آمل

این مقاله به تمیزکاری نیاز دارد. لطفاً آن را تا جایی که ممکن است از نظر املا، انشا، چیدمان و درستی بهتر کنید. سپس این الگو را از بالای مقاله حذف کنید. محتویات این مقاله ممکن است غیرقابل اعتماد و نادرست یا جانبدارانه باشد یا قوانین حقوق پدیدآورندگان را نقض کرده باشد.

آمل یکی از شهرهای استان مازندران ایران است.

آمل شهری باستانی و یادگار قوم آمارد است. قوم آمارد از مردمان آسیایی‌نژاد بودند که پیش از کوچ آریایی‌ها به سرزمین ایران در آمل زندگی می‌کردند. نام شهر آمل دگرگون‌شده همان نام آمارد است.

شهر آمل با حدود ۱۶۰ هزار نفر جمعیت در جلگه مازندران و در دوسوی رود هراز با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۷۰ کیلومتری غرب ساری، مرکز استان، هجده کیلومتری جنوب دریای مازندران،و شش کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.

آمل یکی از شهرهای قدیمی ایران است که پیشینه تاریخی آن به دوران پیش از اسلام می‌رسد. آمل در طی سده‌های پیاپی، مرکز حکومت فرمانروایان محلی مازندران بوده‌است. اهمیت مرکز ارتباطی هراز، وجود بناهای متعدد تاریخی و مذهبی و نزدیکی به مرکز کشور، این شهر را به یکی از کانون‌های مهم گردشگری استان مبدل ساخته‌است.بقعهٔ امام زاده عبدالله، پل دروازه چشمه، بقعه مشهد بزرگ، امام زاده ابراهیم امام زاده قاسم، بقعه شمس آل رسول، آرامگاه میر حیدر آملی، گنبد شمس طبرسی، قلعه بهمن،آب‌های معدنی لاریجان، پارک جنگلی میرزا کوچک خان، دره، دریاچه، دشت شقایق‌های وحشی لار و قلهٔ دماوند از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری آمل به شمار می‌روند.

شهرستان آمل از شمال به شهرستان محمود آباد، از شمال شرقی به شهرستان بابلسر، از شرق به شهرستان بابل، از جنوب به استان تهران و از مغرب به شهرستان نور محدود است.

[ویرایش] پیشینه تاریخی شهر آمل

واژه آمل که گونه پهلوی آن آموی است، بی گمان از قبیله باستان (آ) مردها یا (آ) ماردها گرفته شده‌است. مورخان باستانی غربی نام این قبیله را مردی (mardio) یا آمردی (Amardio) آورده‌اند. آماردها قومی نیرومند و جنگجو بوده‌اند و ناحیه فعلی آمل را به عنوان مرکز خود انتخاب نموده و نام خود را بر نهادند و بعدها واژه «آماردها» به سبب کثرت تلفظ به آملد – آمرد و «آمل» بدل شد. ابن اسفندیار در تاریخ طبرستان آورده‌است که شهر آمل در سال ۱۳۷ ه.ق. به دست مسلمین افتاد. فریزر نیز در سال ۱۲۳۸ ه.ق. از زیبایی شهر آمل و پل مجلل دوازده دهنه آن نام برده‌است. با توجه به اسناد تاریخی، این شهر حداقل از دوره ساسانی تا مغول پایتخت مازندران بود و سکه‌هایی نیز با ضرب آمل در زمان ساسانی کشف شده‌است.

