بحث:حقوق بشر

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.

اسلام و حقوق بشر

                                                                                                    محمد فهیم نعیمی
  

    چرا باید نسبت بین حقوق بشر و اسلام را مورد بررسی و موشگافی قرار داد؟ 
    پاسخ دادن به پرسش فوق درجۀ اهمیت پرداختن به گفتمان حقوق بشر و اسلام را روشن خواهد ساخت و ذهن ما را بیشتر تحریک خواهد کرد تا به گره گشاییهای عاقلانه تری در زمینه بپردازد.    
    ما در قرن 21 زندگی می کنیم، قرن فن آوری الکترونیکی، قرن اطلاعات، قرن رفتن انسانها به بیرون از فضای زمین، قرن آگاهی از عمق ابحار و بالاخره قرن آگاهی انسان از خود و چهار اطرافش.
    ما امروز به عنوان انسانهای معاصرمهمترین دستاوردهای بشری را در اختیار خود داریم و از آنها برای زندگی بهتر و انسانیتر سود می جوییم. این دستاوردها، که نتیجۀ انباشت معارف انسانی در طی قرنها اند و در واقع بیانگر سیرتکاملی و رشد نوع انسان دانسته می شوند، تنها در دستاوردهای مادی خلاصه نمی شوند. از لحاظ معنوی نیز دستاوردهای فروانی وجود دارند، که مهمترین آنها را می توان شکل گیری هنجارهای اخلاقی در سطح جهان، که همانا حقوق بشر است، دانست.
    حقوق بشر هنجارهای اخلاقیی مبتنی بر عقلانیت عملی اند، که امروز در سطح جهان برای اکثریت انسانها قابل پذیرش اند و استدلال عقلایی برای اثبات آنها به عنوان هنجارهای اخلاقی ممکن و متصور است. 
    در دنیای امروز اهمیت فراوانی به حقوق بشر قایل می شوند، همانطوری که برای پیشرفتهای مادی بشر نیز اهمیت قایل اند.
    ما انسانها درپهلوی پیشرفتها و دستاوردهای جدید، میراثهای گرانبهایی از گذشتگان خود نیز داریم که حفاظت و استفاده از آنها برای ما امری حیاتی به شمار می رود. دین فربه ترین میراثی ازگذشتگان ما است، میراثی که زندگی ما را معنی می بخشد، میراثی که زندگی، بدون آن مفهوم خود را ازدست می دهد. یعنی دین بزرگترین میراثی است حاوی عالیترین ارزشهای اخلاقی که زندگی در پرتو آنها معنی می یابد. 
    ما به عنوان انسانهای مدرن از یک طرف با ارزشهای دنیای مدرن، از جمله حقوق بشر، مواجه هستیم و از جانب دیگر دین را، که میراث گرانبهایی است، با خود داریم. سر بریدن یکی در پای دیگری و یا فروگذاشتن یکی و پذیرفتن دیگری برخورد عاقلانه نخواهد بود؛ زیرا انسان امروز بدون داشتن دین و یا در صورت نپذیرفتن حقوق بشر زندگی خوبی نخواهد داشت. لذا یگانه راهی که عاقلانه به نظر می رسد، پذیرفتن حقوق بشر و دین باهم است. 
    پرداختن به رابطۀ حقوق بشر و اسلام درعصر حاضر مهمترین گفتمان جهان اسلام را می سازد، امروز دهها اندیشمند و روشنفکر مسلمان، در این وادی قلم می رانند. جدیت روشنفکران مسلمان در رابطه به مسألۀ حقوق بشر و اسلام، برای اینست که این مسأله مستقیماً با زندگی مسلمانان ارتباط دارد. حل آن شاید از بزرگترین مؤفقیتهای مسلمانان در دوران مدرنیته باشد.

