جمهوری مهاباد
از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.
جمهوری مهاباد نامی است که معمولاً به دولتی که در ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶ توسط بعضی نیروهای کرد در کردستان ایران تشکیل داده شد داده می‌شود. پایتخت این دولت شهر مهاباد بود و این نام نیز از همانجا می‌آید.
این حکومت توسط حزب دموکرات کردستان ایران و با حمایت شوروی تشکیل شد و رئیس جمهور آن قاضی محمدبود وزیر جنگ صدری قاضی پسر عموی قاضی محمد و وزیر کشور نیز سیفی قاضی برادر کوچکتر قاضی محمدبودند که هر کدام دارار تحصیلات عالی در روسیه و مسلط بر زبانهای ترکی و روسی و فارسی بودند که همزمان با قاضی محمد در شهر مهاباد به دار آویخته شدندوملا مصطفی بارزانی نیز به عنوان کمک به یار خود همراه با پیش مرگ‌های خود به مبارزه در راه آزادی پرداختند
نهایتا جمهوری مهاباد کمتر از یکسال دوام آورد و با سرکوب خونین توسط دولت مرکزی و اعدام رئیس جمهوری وقت (قاضی محمد) و سران آن همراه بود.
دوران این حکومت از مهم‌ترین دوران تاریخ کردستان شمرده می‌شود و تاریخ تأسیس و دوران حیات آن هنوز توسط بسیاری از ناسیونالیست‌ها و نیروهای سیاسی کرد جشن گرفته می‌شود و مورد مخالفت بعضی نیروها و منجمله جریان کمونیسم کارگری در کردستان است.
[ویرایش] پیش زمینه و تاریخچه
در سپتامبر ۱۹۴۵ قاضی محمد و عده‌ای دیگر از شخصیت‌های جمعیت احیای کرد به شوروی دعوت شدند و با جعفر باقراف نخست وزیر جمهوری آذربایجان شوروی دیدار کردند. این نیروها خواهان کشوری کرد بودند و امیدوار بودند اتحاد شوروی از کمک مالی و تسلیحاتی بدانها دریغ نورزد. در بازگشت از این سفر بیانیه‌ای با امضاء قاضی محمد و ۱۰۵ تن از سرشناسان کرد انتشار یافت. در این بیانیه تأسیس حزب دموکرات کردستان ایران اعلام وهدف‌های حزب برشمرده شد. بدین طریق در روز دوم آبان ماه سال ۱۳۲۴ برابر با ۱۹۴۵ میلادی، کنگره اول حزب دموکرات کردستان ایران منعقد شد.
تنها ۱۵۹ روز بعد از تأسیس یعنی روز دوم بهمن ماه ۱۳۲۴ (برابر با ۲۲ ژانویه ۱۹۴۶)، این حزب با استفاده از شرایط مناسب آن زمان (اشغال ایران توسط متفقین) و با حمایت دولت شوروی در بخشی از خاک کردستان ایران (که در اشغال شوروی بود) جمهوری مهاباد را تشکیل داد.
جمهوری کردستان تنها ۱۱ ماه دوام آورد و علت آن انعقاد قراردادی از جانب دولت وقت ایران با اتحاد جماهیر شوروی و حمله ارتش ایران به کردستان بود. ارتش نهایتا در ۱۶ آذر ۱۳۲۵ جمهوری مهاباد را سرنگون کرد و نخستین رهبر حزب دموکرات و رئیس جمهور وقت یعنی قاضی محمد را به همراه بسیاری دیگر (همچون حسن مازوجی) در میدان مرکزی شهر مهاباد به دار آویخت. اعدام‌های دیگری در سقز و سایر شهرها نیز صورت گرفت. سایر اعضای حزب نیز یا زندانی شدند و یا موفق شدند به خارج و بویژه به مناطق کردنشین شمال عراق بگریزند. وزیر جنگ صدری قاضی پسر عموی قاضی محمد و وزیر کشور نیز سیفی قاضی برادر کوچکتر قاضی محمدبودند که هر کدام دارار تحصیلات عالی در روسیه و مسلط بر زبانهای ترکی و روسی و فارسی بودند که همزمان با قاضی محمد در شهر مهاباد به دار آویخته شدند
[ویرایش] کتابشناسی و پیوند به بیرون
- «The Republic of Kurdistan: Fifty Years Later,» International Journal of Kurdish Studies, ۱۱, no. ۱ & ۲, (۱۹۹۷).
- The Kurdish Republic of ۱۹۴۶, William Eagleton, Jr. (London: Oxford University Press, ۱۹۶۳)
- Moradi Golmorad: Ein Jahr autonome Regierung in Kurdistan, die Mahabad-Republik ۱۹۴۶ - ۱۹۴۷ in: Geschichte der kurdischen Aufstandsbewegungen von der arabisch-islamischen Invasion bis zur Mahabad-Republik, Bremen ۱۹۹۲, ISBN ۳۹۲۹۰۸۹۰۰۹
- M. Khoubrouy-Pak: Une république éphémère au Kurdistan, Paris u.a. ۲۰۰۲, ISBN ۲۷۴۷۵۲۸۰۳۰
- Archie Roosevelt, Jr., «The Kurdish Republic of Mahabad», Middle East Journal, no. ۱ (July ۱۹۴۷), pp. ۲۴۷-۶۹.
- The Kurds: People without a country, Encyclopedia Britannica [1]
- Meiselas, Susan Kurdistan In the Shadow of History, Random House, ۱۹۹۷. ISBN ۰۶۷۹۴۲۳۸۹۳
- McDowall, David A Modern History of the Kurds, I. B. Tauris, ۱۹۹۶ (Current revision at May ۱۴, ۲۰۰۴). ISBN ۱۸۶۰۶۴۱۸۵۷
- Yassin, Burhaneddin A., Vision or Realty: The Kurds in the Policy of the Great Powers, ۱۹۴۱-۱۹۴۷, Lund University Press, Lund/Sweden, ۱۹۹۵. الگو:ISSN, ISBN ۹۱-۷۹۶۶-۳۱۵-X Lund University Press. ou ISBN ۰-۸۶۲۳۸-۳۸۹-۷ Chartwell-Bratt Ltd.
