آرامگاه‌های تاریخی دمشق

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

فهرست مندرجات ۱ آرامگاه و زیارتگاه عقیله بنی هاشم و زینب کبری ۲ آرامگاه زینب ۳ دکتر علی شریعتی ۴ قبر رقیه ۵ گورستان باب الصغیر ۶ منبع

[ویرایش] آرامگاه و زیارتگاه عقیله بنی هاشم و زینب کبری

یکی از زیارتگاههای بسیار مهم و مورد توجه همه مذاهب اسلامی در دمشق، مرقد و آرامگاه زینب کبری، دختر علی، امام اول شیعه‌است.

[ویرایش] آرامگاه زینب

روستایی که زینب در آن به خاک سپرده شده در گذشته به راویه و اکنون به زینبیه مشهور است. در حال حاضر این روستا به شهر متصل و در هفت کیلومتری شرق دمشق قدیم به طرف فرودگاه واقع است. در خیابان اصلی این شهرک از دور، گنبد و مأذنه‌های مقبره وی دیده می‌شود. گنبد این مرقد طلائی است و در سمت شرقی و غربی آن دو مناره کاشیکاری شده قرار دارد. در مدخل در غربی حرم و سمت راست آن داخل اتاق کوچکی سه گور وجود دارد که یکی از آنها قبر آیت الله سید حسین یوسف مکی عاملی متوفی ۱۳۹۷ و دیگری محسن الامین عاملی، صاحب تالیف معروف اعیان الشیعه و سومین آنها نیز دختر میرزا تقی بهبهانی است. فضای حرم زینب و صحن آن بصورت مربع مستطیل است که شبستان و گنبد و حرم در وسط آن قرار گرفته و دارای چهار در ورودی است سقف شبستان و حرم از سه قسمت تشکیل شده که به صورت پله‌ای بر روی هم قرار دارند و گنبد نیز در وسط آن قرار یافته‌است. بر روی این گنبد آیاتی از قرآن نوشته شده و طلاکاری آن در سالهای اخیر به وسیله ایران انجام شده‌است. در سمت شرق صحن مطهر، مصلای زینبیه به همت آیت‌الله فهری زنجانی نماینده آیت‌الله خامنه‌ای در سوریه ساخته شده و مراسم نماز جماعت، دعای کمیل و نماز جمعه در آن برقرار می‌گردد. این شبستان بسیار بزرگ است. مساحت کل صحن، حرم و سایر مراکز وابسته حدود ده هزار متر مربع است. در حرم جمعا ۱۱۴ اتاق وجود دارد که ۶۴ اتاق آن در صحن بزرگ و بقیه در صحن دوم و حسینیه‌های اطراف است.

آرامگاه زینب کبری در وسط حرم با ضریحی نقره‌ای و اطراف آن هشت ستون کاشیکاری شده که گنبد حرم بر آن استوار شده وجود دارد. دیوارهای حرم تا نصف آن سنگ سفید و بقیه آئینه کاری بوده و جلوه‌ای از هنر و معماری ایرانی اسلامی است. بنای داخل و خارج حرم و همچنین مناره‌ها و گنبد از حدود بیست سال پیش است ولی توسعه‌های اطراف صحن و تزئینات آنها همگی از سوی جمهوری اسلامی انجام شده‌است.

[ویرایش] دکتر علی شریعتی

در کنار زینبیه گورستانی است که در کنج قبرستان دکتر علی شریعتی مدفون است.

[ویرایش] قبر رقیه

یکی از زیارتگاههایی که پس از مقبره زینب کبری مورد توجه شیعه‌است، مقبره و حرم رقیه دختر امام حسین.