آماردها که که جایگاهشان بین محل استقرار اقوام تپور و کادوس نشان داده شده‌است. در جوار مرو ساکن بوده‌اند. این قوم مهاجر از مردم مرو بوده و قومی بادیه نشین بوده‌اند که به تاخت وتاز در اراضی اقوام دیگر می‌پرداختند و به روزگار کورش تا حوالی ماد پراکنده گردیده بودند. قوم مارد پس از رانده شدن توسط مرویان به طبرستان (آمل) آمدند که در کنار رود هراز (ضلع غربی آن) سکنی گزیدند و شهر آمل پایتخت باستانی آنان بوده‌است که اسم شهرآمل از نام آنان گرفته شده‌است. آمل در زمان اشکانیان نیز معمور و آبادان بود که آن را همو می‌نامیدند. در زمان ساسانیان نیز شهر آمل از عمران و آبادانی برخوردار بود و مرکز ایالت مهم طبرستان بوده‌است. به طور کلی بر اساس اسناد و مدارک تاریخی، تکوین شهر به زمان ساسانی بر می‌گردد. شهر طی مراحل تکوین خود از زیر ساختها و عناصری چون ارگ حکومتی، محلات، آتشکده و بازار برخوردار گردید. در این الگوی استقرار قصر و عمارت حکومتی در موضع مکانی برتر با حصاری به دور آن قرار داشته‌است. بخش‌های ورای آن نیز شارستان و سواد یا حومه را در برمی گرفته که مامن سکونت قشر اشراف و مردم عادی بوده‌است. شهر آمل به سال ۱۴۰ هجری قمری توسط سپاه اسلام فتح می‌گردد. به نظر می‌رسد که با فتح شهر یک جابجایی در مکان آن نیز صورت گرفته‌است. چه در گذشته آتشکده‌ها در بخش شارستان قرارداشته، حال آنکه بقایای حاصل از آتشکده‌ها در وضع موجود با فاصله‌ای قابل توجه از بافت قدیم قراردارد. تحولی که در زمینه بینشی تحقق می‌یابد، خود را در شکل عنصر مسجد جامع می‌نمایاند. سیاحانی که بعد از ظهور اسلام در دوره‌های مختلف از این شهر بازدید کرده‌اند اواسط قرن سوم تا اواخر قرن چهارم هجری را اوج شکوفائی شهر دانسته‌اند. این دوره مصادف با به قدرت رسیدن علویان است و شهر آمل به عنوان مرکز طبرستان مورد توجه قرار می‌گیرد. مرکزیت سیاسی، موقعیت سوق الجیشی و مجاورت شهر با گذرگاههای بین منطقه‌ای، رشد و توسعه شد را در ابعادی اجتماعی رقم می‌زند. در عصر صفوی آمل رونق فراوان گرفت و حکام صفویه به مازندران دلبستگی خاص داشتند. شاه عباس که از جانب مادر با سلاله مرعشیان خویشاوند بود. به آمل علاقه زیاد داشت. به دستور او جاده کنار رودخانه هراز آباد شد و در طول راه برای توقف چهارپایان و افراد کاروانسرا ایجاد کردند جاده شوسه‌ای که آمل را به ساری و گرگان وصل می‌کرد، درزمان او احداث شد. آرامگاه با شکوه سید قوام الدین مرعشی را به فرمان او مجدداً تعمیرات اساسی نمودند. به طور کلی می‌توان گفت که ساخت و ساز قضائی شهر در این زمان (بعد از اسلام) نیز تداوم دوره قبل از خود است. با این تفاوت که در این دوره مسجد جامع به ساخت شهر افزوده می‌شود. ومقیاس شهر به لحاظ گسترش فعالیتهای گوناگون وسیعتر از گذشته می‌گردد. رشدو توسعه بازار به صورت فرمی خطی، باعث می‌گردد محلات مسکونی بیشتری را که بر مبنای زمینه‌های نژادی، قومی و …. شکل گرفته بودند، حول و حوش خود نظام دهد.