     حقوق بشر چیست؟        
    آیا حقوق بشر، حقوق طبیعی یا ذاتی است؟ آیا حقوق بشر، حقوق الهی است؟ آیا حقوق بشر، حقوق موضوعه است؟ حقوق بشر بر کدام بنیادهای فکری استوار است؟
     اگر حقوق بشر مراعات نشود و نادیده انگاشته شود، چه نتایجی به بار خواهد آمد؟ 
    زمانی که در مورد حقوق بشر به تفکر و تأمل و یا گفتگو می پردازیم و زمانی که با گفتمان حقوق بشر مواجه هستیم، بصورت کاملاً طبیعی با پرسشهای بالا مواجه می گردیم. پاسخ دادن به پرسشهای بالا، در واقع اولین گام در پرداختن به گفتمان حقوق بشر است. تا زمانی که به این پرسشها پاسخ داده نشود، تلاش برای روشن کردن رابطۀ حقوق بشر و اسلام بیهوده خواهد بود. 
    راستی حقوق بشر چیست؟ بعضیها و شاید بیشترینۀ افراد معتقد اند که حقوق بشر، حقوق ذاتی و طبیعی انسانهاست. بدین معنا که انسانها از بدو پیدایش به صورت کاملاً طبیعی ازیک رشته حقوقی که حقوق بشر نامیده می شوند برخوردار می گردند. این حقوق مبتنی بر نیازهای ذاتی انسانهاست. چون انسانها در درون طبیعت زندگی می کنند، برای ادامۀ حیات شان باید یک سلسله حقوقی را برای شان به رسمیت شناخت، که بنام حقوق بشر یاد می شوند. اما نباید فراموش کرد که حقوق بشر کلاً حقوق طبیعی نیست؛ زیرا حقوق طبیعی بسیار محدود اند و حقوق بشر طوری که همه می دانیم بسیار مفصل. 
    حق محرمیت را نمی توان حق طبیعی دانست، اما عملاً در اعلامیۀ جهانی حقوق بشر وجود دارد. حق دسترسی به محاکم صالحه، حق برابری و... حقوق طبیعی نیستند.
    به همین ترتیب حقوق بشرهم حقوق ذاتی انسانها نیست؛ زیرا تعداد زیادی از مفاهیم حقوق بشر بنا بر یک سلسله مصلحتها به رسمیت شناخته شده اند. اگر همان مصلحتها برداشته شوند، دیگر حقی هم بجا نخواهد ماند. طور مثال حق محرمیت، معنایش اینست که دولت نمی تواند مراسلات مردم را زیر نظر بگیرد و یا آنها را مورد مطالعه قرار بدهد. 
    فرض کنید روزی برسد که همه مردم جهان بجای استفاده از کاغذ و رنگ، از شبکۀ جهانی (انترنیت) برای رساندن پیامهای شان استفاده کنند؛ آیا جای برای حق محرمیت در مفهوم قبلی اش باقی می ماند؟ در آن صورت چون مدلول حق محرمیت برداشته می شود، یقیناً که نیازی برای حق محرمیت نیز باقی نخواهد ماند. به همین ترتیب حقهای زیادی هستند که یک زمانی از لست حقوق بشر خارج و یا به آن افزوده خواهند شد. لذا طبیعی و ذاتی دانستن حقوق بشر از پایه های محکمی برخوردار نیست. 
    کسانی حقوق بشر را حقوق الهی، و کسانی هم آن را حقوق موضوعه می دانند.
    دستۀ اول در تعریف حقوق بشر می گویند، حقوق بشر مجموعه یی از حقوقی هستند که از جانب خداوند برای بندگان اعطاء شده اند.
    دستۀ دوم معتقد اند که حقوق بشر مجموعه یی از حقوقی اند که از طرف جامعه برای افراد به رسمیت شناخته شده اند.
    در حالی که این هردو استدلال بهرۀ کوچکی از حقیقت ندارند. حقوق بشر، حقوق الهی نیست؛ به دلیل این که اولاً تنها یکتعداد انسانها معتقد به ادیان ابراهیمی هستند، نه تمام انسانها. ثانیاً آنهایی که لاییک هستند نیز به حقوق بشر به عنوان ارزشهای بسیار مهم جهانی باورمند هستند. آنها این ارزشها را از هیچ دینی نگرفته اند، چون به ادیان باور ندارند. لذا این باور، که حقوق بشر حقوق الهی است، یک باور همگانی در سطح جهان بوده نمی تواند. 
