκονται στον άρρωστο συμμαθητή τους και κουρεύονται με την ψιλή, όπως και ο δάσκαλος)
Κεκαρμένοι , Ν. Κάσδαγλη (περιγράφεται η ιστορία των κουρεμένων νεοσυλλέκτων του στρατού)
Κούρεμα εν χρω... , Ιωάννη Αθανασάκη (2002) (περιγράφεται η ζωή στα Χανιά τη δεκαετία του ' 40)
Το Νούμερο 31328, Ηλία Βενέζη (περιγράφεται το βαθύ κούρεμα των αιχμαλώτων Ελλήνων στα τουρκικά στρατόπεδα εργασίας)
Ο Εργένης (το κούρεμα ως αυτοτιμωρία, περιγράφεται καλύτερα στην ομώνυμη ταινία)

[Επεξεργασία] Ταινίες

"Νόμος 4000" (στην ταινία αυτή του Δαλιανίδη, περιγράφεται η τιμωρία των νεαρών ταραχοποιών, με κούρεμα στην Ασφάλεια)
"Είναι ένας τρελλός, τρελλός... Βέγγος" (ο κουρέας του στρατού Βέγγος διαφημίζεται, καθώς έχει ειδικότητα "κτηθείσα εν τω στρατεύματι"). Απεικονίζεται σε μια σκηνή της ταινίας το στρατιωτικό κούρεμα των Ελλήνων νεοσυλλέκτων.
"Ζ" (του Κώστα Γαβρά) (η ελληνική αστυνομία, την περίοδο της χούντας κουρεύει τους ταραξίες χίπυς φοιτητές).
"Ο εργένης" (του Ν. Παναγιωτόπουλου) (στην ταινία αυτή του 1996, ο Στράτος Τζώρτζογλου, σε στιγμή απελπισίας κουρεύεται ο ίδιος και μόνος του με την ψιλή μηχανή και τελικά αυτοκαταστρέφεται)[6]