[ویرایش] عوامل تشکیل بافت تاریخی آمل

۱- بازار: راسته اصلی بازار قدیم آمل به همراه راسته‌های فرعی منشعب از آن (راسته عطاران، راسته پالان دوزان، راسته نمدمالان و نوراسته)نقش مهمی در تشکیل و تعریف محدوده بافت ایفا می‌کنند. راسته اصلی دقیقاً و بلافاصله بعد از پل دوازده چشمه (جنوب شرقی بافت) آغاز و به صورت قطری و طولی در بافت حرکت کرده و تا نزدیکیهای مرکز اصلی کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک) ادامه می‌یابد. بازار به بافت ویژگی طولی و خطی بودن آن (گذر و محور اصلی بافت) تلفیق بعضی از مراکز محله با آن (مشائی محله و شاهاندشت محله)، برخورداری از کاربری اجتماعی – اقتصادی و همجواری با دیگر عناصر شهری عمده بافت (مسجد جامع، مسجد آقا عباس، گرمابه و …) قسمت اعظمی از بافت مسکونی اطراف را تحت نفوذ مستقیم خود دارد. در واقع برش و عبور قطری بازار از بافت سبب می‌شود که تا عمق واحدی از دو طرف (بافت مسکونی پیرامون بازار) خود را تحت پوشش قرار دهد.

۲- مراکز و گذرهای اصلی محلات، به غیر از سه مرکز اصلی میدانچه مشائی محله (محله چهار سوق)، بازارچه شاهاندشت محله (تکیه هاشمی) و کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک) بقیه مراکز اصلی با فاصله از راسته اصلی بازار و تقریباً در در مرکز ثقل هندسی محلات مستقر هستند. چون راسته اصلی بازار به صورت قطری بافت را قطع نموده‌است از این نظر این مراکز اصلی با گذرهای اصلی بین خود، عملاً یک حلقه ثانویه پنهانی (تار نامرئی) را به دور بازار به وجود می‌آورند. علاوه بر این هر یک از این مراکز اصلی، خود دارای یک شعاع نفوذی هستند. لذا مجموعه این شعاعهای نفوذ مراکز اصلی با حلقه درونی بر گرد بازار، محدوده و منطقه‌ای را تعریف خواهد کرد که می‌تواند به عنوان یک محدوده بافت کهن و تاریخی به آن استناد کرد. چون بافت کهن آمل از دخالتهای کالبدی و عبور خیابانهای چلیپائی رضاخانی مصون مانده‌است. لذا پیوستگی قضایی عناصر شهری و مراکز محلات از طریق گذرها و معابر اصلی بافت موجب تشکل و انسجام بافت می‌گردد.محلات تاریخی آمل و شاخص آنها :

۱- قادی محله (تکیه شهدا) ۲- گرجی محله (امامزاده تقی) ۳- نیاکی محله (حسینیه ارشاد)۴- کاردگر محله (مسجد امیری‌ها) ۵- مشائی محله (چهار سوق) ۶- شاهاندشت محله (تکیه هاشمی) ۷- چاکسر محله (امامزاده قاسم) ۸- کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک) ۹- پائین بازار محله (تکیه آملی‌ها) ۱۰- گلباغ محله (مسجد جامع)

هر یک از محله‌های مسکونی فوق دارای محدوده و مرز معین وتعریف شده هستند. این محدوده‌ها توسط حصار یا موانع کالبدی مشخص نمی‌شد، بلکه گذرها و کوی‌ها یا محدوده پلاکها محدوده هر محله را تشکیل می‌دهد. به طور کلی خصوصیات فضائی، کالبدی و اجتماعی محلات بافت قدیم آمل به شرح ذیل هستند.

- عرفی بودن حریم و مرزهای محلات نه عینی (وجود مرزهای فرهنگی – اجتماعی به جای لبه‌های انسان ساخت نظیر معابر، محدوده باغ یا خانه) - استقلال و خود اتکائی، محلات مسکونی از نظر برخورداری از امکانات عمومی و تجهیزات خدماتی - رعایت سلسله مراتب دسترسی از راسته اصلی بازار به کوی‌های محلات به دلیل حجاب سکونتی محلات (ارتباط غیر مستقیم محلات با راسته اصلی بازار) - تبلور همجواریها همیاریهاو همکاریهای اجتماعی و ایجاد جو مشارکت و روحیه تعاون در بین ساکنین محله (وجود حس تعلق خاطر قوی در بین ساکنین محلات)