    از جانب دیگر، حقوق بشر مانند حقوق موضوعه از قبیل حقوق تجارت، حقوق کار و... هم نیست؛ زیرا این حقوق معمولاً از طرف نمایندگان مردم در شورای ملی به تصویب می رسد، که در صورت عدم تصویب آن، این نوع حقوق برای شهروندان جامعه اصلاً قابل تصور هم نیست. در حالی که حقوق بشر فراتر از تصویب شورای ملی قرار دارد، که هر فرد می تواند برمبنای آن در برابر دولت به تخلف مدنی بپردازد.
    پس حقوق بشر چیست؟
    حقیقت اینست که ما نمی توانیم تعریف کامل، جامع و قابل قبول برای همه انسانهای دنیا از حقوق بشر ارایه کنیم؛ اما این امکان قابل کتمان نیست که می توان بر مفهوم روشن و مشخصی از حقوق بشر توافق نسبتاً کلی را حاصل کرد. لذا، تمام کوششها برای اینست که جوانب مختلف و متعدد حقوق بشر به عنوان یک گفتمان جهانی، روشنتر و واضحتر شود؛ تا درک همسویی از حقوق بشر حاصل گردد. 
    ( آنچه را به خودت نمی پسندی، برای دیگران هم مپسند.)  حقوق بشر مجموعه یی از حقوق و آزادیهای اساسی و حد اقلی مبتنی بر عقلانیت عملی است که نخستین ریشه شان در اخلاق شکل گرفته جهانی است. اخلاقی که تا حدی ریشه در فرهنگهای مختلف دنیا و تا جایی هم ریشه در توافقات جهانی بر یک سلسله ارزشها به عنوان ارزشهای اخلاقیی جهانی دارد. همچنین حقوق بشر ریشه در گفتمان حقوق طبیعی و الهی، فرهنگهای مختلف و ادیان الهی دارد. ریشۀ بس قدرتمند و ارزنده.
    حقوق بشر در گام نخست مکلفیتهایی را بر دولتها وضع می کند تا با شهروندان خودشان و شهروندان سایر دولتها مطابق ارزشهای حقوق بشر رفتار کنند و در گام دوم بازهم دولتها را مکلف می سازد تا ارزشهای حقوق بشر را در جامعه رواج دهند و از نقض آنها توسط افراد و اشخاص جلوگیری کنند.
    در کل حقوق بشر طبق باور خاصی، مجموعه یی از ارزشهای اخلاقی انسانی هستند برای بهتر زیستن انسانها.
    (من می اندیشم، پس هستم.) دکارت. حقوق بشر به عنوان یکی از گفتمانهای مطرح در دوران مدرن مبتنی است بر یک سری مبانی فکری و فلسفی که شالودۀ فکری و فلسفی دوران مدرن را با تمام عظمت اش می سازد.
    (عقلانیت مدرن، انسانگرایی، علم مدرن) سه پایۀ مستحکم تمدن جدید را می سازند، تمدنی که یکی از میوه های شیرین آن آموزه های حقوق بشری است. بنابراین حقوق بشر مبتنی است بر مبانی بسیار مستحکم و عالی، که خلل در آنها باعث تزلزل در تمدن جدید بشری پنداشته خواهد شد. 
    گفته شد که حقوق بشر ارزشهای اخلاقی جهانی مبتنی بر مبناهای مستحکم و تمدن ساز است. همچنین می دانیم که یکی از منابع مشروعیت بخش برای حکومتها، حقوق بشر است. این که کارکرد حکومت تا چه اندازه موافق با ارزشهای حقوق بشر است و تا چه حدی حکومت برای گسترش این ارزشها تلاش می کند، خود از ارزش بسیار مهمی برخوردار است. چون دولتهای حامی حقوق بشر نه تنها از پشتیبانی شهروندان خودش بهرمند می گردند، بلکه حمایت و پشتیبانی جهانی را نیز حاصل می کنند. برعکس، دولتهای ناقض حقوق بشر در پهلوی این که مقهور جامعۀ جهانی قرار می گیرند، احترام شان در قلبهای شهروندان شان نیز کاهش می یابد.
    نقض حقوق بشر چه از طرف دولتها و یا افراد، یقیناً از بدترین اعمال درعصر کنونی پنداشته می شود و به تبع، ناقضین حقوق بشر هم از بدترین انسانها خواهند بود.