معصومه در کنار آن مکان که مقبره‌ای عمومی به نام مقبره باب الفرادیس بود به خاک سپرده شده. این مقبره در شمال غربی محله قدیمی دمشق و کنار باب الفرادیس قرار داشت. در ابتدا سلاطین ایوبی بر قبر او مقبره‌ای کوچک ولی زیبا ساختند؛ سنگ قبری که بر وی نهاده شد از سنگ موزائیک تزئین شده و به‌وسیله عاج و مرمر بود که اطراف آن را ضریح زیبایی احاطه کرده بود و بر فراز آن نیز گنبد و عمارتی بنا شد. مکان یاد شده که از همان ابتدا بصورت مسجد و مقبره بود، در سال ۱۱۲۵ مورد بازسازی قرار گرفت و در سال ۱۳۲۳ نیز (۱۲) به‌وسیله میرزا علی اصغر خان امین السلطان صدراعظم مظفر الدین شاه دوباره ترمیم شد. در آن زمان سه کتیبه سنگی در داخل حرم در سمت محراب شبستان آن دیده می‌شد. در کتیبه اول چند حدیث در فضایل اهل بیت و نام میرزابابا مستوفی گیلانی به‌عنوان تعمیرکننده بقعه مقام رقیه به تاریخ ۱۱۲۵ دیده می‌شد. در کتیبه دوم به مکان دفن ملک کامل ناصرالدین که در سال ۸۸۰ در این مکان مدفون شده بود اشاره و بر کتیبه سوم نیز چند بیت شعر نوشته شده بود.(۱۳)

[ویرایش] گورستان باب الصغیر

گورستان باب الصغیر یکی از قبرستانهای بسیار مهم و تاریخی دمشق است. این قبرستان در نزدیکی باب الصغیر که یکی از دروازه‌های اصلی شهر قدیمی دمشق است قرار داشته و وجه تسمیه آن نیز به همین علت است.

• ارامگاههای فرزندان پیشوایان شیعه در باب الصغیر:
  • ارامگاه سکینه دختر امام حسین:

آمنه، ملقب به سکینه یکی از دختران امام حسین بود که در جنگ کربلا حضور داشت. مادر وی رباب بنت امراء القیس بن عدی بن اوس بن جابر بن کعب بن علیم بن جناب بوده‌است. (۳۲) ارامگاه سکینه در باب الصغیر ابتدای در اصلی است و دارای گنبدی بزرگ به رنگ سبز است که دو گنبد دیگر نیز اطراف آن هستند. بر فراز این مرقد مناره‌ای نیز برنگ سبز دیده می‌شود. مقبره سکینه و ام کلثوم زینب صغری دختر (امام علی) هر دو داخل یک حجره و شبستان بزرگی است. نمای این مرقد از قبل از دوران عثمانی است که به احتمال زیاد در آن دوران تجدید بنا شده و بر اساس تابلویی که بر در ورودی نصب گردیده در سال ۱۳۳۰ نیز مرمت شده‌است.

• • ارامگاه‌ام کلثوم دختر امام علی:

در کنار آرامگاه سکینه - دختر امام حسین - ارامگاه‌ام کلثوم، دختر امام علی است. ام کلثوم وقتی همراه کاروان اسرا وارد کوفه شد، چون مردم به زنان اهل بیت نگاه می‌کردند فریاد زد: آیا از خدا و رسولش شرم نمی‌کنید که این گونه به حرم محمد(ص) نگاه می‌کنید او همچنین قبل از ورود به دمشق نزد عمربن سعد رفته و از وی خواست تا زنان حرم را از دری که مردم کمتری حضور داشته باشند وارد شهر کنند ولی او نپذیرفت. (۳۳)

• • ارامگاه منسوب به فاطمه صغری دختر امام حسین :