[ویرایش] آثار تاریخی بافت آمل

۱- گنبد ناصر الحق ۲- بقعه شمس آل رسول (آتشکده) ۳- بقعه سید سه تن (میر حیدر آملی) ۴- مسجد امام حسن عسگری ۵- بقعه امامزاده قاسم ۶- مسجد آقا عباس ۷- مسجد جامع ۸- بقعه میر بزرگ ۹- ساختمان دارائی ۱۰- پل دوازده چشمه ۱۱- پل فلزی (معلق) ۱۲- قدمگاه خضر ۱۳- امامزاده ابراهیم

مراکز دیدنی : دخمه‌های سنگی (کافر کلی) رینه، راه باستانی تنگه بند بریده و تصویر حجاری شده شاه و یاران او بر سنگ، کاروانسرای گمبوج، قلعه ملک بهمن، مسجد جامع مسجد امام حسن عسکری مسجد آقا عباس، بقعه متبرکه سه سید، بقعه متبرکه ناصرالحق، بقعه متبر که شمس آل رسول، امامزاده ابراهیم (ع) بقعه متبرکه میربزرگ پل دوازده چشمه امامزاده قاسم (ع) سقانفار زرین کلا و سقانفار هندو کلا موقعیت جغرافیایی آمل شهرستان آمل در مرکز استان مازندران از شمال به شهرستان محمودآباد، از شرق به شهرستان بابل، از غرب به شهرستان نور و از جنوب به استان تهران محدود می‌شود. این شهرستان با بیش از ۳۵۰ هزار نفر جمعیت (شهر آمل، حدود ۱۶۰ هزار نفر) و ۳۱۸۵ کیلومتر مربع مساحت دارای دو شهر آمل و رینه و سه بخش مرکزی، لاریجان و دابودشت است. شهر آمل واقع در جلگه مازندران و طرفین رود هراز با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۷۰ کیلومتری غرب ساری، مرکز استان، هجده کیلومتری جنوب دریای مازندران،و شش کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد. آب و هوای آمل آب و هوای شهرستان آمل نظیر سایر نقاط مازندران است؛ در تابستان‌ها گرم و مرطوب و در زمستانها ملایم. حداکثر ریزش باران در ماه آذر و حداقل آن نیز در ماه تیر است. برای دیدن نقشه آمل اینجا را کلیک کنید. آثار تاریخی و جاذبه‌های جهانگردی شهرستان آمل: از آثار تاریخی شهرستان آمل با آن همه سابقه شهرنشینی یا به دلیل رطوبت بالای منطقه و یا به دلیل حوادث طبیعی مثل زلزله و حوادث غیر طبیعی مثل هجوم تیمور گورکانی، چیز چندان درخور توجهی باقی نمانده‌است. برخی از این آثار باقیمانده به همراه برخی جاذبه‌های جهانگردی به ترتیب زیر هستند: ۱. مشهد میربزرگ (مقبره میر قوام‌الدین مرعشی، سر سلسله مرعشیان مازندران که از بناهای دوره صفویه‌است.) ۲. مقبره میرحیدرالدین ۳. مقبره امامزاده ابراهیم «ع» ۴. مقبره امامزاده قاسم «ع» ۵. مقبره امامزاده عبدالله «ع» ۶. مقبره ناصرالحق حسن‌بن علی ۷. بقعه شمس آل رسول ۸. پل دوازده چشمه ۹. قلعه شاهان‌دشت (ملک بهمن) ۱۰. مقبره مولانا سید حسن ولی واقع در نیاک ۱۱. پارک جنگلی میرزا کوچک خان (واقع در ۲۰ کیلومتری جاده هراز) ۱۲. آبهای معدنی لاریجان، آمولو، اسک و استراباکو و نیز پارک جنگلی در حال احداث شهرداری آمل واقع در جنب طرح پردیس دانشگاه شمال با مساحت ۶۵۰۰۰ مترمربع.

رده‌های صفحه: مقالات بدون منبع | تمیزکاری عمومی | استان مازندران