    اسلام چیست؟
    همانطوری که ارایۀ تعریف کامل و جامع از حقوق بشر ناممکن بود. تعریف اسلام به عنوان یک دین و سایر ادیان نیز کار ساده یی به نظر نمی رسد.
    اسلام پیام مقدسیست حاوی گوهر ایمان و یک سلسله ارزشها، از جمله، ارزشهای عالی اخلاقی  که در بحبوحۀ دوران سنتی در عربستان به پیامبر گرامی از طرف خدا(ج) نازل گردید. بدین حساب خاستگاه اسلام، به عنوان یک دین آسمانی، عربستان سنتی است. جامعۀ سنتی عرب در آن زمان نه این که خدا را نمی شناخت، بلکه چندین خدا را پرستش می کرد، در واقع پیامبر اکرم برای ترویج خداپرستی نیامده بود، بلکه برای رفع شرک و ایمان به خدای یگانه، مبعوث شده بود. 
    زمانی که دین مقدس اسلام ظهور کرد، نه تنها جامعۀ عرب، بلکه اکثریت نقاط جهان در دوران سنت، به معنای جامعه شناسانۀ آن، بسر می برد. بدین ترتیب اسلام به عنوان پیام مقدس از جانب خدا به پیامبرش نازل و در لباس سنتی به مردم عرضه شد. 
    انسانها نمی توانستند و اکنون هم نمی توانند پیام آسمانی را بصورت عریان و مستقیم دریابند، بلکه همیشه باید در لباس مفاهیم قابل درک برای انسانها عرضه شود. این مفاهیم قابل درکی که پیام را به انسانها می رسانند، در تمام زمانها نمی توانند یکسان باشند. گذشت زمان ایجاب می کند تا بر پیام مقدس لباسهای نو پوشانده شود، تا شناخت و درک آن برای انسانهای همان زمان، که با گذشته ها متفاوت هستند، ممکن گردد. به همین دلیل است که روشنفکران اسلامی معتقد به ذات و عرض در دین هستند. می گویند، ذاتیات دین همیشگی اند، اما عرضیات، که همانا قشر دین اند، نظر به ایجابات زمان، رنگهای تازه یی را به خود می پذیرند. مثالی که سروش، روشنفکر اسلامی، در کتاب خود تحت عنوان "بسط تجربۀ نبوی" در عرضیات می آورد اینست که زبان عربی از ذاتیات دین اسلام نیست، بلکه زبان عربی از جمله عرضیات دین اسلام است. بناءً امروز یک چینایی حق دارد، اسلام را به زبان چینایی خودش دریابد. مجبور نیست که حتماً زبان عربی را بفهمد، تا اسلام را بفهمد. 
    به همین ترتیب نمونه های زیادی از عرضیات در دین اسلام هستند، که می توان آنها را یادآور شد. عرضیاتی که در واقع وسایلی برای فهم و درک دین و پوششی برای محافظت از گوهر دین هستند و ارزش بیشتر از این ندارند. 
    این را هم نباید فراموش کرد که پیام مقدس همیشه به لباسی ضرورت دارد، تا به مردم عرضه شده بتواند، و از جانب دیگر لباس یا قشری که بر پیام مقدس پوشانده می شود، برای حفظ و نگهداری پیام از اهمیت حیاتی برخوردار است. بناءً لباس باید زیبا و مناسب باشد، تا از یک طرف از ضایع شدن یا تحریف شدن پیام جلوگیری کند و از جانب دیگر با زیبایی اش دلها را برباید. 
    ازجانب دیگر دین اسلام در درونش دارای گوهری است، که ذات دین خوانده می شود. ذات دین یعنی آنچه که بدون آن مفهوم دین از بین می رود، یعنی اگر از دینی ذاتیاتش را بردارید، دین باقی نخواهد ماند. 
    در مورد تناقض یا تلائم اسلام با حقوق بشر، تا حدی پرداخته شد، اما این که اسلام با حقوق بشر چگونه رابطه برقرار می کند، ذیلاً بدان می پردازم.
    حقیقت اینست که اسلام به عنوان دین آسمانی حدود هزاروچهارصد سال قبل از امروز در عربستان ظهور کرد و تا امروز معرفت دینی مسلمین  قبض و بسطهای فراوانی را عملاً، خواهی نخواهی تجربه کرده است. اما اصل بحث اینست که تعداد کثیری از مسلمین، خصوصاً، تعداد زیادی از علمای دینی، به قبض و بسط در معرفت دینی باور ندارند و معرفت دینی را امری فراتأریخی می پندارند و قبض یا بسط را در اندام معرفت دینی دلیلی بر ناحق بودن می گیرند. آنان به این باور اند که برداشت از دین، همچون خود دین دایمی، کامل و جامع است و گذشت زمان هیچ گردی را بر سر و صورتش نمی نشاند. لذا هر نوع تحول یا نوآوری در معرفت دینی را راهی به بیراهه و باطل می دانند و مسلمین را از آن جداً برحذر می کنند. 