فاطمه صغری - دختر امام حسین - از ام اسحاق بنت طلحه بن عبیدالله بن تیمیه بوده‌است. (۳۴) وی در سال سی ام هجری به دنیا آمد و در واقعه کربلا نیز حدود سی سال سن داشته‌است. (۳۵) لذا می‌توان گفت از خواهرش سکینه بزرگ‌تر بوده‌است. به نظر می‌رسد این قبر متعلق به فاطمه دختر امام حسین باشد چرا که در پائین کتیبه کوفی که بر دیواره سنگ قبر او قرار دارد جمله‌ای با این عنوان مهدی هذا القبر فاطمه بنت احمد بن الحسین الشهید علیه السلام و تاریخ ۴۳۹ دیده می‌شود. لیکن در نظر عامه و خادمین این محل، قبر، از فاطمه دختر امام حسین است در حالی که نوشته روی آن حاکی از چیز دیگری است. از طرف دیگر بیشتر منابع روایت می‌کنند که فاطمه صغری در منزل خود یعنی در پشت مسجد النبی وفات یافته و در بقیع به خاک سپرده شد. (۳۶) پس به احتمال زیاد چون روایتی نیز مبنی بر سکونت فاطمه صغری در دمشق نداریم قبر مذکور باید متعلق به نواده امام حسین - نه دختر او - باشد.

• • ارامگاه عبدالله بن جعفر الصادق :

قبر فرزند امام صادق، کمی بالاتر از قبر فاطمه صغری و در سمت چپ آن قرار دارد که دارای گنبدی کوچک به رنگ سبز بوده و داخل آن تابوتی چوبین با محفظه‌ای فلزی دیده می‌شود؛ این جا قبر فرزند امام ششم شیعیان است.

• • گور عبدالله بن سجاد

گور عبدالله بن امام زین العابدین - معروف به عبدالله بن باهر- در کنار دیواره شرقی باب الصغیر قرار دارد که از قبرستان مستقل و راه آن پس از در اصلی قبرستان است. دارای صحن و گنبد سبز و شبستان نسبتاً بزرگی است. اطراف مقبره و مرقد او که در سال ۱۳۳۰ بازسازی شده (۳۷) دیواری کشیده‌اند که آن را از گورستان مستقل و مجزا ساخته‌اند.

• جای خاکسپاری سرهای کشته شدگان کربلا در باب الصغیر:

پس از آنکه اهل بیت محمد(ص)، پیامبر اسلام را در کربلا کشتند، عمر بن سعد دستور داد تا سرهای آنها را ببرند. پس از آن، سرها را بین قبایل قسمت نمود تا آنان بدین وسیله به ابن زیاد تقرب جویند. لذا قبیله کنده سیزده سر، به ریاست قیس بن اشعث کندی، قبیله هوازن دوازده سر، به ریاست شمر بن ذی الجوشن، تمیم هفت سر، بنی اسد شانزده سر بر نیزه کرده، و در مجموع با ۷۱ سر بریده وارد کوفه شدند. (۳۸) هنگام طلوع آفتاب سرهای کشته شدگان و کاروان اسرا از باب الساعات وارد مسجد اموی شد. آنگاه به دستور یزید، تمامی سرها به مدت سه روز بر دروازه‌های شهر و مسجد اموی آویزان گردید. امام زین العابدین پس از چندی موافقت یزید را گرفت تا سرها را به بدنها ملحق سازد و لذا سر امام حسین و سایر کشته شدگان را به کربلا برده و به اجسادشان ملحق کرد. (۳۹) در عین حال چند سر را در باب الصغیر به خاک سپردند. این سرها عبارت‌اند از:

[[.۱ سر ابوالفضل العباس علیه.

.۲ سر علی اکبر.

.۳ سر حبیب بن مظاهر.

محسن الامین در سال ۱۳۳۱ کتیبه‌ای بر بالای در ورودی این مقام با این عبارت دیده بود هذا راس عباس و علی بن الحسین و حبیب بن مظاهر. بعدها که ضریحی بر روی این محل گذاشته شد نام شانزده تن ذکر گردید. (۴۰) با توجه به اینکه منابع تاریخی شیعه اذعان دارند بیشتر سرهای کربلا به بدنهای آنان ملحق شد به نظر نمی‌رسد در این مکان بیش از سه سر بخاک سپرده شده باشد.

• مقابر صحابه محمد در باب الصغیر
  • قبر منسوب به بلال حبشی:

بلال پس از مردن محمد وقتی لشکر اسلام برای فتح شام در مدینه آماده عزیمت شد به گفته ابن اعثم نزد خلیفه آمد و گفت تو مرا آزاد کردی تا کنار تو باقی بمانم و در مسجد محمد اذان بگویم چنین کردم، ماندم و برای او اذان گفتم، اکنون محمد مرده‌است و من دوست ندارم پس از او برای کسی اذان بگویم، از تو می‌خواهم که اجازه دهی همراه این لشکر به جهاد در راه خدا بروم که آن را از ماندن بهتر دوست می‌دارم. ابوبکر گفت: هر آنچه خواهی بکن ولی دوست داشتم نزد من در مدینه می‌ماندی و اذان می‌گفتی، بلال نپذیرفت و همراه سعید بن عامر وارد لشکر شد. (۴۱)بلال به دمشق آمد و در آنجا و بقولی در داریا یکی از قریه‌های اطراف دمشق ساکن شده و سرانجام در سال ۲۰ (۴۲)یا به روایتی ۱۷ (۴۳) در خلافت عمر بن خطاب - در سن ۶۳ سالگی - مرد و در باب الصغیر بخاک سپرده شد. (۴۴) در محل دفن بلال اختلاف است. ابن کثیر قبری که در باب الصغیر به او منسوب است را صحیح ندانسته و محل دفن وی را همان قریه داریا می‌داند. او می‌گوید قبری که در باب الصغیر از او نیست بلکه قبر بلال بن ابی الدردا قاضی دمشق است که فردی عابد و زاهد بوده‌است. (۴۵) در هر حال، قبری که اکنون به نام بلال در باب الصغیر معروف است کمی بالاتر از سکینه و ام کلثوم است؛ این قبر در کنار قبر منسوب به عبد الله بن جعفر طیار است و هر دو در یک بقعه قرار گرفته‌اند.

• • گور منسوب به عبد الله بن ام مکتوم:

عبد الله بن ام مکتوم یکی از صحابه محمد و از مسلمانان است. وی کاتب و حافظ قرآن بوده و اغلب به هنگام غزوات محمد جانشینی او در مدینه را بر عهده داشته‌است.

• • قبر منسوب به عبد الله بن جعفر بن ابیطالب:

در باب الصغیر قبری منسوب به عبد الله بن جعفر همسر زینب وجود دارد که قطع به یقین صحت تاریخی ندارد؛ زیرا عبد الله در سال حجاف در مکه وفات یافته (۴۶) و در قبرستان بقیع بخاک سپرده شده‌است. (۴۷)

• • گور اوس بن اوس:

اوس بن اوس یکی دیگر از صحابه محمد است. مقبره وی اکنون در مقابل مدرسه صابونیه در سمت دیواره غربی مقبره باب الصغیر است.

• • واثله بن الاسقع:

یکی دیگر از صحابه محمد که همراه اوس بن اوس و عمار بن یاسر و دیگران بر ایوان صفه در مسجد النبی زندگی می‌کرد واثله بن الاسقع بود. او آخرین صحابه‌ای بود که در این شهر مرد. (۴۸) واثله پس از کشته شدن حسین به شدت خشمگین بوده و همواره به نقل آیه تطهیرمی‌پرداخته‌است. (۴۹)

• • گور ابان بن عثمان:

ابان بن عثمان فرزند خلیفه سوم و از تابعین است. وی و سه تن دیگر از محدثان و مورخان مشهور مدرسه مدینه در سده اول هجری، پدران تاریخ نگاری اسلامی محسوب می‌شده و بیشتر محدثان و مورخان از نسل تابعین و غیره، به روایات آن استناد می‌کردند. در منابع تاریخی نام وی در میان مدفونین در باب الصغیر دیده نشد ولی در سمت چپ مقابر سکینه و عبدالله و حدود دویست متر بالاتر از آنان یعنی پشت مقبره فضه، حجره کوچکی است که بر روی آن نام ابان بن عثمان دیده می‌شود. و داخل آن قبری بوده و بر بالای حجره نیز گنبدی سبز است که رنگ آن ریخته شده‌است.

[ویرایش] منبع

نوشتار: اماکن سیاحتی و زیارتی دمشق، نوشته: اصغر قائدان.