    قایلین این باور خاص، اگر چه ارزش معرفت دینی را همردیف خودِ دین قرار داده اند، اما با پرسشهای مردافگنی رو در رو هستند، که یقیناً از عهدۀ پاسخ به آنها بر نخواهند آمد. 
    مهم ترین پرسش در برابر شان اینست که، چگونه می توان معرفت دینی اسلامی را با جهان مدرن، که کاملاً متفاوت از جهان سنتی است، وفق داد؟ یگانه پاسخ شان به این پرسش رد کردن جهان مدرن با تمام ارزشهای آن و گرایش به بنیادگرایی دینی خواهد بود و بس. آنچه که تا کنون واقعیتهای عینی نشان می دهد، دقیقاً همین است، نه بیش نه کم.
    اما ادعای تعدادی از روشنفکران دینی اینست که اسلام می تواند از چالشهایی که بعد از ورود به دنیای مدرن برایش پیش شده است، (ازجمله تناقضی که ظاهراً میان اسلام و حقوق بشر به مشاهده می رسد) مؤفق و سربلند بدر آید، بدون هیچ گونه دست درازی به آنچه که ذاتیات دین و خود دین پنداشته می شود.
    آنان، میان اسلام و معرفت انسانها از اسلام، تفکیک بسیار مهمی را قایل می شوند. همچنین باورمند به ذاتیات و عرضیات در اسلام هستند. این باورها از قرائت جدیدی از اسلام ناشی می شود. 
    می گویند اسلام از جانب خداست، اما زمانی که وارد طبیعت می شود، ناگزیر عرضیاتی را  می پذیرد، از قبیل زبان خاص، فرهنگ خاص و... بناءً اگر زمانی انسانها بخواهند و یا این که نیاز داشته باشند، می توانند از طریق فرهنگ و زبان خودشان، دین را تجربه کنند. همچنین معتقد هستند که معرفتهای متعددی از اسلام می توانند ارایه شوند. چنانچه تأریخ اسلام نیز گواه بر این حقیقت است. اسلامِ فقها و اسلامِ عارفان، دو تیپ معرفت دینی از اسلام اند، که در طول تأریخ دوشادوشِ هم شکل گرفته اند.
    حال اگر باور و معرفت ما از اسلام، سنتی و تأریخی باشد واعتقاد ما عرضیات و ذاتیات در دین و گونه گونی معرفت دینی را برنتابد، در آن صورت یقیناً که با جهان مدرن درکل و با حقوق بشر بصورت خاص، موافق نخواهیم بود. یعنی معرفت دینی ما با حقوق بشر در تناقض قرار خواهد داشت. چون خاستگاه باور سنتی- اسلامی دوران سنت است. لذا آن باور تنها متناسب است با ارزشهای دوران سنت، نه دوران مدرن و دنیای مدرن، ازجمله با حقوق بشر.
    اما اگر معرفت دینی- اسلامی را فراتأریخی ندانیم، باورمند به عرضیات و ذاتیات در دین باشیم و گونه گونی برداشتها از دین اسلام را ممکن بدانیم، در آن صورت نه تنها با جهانِ مدرن هیچ مشکلی نخواهیم داشت، بلکه معرفت دینی ما یکی از زمینه های فراخ و امن برای تحقق هرچه بیشتر ارزشهای حقوق بشری خواهد بود؛ زیرا در این صورت، معرفت دینی- اسلامی ما کاملاً متناسب با ارزشهای جهانِ مدرن خواهد بود، نه دوران سنت، که گذشته است.

[ویرایش] نگارش خلاف قواعد دانشنامه

مطلب خوبی است، اما مطابق قواعد نگارش دانشنامه ای نیست.Aparhizi ۱۷:۵۱, ۵ سپتامبر ۲۰۰۶ (UTC)

[ویرایش] Translation from en.wikipedia

[ویرایش] ترجمه از ویکی‌پدیای انگلیسی

این مقاله به‌زودی از ویکی‌پدیای انگلیسی ترجمه خواهد شد. این الگو بر تمام مقاله‌های پروژهٔ ترجمه از ویکی انگلیسی اعمال خواهد شد و ما با ویکی‌پدیای فارسی پیرامون این موضوع در تماسیم. از شکیبایی شما سپاسگزاریم.

اگر این صفحه‌ای که قرار بر ترجمهٔ آن است همینک در ویکی فارسی موجود بوده لیکن بسیار کوتاه‌تر از متن ترجمه‌شونده‌است، متن ترجمه‌شده در صفحهٔ بحث گذاشته خواهد شد تا به صلاح‌دید شما با متن اصلی ادغام شود.